The Siege of Ismael (Izmail) in 1790 in the Light of Archive Documents

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 287 - 316, 28.12.2024

Pınar Doğanay

https://doi.org/10.59839/jiees.1536467

Öz

The city and castle of Ismael (Izmail), one of the strategic points of the Ottoman Empire in the Northern Black Sea, showed continuous development under Ottoman rule. The city received its first serious danger during the Ottoman-Habsburg Wars when the forces of the Moldavian and Wallachian voivodes attacked the Bucak region, was subjected to constant attacks in later periods. Ismael Castle, which came under Russian control during the "1768-1774" Ottoman-Russian War, was returned to Ottoman rule with the Küçük Kaynarca Treaty signed after the war. However, this situation was short-lived and the Russians attempted to besiege the castle again during the "1787-1792" Ottoman-Russian War. Russians, who were not able to achieve what they expected against the Ottoman troops under the command of Cezayirli Hasan Pasha in their first attempt, launched a new attack on 16 Rabiulahir 1205 AH / 22/23 December 1790 AD and laid siege to Ismael Castle under the command of Aydoslu Mehmed Pasha. After this siege, which was the scene of very bloody clashes, the Russians captured the castle, killed Serasker Aydoslu Mehmed Pasha and the Kuban Khan Bahtgiray from the Crimean Girayzades, and his brothers Kaplan and Gazi Giray, and massacred more than 30 thousand Turks.
The main theme of this study, prepared based on this reality, is the Siege of Ismael (Izmail) that took place during the Ottoman-Russian War of "1787-92" and Aydoslu Mehmed Pasha, who was the commander of the castle during this siege and about whom there is not much information in the historical records except for being the "Commander of Ismael".

Anahtar Kelimeler

Ottoman-Russian War, Izmail, Siege of Ismael, Ismael Castle, Aydoslu Mehmed Pasha

Arşiv Belgeleri Işığında 1790 Tarihli İsmâil (İzmail) Kuşatması

Öz

Osmanlı Devleti’nin Kuzey Karadeniz’deki stratejik noktalarından olan İsmâil (İzmail) şehri ve kalesi, Osmanlı idaresinde sürekli gelişme göstermiştir. İlk ciddi tehlikeyi Osmanlı-Habsburg Savaşları sırasında Boğdan ve Eflâk voyvodalarına ait kuvvetlerin Bucak yöresine yaptığı saldırılarla alan şehir, daha sonraki dönemlerde de sürekli olarak saldırılara maruz kalmıştır. “1768-1774” Osmanlı-Rus Savaşı ile Ruslar’ın kontrolüne giren İsmâil Kalesi, savaş sonrasında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile yeniden Osmanlı hâkimiyetine bırakılmıştır. Ancak bu durum kısa sürmüş Ruslar bu defa da “1787-1792” Osmanlı-Rus Savaşı esnasında kaleyi yeniden kuşatma girişiminde bulunmuştur. İlk denemelerinde Cezayirli Hasan Paşa komutasındaki Osmanlı birliklerine karşı umduğunu bulamayan Ruslar, H. 16 Rebiü’l-âhir 1205/M. 22/23 Aralık 1790 tarihinde yeniden saldırıya geçerek Aydoslu Mehmed Paşa komutasındaki İsmâil Kalesi’ni kuşatmıştır. Oldukça kanlı çatışmalara sahne olan bu kuşatmanın ardından kaleyi zapt eden Ruslar, Serasker Aydoslu Mehmed Paşa ve Kırım Girayzadelerinden Kuban Hanı Bahtgiray ile kardeşleri Kaplan ve Gazi Giray’ı şehit ederek 30 binden fazla Türk’ü de katletmiştir.
Bu gerçeklikten yola çıkarak hazırlanan bu çalışmanın ana temasını “1787-92” Osmanlı-Rus Savaşı esnasında meydana gelen İsmâil (İzmail) Kuşatması ile bu kuşatma esnasında kalenin seraskeri olan ve hakkında “İsmâil Seraskeri” olmasının dışında tarih saylarında çok fazla bilgi bulunmayan Aydoslu Mehmed Paşa oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı-Rus Savaşı, İzmail, İsmâil Kuşatması, İsmâil Kalesi, Aydoslu Mehmed Paşa

Kaynakça

• Ali Emirî I. Abdülhamid (AE. SABH..I)
• BOA. AE. SABH..I. 12-1053, H. 15. 04. 1202/ M. 10 Ocak 1788.
• BOA. AE.SABH..I. 293-19695, H. 10. 07. 1203/ M. 6 Nisan 1789.
• BOA. AE.SABH.I.., 17-1476, H. 10. 07. 1203/M. 6 Nisan 1789.
• Ali Emirî III. Selim (AE. SSLM. III.)
• BOA. AE.SSLM.III. 132-8036, H. 29. 06. 1204/ M. 16 Mart 1790.
• BOA. AE. SSLM.III. 391-22646, H. 23. 09. 1204/M. 17 Haziran 1789.
• BOA. AE.SSLM.III. 334-19317, H. 20. 02. 1205/M. 29 Ekim 1790.
• Bâb-ı Asafî Tahvil Nişan Kalemi Defterleri (A. DVNSNŞT. d.)
• BOA. A. DVNSNŞT. d. 16, H. 29.12.1191/M. 28 Ocak 1778.
• Bab-ı Defteri (D.)
• BOA. D. 8531-1.
• Cevdet Askeriye (C..AS.)
• BOA. C..AS. 82-3857, H. 29. 04. 1204/ M. 16 Ocak 1790.
• BOA. C..AS.., 682-28649, H. 27. 02. 1204/ M. 16 Kasım 1789.
• BOA. C..AS.. 204-8741, H. 29. 02. 1204/ M. 18 Kasım 1789.
• BOA. C..AS.. 916-39582, H. 11. 08. 1203/M. 7 Mayıs 1789.
• BOA. C..AS.. 110-4972, H. 29. 02. 1204/M. 18 Kasım 1789.
• BOA. C..AS., 379-15690, H.22. 05. 1204/M. 7 Şubat 1790.
• BOA. C..AS.. 816-34670, H. 29. 11. 1204/M. 10 Ağustos 1790.
• BOA. C..AS.. 846-36165, H. 23. 06. 1204/M.10 Mart 1790
• BOA. C..AS.. 866-37145, H. 25. 02. 1205/M. 3 Kasım 1790.
• BOA. C..AS.. 220-9389, H. 22. 03. 1204/M. 10 Aralık 1789.
• BOA. C.. AS.., 862/36937, H. 21. 01. 1204/M. 11 Ekim 1789.
• Cevdet Dahiliye (C..DH.)
• BOA. C..DH.. 7-334, H. 16. 05. 1201/ M. 6 Mart 1787.
• BOA. C..DH.. 336-16753, H. 29. 11. 1201/ M. 12 Eylül 1787.
• BOA. C..DH.. 67-3301, H. 15. 04. 1202, M. 24 Ocak 1788.
• BOA. C..DH.. 339-16937, H. 02. 06. 1202/ M. 8 Nisan 1788.
• Cevdet Zabtiye (C..ZB.)
• BOA. C..ZB. 31-1518, H. 19. 05. 1202/ 26 Şubat 1788.
• Hatt-ı Hümâyûn (HAT.)
• BOA. HAT. 146-6148, H. 14. 02. 1204/ M. 25 Kasım 1787.
• BOA. HAT. 191-9235, H. 29. 12. 1204/ M. 9 Eylül 1790.
• BOA. HAT. 211-11375, H-29-12-1205, M. 29 Ağustos 1791.
• BOA. HAT. 146-6148, H. 14. 02. 1204/ M. 25 Kasım 1787.
• BOA. HAT. 182-8344, H. 29. 12. 1204/ M. 9 Eylül 1790.
• BOA. HAT. 186-8782, H. 29. 12. 1204/ M. 9 Eylül 1790.
• BOA. HAT. 1451-1510, H. 15. 05. 1203/M. 11 Şubat 1789.
• BOA. HAT. 30-1407, H. 02. 04. 1205/M. 9 Aralık 1790.
• BOA. HAT. 147-6199, H. 17. 02. 1204/M. 6 Kasım 1789.
• Plan, Proje ve Krokiler (PLK_p.)
• BOA. PLK_p. 839-2., H. 05. 07. 1280/M. 16 Aralık 1863.
• BOA. PLK_p. 839-1., H. 05. 07. 1280/M. 16 Aralık 1863.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Evrak (TS.MA.e.)
• BOA. TS.MA.e. 434-68, H. 03. 03. 1204/M. 2 Aralık 1788.
• Ahmed Muhtar, Muhârebât-ı Meşhûre-i Osmâniye Albümü, Necmi İstikbal Matbaası, İstanbul 1332.
• Albayrak, Gökçen Coşkun, 19. Yüzyılda Osmanlı Tunası’nda Ticaret, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Başer, Alper, “Kuzeyde Bir Osmanlı Şehri: İsmail Geçidi (1739-1768)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 50, İstanbul 2023 s. 89-124.
• Bilge, Mustafa, “Kara Mahmud Paşa (1742-1796)”, Balkanlarda İslâm Medeniyeti: II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, 4-7 Aralık 2003, Tiran-Arnavutluk, (haz. Ali Çaksu), IRCICA, İstanbul 2006.
• Byron, Lord, Don Juan, (çev. Halil Köksal), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002,
• Cantay, Gönül Güreşsever, “Kaynaklarda Kuzeybatı Karadeniz’de Osmanlı Kaleleri”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 76, 2019, s. 163-184.
• Cevdet Ahmed Paşa, Tarih-i Cevdet, Cilt 3, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
• Çakıroğlu, Hülya, “İsmail Kala’sı Muhâsarası” Ed. Mehmet Tütüncü), International Journal Of Turkology, 6, 2020 Netherlands, 84-89.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (1703-1919), Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2011.
• Demir, Duygu, “XVIII. Yüzyılda İsmail (İzmail) ve İsakça (İsakçı) Kalelerine Ait İskele ve Ambarların Zahire Sevkiyatlarında Kullanılması”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11 (2), 2024, s. 1135-1169.
• Dursun, A. Haluk, “Osmanlı Arşivinde Tuna Nehri Ve Kıyıları” Türk Dünyası İnceleme Dergisi, 12/2 (2012), s. 333-339.
• Efe, Ayla, “Silistre Eyaletinde Osmanlı-Rus Savaşları Küçük Kaynarca’dan Berlin’e” OTAM, 19, 2006, s. 139-174.
• Efe, Haydar, “Osmanlı’nın Kuzey Ve Doğu Politikası Ve Rusya’nın “Sıcak Denizlere İnme Politikası” Kapsamında Şekillenen Doğu Sınırları” Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 9 (17), 2018, s. 297-334.
• Emecen, Feridun, “İsmâil”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 23, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2001, s. 82-84.
• Engin, Hakan, 1787-1792 Osmanlı-Rus, Avusturya Harpleri Sırasında İbrail Kalesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2013.
• Ertekin, Işık, Kili Kalesi (1767-1792), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2015.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 5. Kitap- Cilt 1, (haz. Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• Fedakâr, Cengiz, “1787-1792 Osmanlı-Rus Harplerinde Kılburun, Özi Nehri Ve Hocabey Muharebeleri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 12 (46), 2015, s. 119-136.
• Fedakar, Cengiz, Bender Kalesi (1768-1774), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2019, s.61
• Gök, Necdet, “Osmanlı Diplomatikasında Ferman Ve Berât Arasında Benzerlik Ve Farklar”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11, 2000, s. 211-226.
• Gümüş, Özdemir Şenay, “Sünne Boğazı’nda Seyrüsefer Güvenliği Ve Kule-i Fener Vakfı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (31), 2016, s. 35-52.
• Hammer, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt 17, (çev. Mümin Çevik), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1994.
• Işık, Mustafa, “XVI. Yüzyılda Akkirman Sancağı”, Karadeniz Araştırmaları, Say: 18, 2008, s. 19-37.
• İnbaşı, Mehmet, “Anadolu Eyaleti ve İdarecileri”, Prof. Dr. Mustafa Keskin Armağanı, (Ed. Remzi Kılıç), İdeal Yayıncılık, İstanbul 2014.
• İnbaşı, Mehmet, “Osmanlı-Lehistan Harplerinde Sefer Yolu ve Tuna Nehrinin Stratejik Önemi (XVII. Yüzyıl)”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri”, Bükreş-Romanya 1-5 Kasım 2006, (2), IRCICA, İstanbul 2011.
• İnbaşı, Mehmet, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Rumeli Eyaleti ve İdarecileri”, Osmanlı’da Yönetim ve Savaş, (Ed. Mehmet Yaşar Ertaş ve Hacer Kılıçaslan), Osamer, İstanbul 2017.
• Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1774-1912), C. 5, (çev. Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2009.
• Kahya, Ozan, Özi Kalesi (1768-1792), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Edirne 2023.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. 5, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• Karal, Enver Ziya, Selim III.’ün Hatt-ı Hümâyunları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Karpat, Kemal, “Bucak”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 6, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 341-343.
• Keleş Erdoğan; Erçoşkun Tülay, “Stratford Canning’in Kaleminden Osmanlı İmparatorluğu’nun Durumu ve İstanbul’daki Üç İsyan (1807-1809)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 33(56), (2014), s. 265-318.
• Kılıç, Orhan, “Batı Karadeniz Kıyısında Bir Osmanlı Eyaleti: Özi/Silistre” Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23, 2017, s. 29-82.
• Koçak, Zülfiye, “1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşında Değişen Dengeler Ve Yaş Antlaşması”, Tarih İncelemeleri Dergisi,2, 2017, s. 459-490.
• Krasnozhon, Andrey, “History of Ismail Fortress and City”, (Ed. Mehmet Tütüncü), INTERNATIONAL JOURNAL OF TURKOLOGY, 6, 2020 Netherlands, s. 6-10.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, XVIII. Yüzyılın Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Kuzucu, Serhat, 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2012.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayic Ül-Vukuat, C. 3-4, (Sad. Neş’et Çağatay), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992,
• Önal, Ahmet, “Sivas Eyaleti Valileri ve Beylerbeyileri (1753-1792)” Tarihin Peşinde, 21, 2019, s. İnbaşı, Mehmet, “Bosna Eyaleti ve İdarecileri (1750-1800)”, Prof. Dr. Abdülkadir Yuvalı Armağanı, C. 2, (Ed. Mustafa Öztürk vd.), Kardeşler Ofset, Kayseri 2015.
• Sarı, Aktaş Sema, “17. Yüzyılın Sonlarında İsmail Kazasında Sosyal ve Ekonomik Yaşam”, Journal of International Eastern European Studies, 2 (1), 2020, s. 18-41.
• Tanrıverdi, Mustafa, “Mihail Kutuzov’un İstanbul Büyükelçiliği Ve Askeri İstihbarat Faaliyetleri (1793-1794)”, Çarlık Rusyası ve Boğazlar (Harp Tarihi Çalıştayı Bildirileri), (Ed. Gültekin Yıldız; Çoşkun Ünsal), Milli Savunma Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2022.
• Tott, Baron De, Türkler 18 Yy’da: Türkler ve Tatarlara Dair Hatıralar, (çev. Mehmet R. Uzmen), Tercüman 1001 Temel Eser Yayınları, İstanbul 1970.
• Tütüncü, Mehmet; Krasnozhon, Andrew, İsmail Şehri ve Kaleleri, Chernomor’e Yayınevi, Odesa 2019.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1932.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 4, 1. Kısım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• Yılmaz, Mehmet Emin, “İsmâil Geçidi’nde Habeşî Mehmed Ağa Câmii Restitüsyon Denemesi”, International Journal of Turkology, 6, 2020 Netherlands, s. 18-37.