Türkiye’de Yoksulluk Sorunu ile Mücadelede Zekat Kurumunun Rolü ve Gerekliliği Hakkında Camii Cemaati Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 133 - 167, 31.12.2019

Mahmut Bilen

Öz

Yoksulluk
sorunu toplumların en önemli sorunlarından biridir. Türkiye’de özellikle son
yıllarda yoksulluk oranında önemli düzeyde bir azalma olmasına rağmen, halen
küçümsenemeyecek bir orana sahip olduğu görülmektedir. Bu sorunla mücadelede
çoğunlukla kamusal politikaların ilk akla gelen seçenekler olduğu bilinmektedir.
Bu kadar devasa bir sorun ile sadece kamusal politikalarla mücadele etmek pek
mümkün görünmemektedir. Bu yüzden, tamamlayıcı ve telafi edici bir yönü
bulunan, İslam dininin bir kurumu olan zekatın rolünün; toplumsal eğilimlerini
analiz etmek üzere bir alan araştırması ortaya konmuştur. Yapılmış çeşitli
araştırmalarda zekat kurumunun bir çok İslam ülkesindeki yoksulluğa tamamen son
verecek düzeyde zekat potansiyeline sahip olduğu hesaplanmaktadır. Bu
çerçevede, bu kurumun gerekliliğine yönelik toplumun eğilimini ve bu kurumun
yoksullukla mücadelede beklenen potansiyeli sağlayabilirliği, cami cemaati
arasında yapılmış bir alan araştırması ile analiz edilmiştir. Ankette “kolayda
örnekleme” yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya katılmayı kabul eden 346 kişi ile
anket yapılarak veri elde edilmiştir. Bu kurumun, yoksulluk ile mücadelede
önemli politika seçeneği olma potansiyeli taşıdığı ortaya konulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, Türkiye’de yoksulluk, zekat, zekat kurumu

The Role and Requirements of Zakat Institutions in Combating Poverty Problem in Turkey: Research on the Mosque Community

Öz

The problem of poverty is one of the most important
problems of societies. Although there is a significant reduction in the rate of
poverty in Turkey, especially in recent years, it still appears to have a ratio
that cannot be underestimated. It is mostly known that public policies are
first options that comes to mind in the struggle against this problem. It does
not seem possible to deal with such a huge problem only with public policies.
Therefore, the role of zakat, an institution of Islamic religion with a
complementary and compensatory aspect; a field research was conducted to
analyze social tendencies. In various studies it is calculated that the zakat
institution has a zakat potential that would completely end the poverty in many
Islamic countries. In this context, the tendency of the society towards the
necessity of this institution and its ability to provide the expected potential
in the struggle against poverty was analyzed by a field research conducted
between the mosque community. In the survey "convenience sampling" method
was used. Data is obtained by surveying 346 individuals who accepted to
participate in the research. It is revealed that this institution has the
potential to be an important policy option in the struggle against poverty.

Anahtar Kelimeler

Poverty, poverty of Turkey

Kaynakça

• ABDELBAKİ, H. H. (2013), “The Impact of Zakat on Poverty and Income Inequality in Bahrain”, Society of Interdisciplinary Business Research, Vol. 2(1), 133-154. AKRAM, M. M., AFZAL, M. (2014), “Dynamic Role of Zakat in Alleviating Poverty: A Case Study of Pakistan”, MPRA Paper No. 56013, 1-45. ALİ, I., HATTA, Z. A. (2014), “Zakat as a Poverty Reduction Mechanism Among the Muslim Community: Case Study of Bangladesh, Malaysia, and Indonesia”, Asian Social Work and Policy Review, Vol. 8, 59–70AYDIN, M. (2016), Gelir Dağılımındaki Adaleti Sağlamada Zekat Müessesesi ve Gini Katsayısı, Akademik Bakış Dergisi, 57, 55-72.AYDIN, M., ODABAŞ, H. (2018), “Zekâtın Devlet Eliyle Yönetilmesi ve Malezya Zekât Sistemi Örneği”, Dini Araştırmalar, Cilt : 21, Sayı: 54, 145-173.AZAM, M., IQBAL, N., TAYYAB, M. (2014), “Zakat and Economic Development: Micro and Macro Level Evidence from Pakistan”, Bulletin of Business and Economics, 3(2), 85-95.BADUR, M.M., (2016), Zekat-Yoksulluk İlişkisine Dair Modern Tartışmalar, İlke Dergisi, 5, 1-15.BARDAKOĞLU, A. (2017), “Günümüzde İdeal Bir Zekat Teşkilatı Nasıl Olmalı”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, İSAV, Ensar Neşriyat, İstanbul. BELK, İ. S., ARSYLANTİ, L. D. (2016), “ Measurıng Zakat Impact on Poverty and Welfare Usıng Cıbest Model”, Journal of Islamic Monetary Economics and Finance, Vol. 1(2), 141-160. BİLEN, M. (2002), “Piyasa Ekonomisinde Devletin Değişen Rolü: Refah Devleti Ekseninde Bir Analiz”, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üni. SBE, İstanbul. BİLEN, M. (2016), Küresel Servet Eşitsizliği: Piyasa veya Devlet Eksenli Çözümde İslam Ekonomisinin Konumu, Türkiye İslam İktisadı Dergisi, 3 (1), 17-35.BÜTÇE VE MALİ KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. (2019), www.bumko.gov.tr CREDİTSUİSSE, Credit Suisse Global Wealth Databook, 2014.ÇSGB, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2017.DEMİR, Ş. (2016), “Kur’an’da Zekat Kavramının Etimolojik ve Semantik Analizi”, Din ve Hayat, Sayı 29.DEMİRCAN, A. (2016), “Dört Halife Döneminde Zekat” , Din ve Hayat, Sayı 29.EMBONG, M. R., TAHA, R., NOR, M. N. M. (2013), “Role of Zakat to Eradicate Poverty in Malaysia”, Jurnal Pengurusan, 39, 141 - 150ERKAL, M. (2008), Zekat Bilgi ve Uygulama, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.GENÇ, M. (2017), İktisadi Açıdan Osmanlı’da Zekat Uygulamaları”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, İSAV, Ensar Neşriyat, İstanbul. GÜNAY, M. (2007), Zekat Kitabı, Ensar Neşriyat, İstanbul. GÜNAY, M. (2016), “İbadet ve Müessese Olarak Zekat”, Din ve Hayat, Sayı 29. HASSAN, M. K. (2010), “An Integrated Poverty Allevıatıon Model Combınıng Zakat, Awqaf And Mıcro-Fınance”, Proceedings of Seventh İnternational Conference The Tawhidi Epistemology Zakat and Waqf Economy, Edit. Abdul Ghafar İsmail, Mohd Ezani Mat Hassan, Norazman İsmail and Shahida Shahimi, pp. 266- 281. HASSAN, M. K., KHAN, J. M. (2007), “Zakat, External Debt and Poverty Reduction Strategy in Bangladesh”, Journal of Economic Cooperation, Vol. 28 (4), 1- 38. İSAV, (2017), Tarihte ve Günümüzde Zekat Uygulamaları, İstanbul: Ensar Neşriyat.KAHF, M.(2010), Zakah, http://monzer.kahf.com/papers/english/Zakah.pdf adresinden erişildi. 15.02.2019 tarihinde erişildi.KALKINMA BAKANLIĞI, Temel Ekonomik Göstergeler, Kalkınma Bakanlığı, 2018.KALKINMA BAKANLIĞI, Temel Ekonomik Göstergeler, Kalkınma Bakanlığı, 2018. KARDAVİ, Y. (1966), Fakirlik Karşısında İslam, Ankara: Nur Yayınları.KAYA, S. (2017), “Osmanlı Döneminde Zekat”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, İSAV, Ensar Neşriyat, İstanbul. KAZICI, Z. (2016), “Osmanlı Devleti’nde Zekat”, Din ve Hayat, Sayı 29.KHASANDY, E. A., BADRUDİN, R. (2019), “The Influence of Zakat on Economic Growth and Welfare Society in Indonesia”, MPRA Paper No. 91574, 64-79. KNOEMA, https://knoema.com/)KNOEMA, https://knoema.com/)KUR’AN-I KERİM, el-Enfâl, 8/28; Âl-i İmran, 3/186.KUR’AN-I KERİM, Tevbe 9/60.MUDO, M., MARZUKİ, A., SHAHARUDDİN, A., (2006), FactorsInfluencingIndividualParticipation inZakatContribution: ExploratoryInvestigation, TheSeminarforIslamicBankingand Finance 2006 (iBAF2006), 29 – 30 August 2006, Kuala Lumpur.NADZRİ, F. A. A., ABDRAHMAN, R., O. N. (2012), “Zakat and Poverty Alleviation: Roles of Zakat Institutions in Malaysia”, International Journal of Arts and Commerce, Vol. 1 (7), 61-72. NURJANAH, F., KUSNENDİ, J. (2019), “The Impact of Economic Growth and Distribution of Zakat Funds on Poverty (Survey in the Third District of West Java Province Period 2011-2016)”, The 2nd International Conference on Islamic Economics, Business, and Philanthropy (ICIEBP), 55-70. NURZAMAN, M. S. (2011), “Zakat and Human Development: An Empirical Analysis on Poverty Alleviation in Jakarta, Indonesia”, 8th International Conference on Islamic Economics and Finance, Center for Islamic Economics and Finance, Qatar Faculty of Islamic Studies, Qatar Foundation, 1-26. OECD, https://data.oecd.org/inequality/income-inequality.htmOECD, OECD data, https://data.oecd.org/gdp/gross-domestic-product-gdp.htmOTHMAN, A. B., NOOR, A. H. M. (2012), “Role of Zakat In Mınımızıng Economıc Inequalıtıes Among Muslım: A Prelımınary Study on Non Recıpıents Of Zakat Fund (NRZF)”, 3rd Internatıonal Conference on Busıness and Economıc Research ( 3rd ICBER 2012 ) Proceedıng, 12 - 13 March 2012. Golden Flower Hotel, Bandung, Indonesıa, 1209 -1222. ÖZDEMİR, A. (2013), “Zekat ve Vergi Mükellefiyetinde Fırsat Eşitliği ve Adaletin Sağlanması”, AKEV Akademi Dergisi, sayı: 1(1), 1-10. ÖZDEMİR, S. (2004), Sosyal Refah'ın Sağlanmasında Yeni Bir Anlayış: “Refah Karması” ve Sosyal Refah Sağlayıcı Kurumlar, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 48, 97-127.RAHİM, S., HANANİ, K. (2014). An Economic Research on Zakat Compliance Among Muslim's Staff in Unimas. International Conference on Masjid, Zakat, and Waqf, Kuala Lumpur, 53-65. RAİMİ, L., PATEL, A., ADELLOPO, İ. (2013), “Wapf System and Zakat System as Fait-Based Model for Poverty Reduction”, World Journal of Entrepreneuship Management and Sustaninable Development, Vol. 10 (3), pp. 228-242. SARGIN, İ. (2014), Yoksulluk ve Zenginlik Kavramlarına Zekat Bağlamında Farklı Bir Bakış, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (1), 151-168.SELÇUK, M., GÖRMÜŞ, Ş. (2019), Zekatın Kurumsallaşması Dünya Uygulamaları ve Türkiye İçin Model Önerisi, İstanbul: İktisat Yayınları.SEN, A. (1999), Özgürlük ve Kalkınma, Ayrıntı yayınları, 1999, İstanbul.Senaw, Azhan Rashid, Lias, M. Sis, Ali and Isa, Muhammad Pisol Mat (2018), “Zakat And Its Effect On The Economıc Growth: Malaysıan Inperspectıves, Contemporary Issues: Islam and Science, USIM Press, pp. 38-47.Shaikh, Salman Ahmet ve Ahmad, Qazi Masood (2017), "Yoksulluk Açğını Finanse Etmek İçin İİT Ülkelerinde Toplanan Zekat Potansiyelinin Tahmini", İslam İktisadında Sosyal Adalet, Ed. Lütfi Sunar, İktisat Yayınları, s. 231.Shirazi, Nasim Shah (2006), “Provıdıng for The Resource Shortfall For Poverty Elımınatıon Through The Instıtutıon Of Zak•T In Low Income Muslım Countrıes”, IIUM Journal of Economics and Management, Vol. 14(1), pp. 1-27. Shirazi, Nasim Shah (2014), “Integrating Zakāt and Waqf into the Poverty Reduction Strategy of the IDB Member Countries”, Islamic Economic Studies, Vol. 22 (1), May, 2014, pp.79-108. Shirazi, Nasim Shah and Amin, Found Bin (2009), “Poverty Elimination Through Potential Zakat Collection in the OIC-member Countries: Revisited”, Pakistan Development Review, Vol. 48 (4 ), pp. 739–754SIRIM, V. (2018), Arz Yönlü Ekonomi Olan İslam Ekonomisinde Zekatın Yeri, Uluslar arası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 4(1), 110-120.Suprayitno, Eko, Kader, Radiah Abdul and Harun, Azhar (2013), “The Impact of Zakat on Aggregate Consumption in Malaysia”, Journal of Islamic Economics, Banking and Finance, Vol. 9 (1), pp. 39-62. SYAHRULLAH, ULFAH, M. (2016). The response of Indonesian Academicians toward Factors Influencing the Payment of Zakat on Employment Income. Research on Humanities and Social Sciences, .6(10), 87-94.TAMDOĞAN, Z. G. (2016), “Hz. Peygamber Dönemi Zekat Uygulamaları ve Zekat Amilleri (Memurları), Din ve Hayat, Sayı 29.TARAR, A., RİAZ, M. (2012), “Impact of Zakat on Economy: Structure and Implementation in Pakistan”, Journal of Economics and Sustainable Development, Vol.3(10), 151-155. TURAN, M. (2018), Zekat Politikası Ekonomi-Politik Bir Yaklaşım, İstanbul: Mevsimler Kitap.TÜİK, (2017) Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırmaları, TÜİK, (2018), Tarımsal İşletme Yapı Araştırması 2016, Sayı: 24869 Nolu Bülten, 19 Nisan 2018. TÜİK, TÜİK Haber Bülteni, Nüfus ve Konut Araştırması, Sayı: 15843, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1047TÜSEV, (2016), Türkiye’de Bireysel Bağışçılık ve Hayırseverlik Araştırması, https://www.tusev.org.tr/usrfiles/files/turkiyede_bireysel_bagiscilik_ve_hayirseverlik.pdf, 16.09.2018 tarihinde erişildi.UNDP, (2018) Human Development Report. WAHID, H., KADER, R.A., AHMAD, S. (2011), Localization Of Zakat Distribution andThe Role Of Mosque: Perceptions of Amil andZakatRecipients in Malaysia International Zakat Forum içinde. Malezya.WHAİD, H., AHMAD, S., KADER, A. R. (2008), “Distribution of Zakat in Maysia: Why are the Muslim Still Dissatisfied, Proceedngs of Seminar Kebangsaan Ekonomi Malaysia, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi. WORLD BANK, (2019), World PovertyClocak, https://worldpoverty.ioYALÇIN, İ. (2016), “Malezya Kurumsal Zekat Uygulaması Üzerine”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Cilt 20(2), ss 235-270.YAVUZ, Y.V. (1977), İslam’da Zekat Müessesesi, İstanbul: ÇığırYayınları.YUMNA, A. (2017), Sosyal Bir Mekanizma Olarak Üretici Zekatın Sunduğu Fırsat ve Tehditler: Endonezya’da Bir Vaka İncelemesi, L. Sunar içinde, İslam İktisadında Sosyal Adalet(s. 117-145), İstanbul: İktisat Yayınları.