Metodolojik Farklılıkların Pratik Yansımaları: Hisse Senedi Şer‘i İzleme Kriterleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 73 - 98, 30.06.2022

Batuhan Buğra Akartepe

https://doi.org/10.54863/jief.1018471

Cited By: 1

Öz

Hisse senetleri, günümüzde İslami finansın bankacılık sektöründen sıyrılarak sermaye piyasalarında faaliyet göstermesine imkan sağlayan en önemli araçlardan birisidir. Her ne kadar İslam iktisadının fikirsel olarak konuşulmaya başlandığı ilk dönemlerde ortaklığa dayalı bir ekonomik sistem vurgusu sıkça yapılmış olsa da ortaklık yapısı ve şirket kültürü pratik sahaya aynı ölçüde yansımamıştır. İslami ilkelere göre işleyen şirket yapısının tesis edilememiş olması sermayedarların uzun süre hisse senedi yatırımlarına mesafeli durmasına yol açmıştır. Konvansiyonel sistemin zorunlu kıldığı bazı gayrimeşru şartlar sebebiyle ideal şirket yapısının kurulamamış olmasının yaşattığı bu olumsuz tabloyu bir nebze olsun ortadan kaldırarak İslami sermaye piyasalarının gelişmesine imkan sağlamak adına 1992 yılında İslam Fıkıh Akademi’si (Mecme’u’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî) tarafından sınırlı sorumluluk olgusuna şer‘i olarak izin verilerek anonim şirketlere belirli şartlarla yatırım yapılmasına müsaade edilmiştir. Bu izin çerçevesinde çeşitli görüşler ileri sürülerek hisse senedi yatırımları hususunda farklı şer‘i izleme kriterleri ortaya konulmuştur. Söz konusu kriterler; endeks sağlayıcı kurumlara, endekslerin yapı ve kapsamlarına, faaliyet gösterdikleri ülkelere ve endekslerin hizmet aldıkları şer‘i danışma kurullarına göre değişkenlik göstermektedir. Ancak bu çeşitlilik üzerinde en önemli etkiye sahip olan husus, şer‘i danışma kurullarının hüküm verirken benimsemiş oldukları metodoloji farklılığıdır. Çalışma kapsamında metodoloji farklılığının pratik alanda ne tür sonuçlar doğurduğu sorusu, şer‘i izleme kriterleri kapsamında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İslami hisse senedi, İslami endeks, Şer'i izleme, metodoloji, şirket

Practical Reflections of Methodological Differences: A Study on Sharia Stock Screening Criteria

Öz

Stocks are one of the most important financial instruments that enable Islamic finance to get rid of the banking sector and operate in the capital markets. Although the economic system based on partnership was frequently emphasized in the early periods of modern Islamic economic discussions, this idea did not find an equal response in practice. The fact that a company structure in accordance with Islamic principles has not been established due to some conditions that are considered illegitimate in terms of Islamic law, which is required by the conventional system, has caused Muslim investors to stay away from stock investments for a long time. In order to eliminate this negative situation and allow the development of Islamic capital markets, in 1992, the Islamic Fiqh Academy allowed investment in joint-stock companies under certain conditions. Within the framework of this permission, various opinions have been put forward and different Shariah screening criteria for stocks have been determined. These criteria vary according to the index provider institutions, the structure and scope of the indices, the countries in which they operate, and the Shariah boards that advise the indexes. However, the most influential factor on this diversity is the difference in methodology adopted by the Shari'ah advisory boards when making their judgments. In this study, how the difference in methodology affects the practice will be examined in terms of the shariah screening criteria.

Anahtar Kelimeler

Islamic stocks, Islamic index, Shariah screening, methodology

Kaynakça

• AAOIFI. (2018). el-Meâyirü’ş-şer’iyye: En-nassü’l-kamil li’l-meayiri’ş-şer’iyye : (1-58). Riyad: Daru’l-meymân li’n-neşri ve’t-tevzi’.
• Abdullah Mahfuz b. Beyyeh. (1992a). El-Müşâreketü fi şerikâtin aslü neşâtihâ helalün illâ ennehâ teteâmelu bi’l-harâm. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî, 7, 320-326.
• Abdullah Mahfuz b. Beyyeh. (1992b). Et-Teâmülü me’a şerikâtin tegûmu bi ’amâlin meşrûatin ve teteâmelu me’a’l-bunûki bi’l-fevâid. Mecelletü Mecma‘i’l-Fıkhi’l-İslâmî, 7, 327-338.
• Al Meezan. (t.y.). Shariah Methodology. Geliş tarihi 14 Mayıs 2020, gönderen Al Meezan Investment Management Limited website: https://www.almeezangroup.com/investor-education/shariah-methodology/
• Amanie Shariah Board. (t.y.). Geliş tarihi 12 Aralık 2019, gönderen Http://www.amaniescreening.com/shariah_board.php website: http://www.amaniescreening.com/shariah_board.php
• Ansay, T. (1970). Anonim Şirketler Hukuku (3. Baskı). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Derigs, U., & Marzban, S. (2008). Review And Analysis Of Current Shariah-Compliant Equity Screening Practices. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 1(4), 285-303. https://doi.org/10.1108/17538390810919600
• Domaniç, H. (1988). Adi kollektif ve komandit şirketler. İstanbul : Temel Yayın Dağıtım.
• el-Gari, M. A. (1986). El-Esvâgu’l-mâliyye. Mecelletu Mecmai’l- Fıkhi’l- İslâmi’d-Düveli, 6(2), 1577-1634.
• Gamaleldin, F. M. (2015). Shariah-Compliant Stocks Screening and Purification. University of Liverpool.
• Hong Kong Islamic Index Limited. (t.y.). Geliş tarihi 18 Mayıs 2020, gönderen http://www.hkislamicindex.com/home.php
• Khatkhatay, M. H., & Nisar, S. (2007). Shariah Compliant Equity Investments: An Assessment Of Current Screening Norms. Islamic Economic Studies, 15(1), 30.
• Marjān, M., Sairally, B. S., & Habib, F. (2015). Islamic Capital Markets: Principles & Practices. International Shari’ah Research Academy for Islamic Finance.
• Mecme’u’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. (1992, Mayıs 14). Kararun bi-şe’ni’l-esvâgi’l-mâliyye. Geliş tarihi 12 Mayıs 2020, gönderen Mecme’u’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî website: http://www.iifa-aifi.org/1845.html
• Mecme’u’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. (2018, Kasım 11). Kararun bi şe’ni’l-ğalebeti ve’t-tebe’ıyyeti fi’l-muâmelâti’l-mâliyye halâtühüma ve davâbitühüma ve şurûtu tahakkukihima. Geliş tarihi 18 Mayıs 2020, gönderen Mecme’u’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî website: http://www.iifa-aifi.org/4897.html
• Mevsıli, E.-F. M. A. b M. b M. (2009). El-İhtiyar li-ta’lili’l-Muhtar. Dımaşk : Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye.
• Müslim, E.-H. M. b. el-Haccâc. (1956). El-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi.
• Poroy, R., Tekinalp, Ü., & Çamoğlu, E. (2003). Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku (9.Basım). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Ratings Intelligence. (t.y.). Shariah compliant stocks screening | Islamic stocks screening. Geliş tarihi 14 Mayıs 2020, gönderen https://www.ratingsintelligence.com/shariah-screening.html
• Securities Commission. (2006). Resolution of the Securitis Commission Shariah Advisory Council. Kuala Lumpur: Suruhanjaya Sekuriti.
• Securities Commission. (2019). Resolutions of the Shariah Advisory Council of the Securities Commission Malaysia. Kuala Lumpur: Suruhanjaya Sekuriti.
• TASIS. (t.y.). Handbook on Investments in Shariah Tolerant Stocks. TASIS.
• Udovitch, A. (1970). Partnership and profit in medieval Islam. Princeton : Princeton University.
• Usmani, M. T. (2002). An Introduction to Islamic Finance. BRILL.
• YASAAR. (2019, Mart 15). THE FTSE SHARIAH GLOBAL EQUITY INDEX SERIES FATVA. FTSE. Geliş tarihi gönderen https://research.ftserussell.com/products/downloads/ftse_shariah_global_equity_index_series_fatwa.pdf
• Yıldırım, R., & İlhan, B. (2018). Fıkhi Filtreleme Metodolojisi—Yeni Bir Fıkhi Yaklaşım. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 4(3), 83-101.
• Zuhayli, M. M. (2006). El-Kavaidü’l-fıkhiyye ve tatbikatuha fi’l-mezahibi’l-erbaa. Dımaşk : Darü’l-Fikr.