RELATIONSHIP BETWEEN FUTUWWA/AKHISM AND SUFISM, AND SOME INFERENCES ABOUT ECONOMIC LIFE: A RESEACH ON SOME FUTUWWATNAMAS IN DIFFERENT LANGUAGES

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 185 - 222, 31.12.2022

Ekrem Erdem

https://doi.org/10.54863/jief.1143438

Öz

Futuwwa gained different meanings by different groups in different times and geographies in the past. Among these, the tradition of sufi futuwwa is the most rooted and widespread in both written sources and lifestyle and organization. In this study, it is aimed to examine the relationship between futuwwa and sufism, based on the principles and rituals mentioned in futuwwatnamas as the most important source of futuwwa or akhism and to obtain possible inferences about economic life from this relationship. In this respect, the study was conducted on a total of fifteen futuwwatnamas written in Arabic, Persian and Ottoman Turkish, considering the differences in language and understanding in the futuwwatnamas. The findings have shown that the understanding of futuwwa/akhi understanding and futuwwatnamas are essentially based on the basic moral and decency rules laid down by sufism. In fact, the most important factor that enabled the understanding of futuwwa to be widely accepted in different segments of society and in the state administration of the Islamic world was its closeness with the sufi movement. Since the concept of futuwwa, defined especially by the great mystics, aims at perfection in humanity, some authors have described the futuwwa/akhi organization as a sect of futuwwa, although the prevailing view was not.

Anahtar Kelimeler

Futuwwa, Akhism, Futuwwatnamas, Sufism, Islamic Guild, Islamic Economics

FÜTÜVVET/AHİLİK - TASAVVUF İLİŞKİSİ VE İKTİSADİ HAYATA DAİR BAZI ÇIKARSAMALAR: FARKLI DİLLERDE YAZILMIŞ BAZI FÜTÜVVETNAMELER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Gençlik, yiğitlik, mertlik, cömertlik, fedakârlık, diğerkamlık ve yardımseverlik gibi anlamları ifade eden fütüvvet, geçmişte farklı zamanlarda ve coğrafyalarda farklı zümreler eliyle farklı anlamlar kazanmıştır. Bunlar içerisinde sufi fütüvvet geleneği hem yazılı kaynaklarda hem de yaşam biçimi ve teşkilatlanmada en köklü ve yaygın olanıdır. Bu çalışmada, fütüvvetin ya da ahiliğin en önemli kaynağı olarak fütüvvetnamelerde bahsedilen ilkeler ve ritüellerden hareketle fütüvvet ve tasavvuf ilişkisinin incelenmesi ve buradan iktisadi hayata dair olası çıkarsamaların elde edilmesi amaçlanmıştır. Bu itibarla, fütüvvetnamelerdeki dil ve anlayış farklılıklarını da dikkate alarak Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi’nde yazılmış toplam on beş fütüvvetname üzerine bir araştırma yapılmıştır. Elde edilen bulgular göstermiştir ki, fütüvvet-ahilik anlayışı ve fütüvvetnameler özü itibariyle tasavvufun vazettiği temel ahlak ve edep kurallarına dayanmaktadır. Aslında, fütüvvet anlayışının İslam dünyasının farklı toplum kesimlerinde ve devlet yönetiminde geniş kabul görmesini sağlayan en önemli unsur da tasavvuf hareketi ile olan yakınlığı olmuştur. Özellikle büyük mutasavvıfların tanımladığı fütüvvet anlayışı insanlıkta kemali (insan-ı kâmil olmayı) amaçladığı için, bazı müellifler fütüvvet-ahi teşkilatını fütüvvet tarikatı olarak nitelendirmiştir. Fakat bizim de katıldığımız hâkim görüş, İslam tarihinin hiçbir devrinde fütüvvetin standart bir tarikat haline gelmediği, ancak benzer ahlaki ilkelere ve edep kurallarına göre oluşturulmuş, sosyal ve iktisadi işlevleri öne çıkmış sivil bir yapı olduğudur.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Ahilik, Fütüvvetnameler, Tasavvuf, Esnaf Teşkilatı, İslam İktisadı, Futuwwa, Akhism, Futuwwatnamas, Sufism, Islamic Guild, Islamic Economics

Kaynakça

• Ateş, S. (1976). İslam Tasavvufu. Ankara: Pars.
• Aydın, M.Ş. ve Adanalı, A.H. (ed.) (2017). İslam Ahlakı: Temel Konular ve Güncel Yorumlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Câmî, A. (2011). Evliya Menkıbeleri: Nefahâtü'l Üns Min Hadarât'il Kuds. Abdülkadir Akçiçek (Çev.). İstanbul: Huzur.
• Câmî, A. (1998). Nefahâtü'l Üns: Evliyâ Menkıbeleri. Lamii Çelebi (Terc. ve Şerh.). Süleyman Uludağ ve Mustafa Kara (Haz.). İstanbul: Marifet.
• Çağatay, N. (1952). Fütüvvet-Ahi Müessesesinin Menşei Meselesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2-3, 61-84.
• Çağatay, N. (1997). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Erdem, E. (2021a). Fütüvvetnamelerin İslam İktisat Düşüncesi İçindeki Yeri. İş Ahlakı Dergisi, 14 (1), 27-62.
• Erdem, E. (2021b). Fütüvvetin ve Ahiliği Menşei, Mahiyeti ve Türleri. Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, 5, 1-15.
• Erdem, E. (2021c). Fütüvvetnamelerin Türleri ve Farklı Dillerde Yazılmış Bazı Fütüvvetnamelerin İçerikleri Üzerine Bir İnceleme. Ahi Evran Üniversitesi İİBF Dergisi, ‘Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat’ Özel Sayısı, 5, 88-113.
• Erdem, E. (2021d). Fütüvvet ve Ahilik Çalışmalarının Kaynakları. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 16(2), 173-198.
• Erdem, E. (2009). Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli Ahilik. Ankara: Detay.
• Erul, B. (2012). Veda Hutbesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 42, 591-593.
• Gölpınarlı, A. (1955-1956). Şeyh Seyyid Gaybi oğlu Şeyh Seyyid Hüseyn’in Fütüvvet-namesi. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17 (1-4), 27-72.
• Gölpınarlı, A. (1953). Burgazi ve Fütüvvet-namesi. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 76-153.
• Gölpınarlı, A. (1949-1950/2011). İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 11 (1-4). Ayrıca kitap olarak (2011). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Güneş, M. (2020). Fütüvvet-name-i Esrar ve Ahilik. İstanbul: Gelenek.
• Hacı Bektaş Veli, H. (2013). Makâlât. Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş ve Ali Öztürk (Haz.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Haşimi, M.A. (2007). Kur'an ve Sünnete Göre Müslüman Şahsiyeti. Resul Tosun (Çev.). İstanbul: Risale.
• İbni Arabi, M.M. (2015). Fütuḥâtü’l-Mekkiyye: Fütüvvet Ehli ve Meczuplar, Ekrem Demirli (Çev.). İstanbul: Litera.
• İz, M. (?). Tasavvuf: Mahiyeti, Büyükleri ve Tarikatlar. 3. Baskı. İstanbul: Türdav.
• Kılıç, M.E. (1996). el-Fütuhâtü’l-Mekkiyye. TDV İslam Ansiklopedisi, 13, 251-258.
• Köprülü, M.F. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. İstanbul: Alfa.
• Kuşeyri, A. (2017). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi. Süleyman Uludağ (Haz.). İstanbul: Dergâh.
• Küçük, S. (2000). Abdullah Ensari El-Herevi'nin Tasavvufi Fütüvvet Risalesi: Kitabu'l-Fütüvvet, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 137-166.
• Massignon, L. (2020). Doğuş Devrinde İslam Tasavvufu. Mehmed Ali Ayni (Çev.). İstanbul: Ataç.
• Razavî, S.M.A.H. (2014). Fütüvvet-name-i Kebir: Miftahü’d-Dekâik fî Beyâni’l-Fütüvve ve’l-Hakâik. Sadullah Gülten ve Hacı Yılmaz (Haz.). Alemdar Yalçın ve Gıyasettin Aytaş (Ed.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Razavî, S.M.A.H. (2011). Fütüvvetname-i Tarikat, Osman Aydınlı (Haz.). Alevi-Bektaşi Klasikleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Rumi, M.C. (1996). Mesnevi Şerhi, Şefik Can (Çev.). https://archive.org/stream/ SefikCanMesneviSerhi/Sefik_Can-Mesnevi_Serhi_djvu.txt.
• Sarıkaya, M.S. (2002). XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Sühreverdi, Ş. (?). Avârifü'l Meârif: Gerçek Tasavvuf, Dilaver Selvi (Çev.). http://tasavvufekitap.com/sihabuddin-suhreverdi/avariful-mearif.html.
• Sülemi, E.A. (1981). Tasavvufun Ana İlkeleri: Sülemi’nin Risaleleri. Süleyman Ateş (Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Sülemi, E.A. (2014). Tasavvufa Giriş. Yusuf Zeydan (Tah.). Ali Akay (Çev.). İstanbul: İlk Harf.
• Sülemi, E.A. (1977). Tasavvufta Fütüvvet. Süleyman Ateş (Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Şeker, M. (2011). Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik ve Fütüvvet-namelerin Yeri: Seyyid Hüseyin el-Gaybi’nin Muhtasar Fütüvvet-namesi. İstanbul: Ötüken.
• Taeschner, F. (1972). İslam'da Fütüvvet Teşkilatının Doğuşu Meselesi ve Tarihi Ana Çizgileri. Belleten. Semahat Yüksel (Çev.), 36(142), 203-235.
• Uludağ, S. ve Kara, M. (1998). Tabakât-ı Sûfiye Kitapları. Abdullah Câmî (Yaz.). Lamii Çelebi (Terc. ve Şerh.). Süleyman Uludağ ve Mustafa Kara (Haz.). Nefahâtü'l Üns: Evliyâ Menkıbeleri içinde (s. 17-28). İstanbul: Marifet.
• Yeniterzi, E. (2001). Türk Edebiyatında Manzum Fütüvvetnameler. Konya Postası - Akademik Sayfalar. 18 Ekim, 3(173), 40 (Fas.), 321-323.