A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE WEALTH OF CENTRAL AND RURAL BUREAUCRATS IN THE 18th CENTURY OTTOMAN EMPIRE

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 266 - 311, 31.12.2023

Bahadır Emre Küçükkalay , Bekir Govdere

https://doi.org/10.54863/jief.1380170

Öz

What are the similarities and differences between the wealth of the bureaucracy elites who served in the center and the provinces of the Ottoman Empire in the 18th century? Or, did the people working in the bureaucracy in the Ottoman Empire have an impact on their wealth, whether they worked in the center or in the provinces? This article, derived from the doctoral thesis, was written to answer this basic questions. These questions will be asked by examining and comparing the inheritance records of 60 bureaucrats (30 of whom worked in the center (Istanbul) and thirty of whom worked in the provinces (Balkans, Anatolia and the Middle East)) who were included in the BOA. D.BŞM. MHF. (Presidency Ottoman Archives, Bab-ı Defteri, Chief Accountant, Muhallefat Caliphate) and D. BŞM. MHF. d. (notebook) Ottoman records and whose property was confiscated. From these estate records created in two groups, the duties of the bureaucrat groups in the bureaucracy, their wealth values, the property groups that make up their wealth, and the distribution of wealth within each group will be calculated (Gini coefficient) and compared. The reasons for the results obtained will be interpreted and determined as the subject of another study. The result obtained is that the bureaucrats working in the provinces are richer, the income distribution is more equal among the central bureaucrats and more unequal among the provincial bureaucrats, but the groups of goods consumed are similar to each other.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Bureaucracy, Inheritance, Income Distribution, Wealth Analysis, Gini, Coefficient

OSMANLI DEVLETİ'NDE XVIII. YÜZYIL MERKEZ VE TAŞRA BÜROKRATLARININ SERVETLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Öz

XVIII. yüzyılda, Osmanlı Devleti’nin merkezde ve taşrada görev yapmış bürokrasi elitlerinin servetleri arasında benzerlik ve farklılıklar nelerdir? Ya da, Osmanlı Devleti’nde bürokraside görev alan kişilerin merkezde ya da taşrada görev yapmalarının servetleri üzerinde bir etkisi olmuş mudur? Bu çalışma bu temel soruları cevaplandırmak için kaleme alınmıştır. Bu sorular, BOA. D. BŞM. MHF. (Başkanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Defteri, Başmuhasebe, Muhallefat Halifeliği) ve D. BŞM. MHF. d. (defteri) kayıtlarında yer alan ve mallarına el koyulan otuzu merkezde (İstanbul) otuzu ise taşrada (Balkanlar, Anadolu ve Ortadoğu) görev yapmış bürokratların miras kayıtları incelenerek ve karşılaştırılarak gerçekleştirilecektir. İki grup halinde oluşturulan bu tereke kayıtlarından bürokratların bürokrasideki görevleri, servet değerleri, servetlerini oluşturan mal grupları ile her bir grup içindeki servetin dağılımı hesaplanarak Gini katsayısı ile karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar: taşrada görev yapan bürokratların daha zengin olduğu, gelir dağılımının merkez bürokratlarında daha eşite yakın, taşra bürokratları arasında daha eşitlikten uzak olduğu ancak tüketilen mal gruplarının birbirine benzer olduğudur

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Bürokrasisi, Tereke, Gelir Dağılımı, Servet Analizi, Gini Katsayısı

Kaynakça

• D. BŞM. MHF., 13/06, 13/22, 13/41, 15/43, 18/61, 25/45, 26/43, 27/130, 28/34, 29/10, 31/37, 32/62, 32/90, 33/35, 34/90, 36/01, 40/68, 46/57, 48/55, 49/12, 51/55, 51/58, 54/09, 54/18, 57/69, 59/27, 61/04, 66/71, 72/45, 75/54, 77/34, 79/22, 79/27, 80/36, 82/09, 82/46, 82/86.92/87,
• D. BŞM. MHF. d., 12453, 12458, 12470, 12498, 12500, 12515, 12558, 12567, 12648, 12752, 12788, 12817, 12831, 12856, 12914, 12918, 12919, 12926, 12981, 12986, 13058, 13060.
• Akçakaya, Murat, (2016), “Bürokrasi Kuramları ve Türk Kamu Yönetiminde Bü-rokratik Sorunlar”, Gazi Üniv. İİBF. Dergisi, 18 (3): 669-694.
• Akyıldız, Ali, (2012), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstan-bul.
• Akyılmaz, Gül S., (2008), “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıf Açısından Müsadere Uygulaması”, Gazi Üniv. Hukuk Fak. Dergisi, C. 12, S. 1-2: 389-420.
• Akyol, Ender, (2013), “Merkez Çevre İlişkileri ve Modelin Geçerliliği”, Osman-lı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat, (Der. A. Karadağ), Orion Kita-bevi, Ankara: 392-451.
• Aron, Raymond, (2010), Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, 8. Baskı, (Çev. Korkmaz Alemdar), Kırmızı Yayınları, İstanbul.
• Arslan, Rıza, (2010), Elitizm Teorisi ve Teorisyenleri, Dora Yayınları, Bursa.
• Avcıoğlu, Gürcan Ş., (2014), “Immanuel Wallerstein’ın Dünya Sistemi, Jeopolitik ve Jeokültür Kuramı”, Selçuk Üniversitesi Ed. Fak. Dergisi, S. 31: 97-110.
• Aydın Mustafa, (1996), “Uluslararası İlişkilerde Yaklaşım, Teori ve Analiz”, AÜ. SBF. Dergisi: 71-115.
• Aydın, Muhammed, (2014), XVIII. Yüzyılda Bir Ağa: Hatib-Zade Es-Seyyid Ali Ağa ve Serveti”, KSÜ. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 1: 65-88.
• Aykaç, Mehmet, (1997), Abbasi Devleti’nin İlk Dönemi: İdari Teşkilatında Divanlar (123-232/750-847), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Baran, Paul A., (1974), Büyümenin Ekonomi Politiği, (Çev. Ergin Günçe), May Yayınları, İstanbul.
• Barkey, Karen, (2021), Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi, (Çev. Zeynep Altok), Kronik Kitap, İstanbul.
• Başkaya, Fikret, (1994), Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü, İmge Kitabevi, Ankara.
• Baysun, Mehmet C., (1979), “Müsadere”, MEB. İslam Ansiklopedisi, C. 8.
• Bolat, Gülay, (2020), “Tereke Kayıtlarına Göre 19. Yüzyıl Başlarında Aile: Rusçuk Örneği”, Akademik İncelemeler Dergisi, C. 15, S. 1: 367-392.
• Bozkurt, Fatih, (2013), “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmala-rı”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 11, S. 22: 193-229.
• Canbakal, H.-Filiztekin, A. (2021), “Wealth and Demography in Ottoman Probate İnventories: Database in Very Long Term Perspective, Historical Methods”, A Journal of Quantitative and İnterdisciplinary History, Vol. 54, No. 2: 94-127.
• Ceylan, P., (2021), İktisat Tarihinin Dönüşü: Yeni Yaklaşımlar ve Tartışmalar, (Der. Ulaş Karakoç-Alp Yücel Kaya), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Cezar, Yavuz, (1977), “Bir Ayanın Muhallefatı Havza ve Köprü Kazaları Ayanı Kör İsmail-Oğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi)”, Belleten, C. 41, S. 161: 41-78.
• Çağlar, İsmail, (2022), “Merkez-Çevre Modeli”, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, (Baş Ed. Yekta Saraç), C. 3, TÜBİTAK Yayınları, Ankara: 68-69.
• Çakır, Etem İ., (2012), “Osmanlı Toplumunda Eş ve Çocuk Sayısı, Statü, Servet: 1671-1678 Sofya Örneği”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 31, S. 31: 41-60.
• Develioğlu, Ferit, (1982), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Aydın Kitabevi.
• Dinçer, Mustafa, (2004), “Uluslararası İlişkiler Teorilerinde Güç Olgusu”, Yayın-lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Ercan, Recep, (2021), “Osmanlı-Türk Modernleşmesinde Devlet Merkezli Yakla-şım ve Metin Heper”, Journal of World of Turks, Vol. 13, No. 2: 191-214.
• Erdoğan, Meryem K., (2010), “Tereke Kayıtlarına Göre 18. Yüzyılın Ortalarında Rusçuk’ta Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Hayat”, Akademik Araştırmalar Dergi-si, S. 45: 181-212.
• Ergil, Doğu, (1974), “Bağımlılık Olgusu ve Merkez Çevre Sisteminin Evrimi”, AÜ. SBF. Dergisi, C. 29, No. 2-3: 167-184.
• Fedai, Recep, (2019), “Merkez-Çevre İlişkilerindeki Dönüşümü Karşılaştırmalı Kamu Yönetimi Çalışmaları Üzerinden Anlamak”, BAİBU Sosyal Bilimler Ens-titüsü Dergisi, C. 19, S. 4: 1123-1142.
• Galtung, Johan, (1971), “A Structural Theory of Imperialism”, Journal of Peace Re-search, Vol. 8, No. 2: 81-117.
• Genç, Mehmet, (2006), “Tarihimize Giydirilen Deli Gömleği: Osmanlı Tarihinde Peri¬yot¬laştır¬ma Meselesi”, Osmanlı Geriledi mi?, (Yay. Haz. M. Armağan), Et-kileşim Yayınları, İstanbul: 329-346.
• Öğün, Tuncay, (2006), “Müsadere”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul: 67-68.
• Özcan, Abdülkadir, (1994), “Devşirme”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul: 254-257.
• Genç, Mehmet, (2003), “Malikâne”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul: 516-517.
• Gülener, Serdar, (2007), “Türk Siyasetinde Merkez-Çevre İlişkilerinin Seyri ve 17 Mayıs 1960 Darbesi”, Bilgi, 14 (1): 36-66.
• Gürsel, Seyfettin, (1983), “Osmanlı Toplumsal Yapısı ve Kapitalizm”, Yapıt Top-lumsal Araştırmalar Dergisi, C. 1, S. 46: 18-50.
• Heper, Metin (1985), Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğubatı Yayınları, Ankara.
• İhsanoğlu, Ekmelettin, (2019), Medreseler Neydi, Ne Değildi? Osmanlılar’da Akli İlimlerin Eğitimi ve Modern Bilimlerin Girişi, Kronik Kitap, İstanbul.
• İnalcık, Halil, (1953-1954), “15. Asır Türkiye İktisadi ve İçtimaı Tarihi Kaynakları”, İstanbul Üniv. İkt. Fak. Mecmuası, C. 15, S. 1-4: 51-75.
• İnalcık, Halil, (1969), “Capital Formation in the Ottoman Empire”, The Journal of Economic History, Vol. 29, No. 1: 97-140.
• İnalcık, Halil, (1990), “Osmanlı Toplum Yapısının Evrimi”, (Çev. M. Özden, F. Unan), Türkiye Günlüğü, S. 11: 30-41.
• İnalcık, Halil, (1994), “Sultanizm Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, S. 7: 5-26.
• İpşirli, Mehmet, (1995), “Enderun”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul: 185-187.
• Kalıpçı, Mahmud Esad, (2013), Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Müsadere Ku-rumu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens-titüsü, İstanbul.
• Kan, Kürşat, (2011), “Globalleşmenin Uluslararası İlişkilere Etkileri”, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniv. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13 (20): 1-10.
• Karaş, Göksel, (2017), “Bağımlılık Teorisi Perspektifinden DTÖ Kapsamındaki Ko-rumacılık Politikası Araçlarının Kullanımı”, International Journal of Public Fi-nance, C. 3, No. 2: 245-263.
• Kaya, Süleyman, (2005). “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuala-rı”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (5): 379-416.
• Köç, Ahmet, (2016), “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıfın Hayırseverliği: Ümera ve Ulema Vakıfları Üzerine Bazı Düşünceler”, Balıkesir Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 19, S. 35: 303-322.
• Küçükkalay, A. Mesud, (2022), Mehmet Genç: Bir Âlimin Hayat ve İlim Serenca-mı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Küçükkalay, A. Mesud, (2019b), İktisadi Düşünce Tarihi, 5. Baskı, Beta Basım Ya-yın Dağıtım, İstanbul. Lacos, Feteke, (1961), “Macaristan’da Türkler’in Mülk Sistemi”, Tarih Dergisi, 12 (16): 25-42. Lybyer, Albert Howe, (2000), Kanuni Sultan Süleyman Devrinde Osmanlı İmpara-torluğu’nun Yönetimi, Sarmal Yayınevi, İstanbul.
• Mardin, Şerif, (1973), “Center-Periphery Relations: A Key to Turkish Politics?”, Daedalus, Post-Traditional Societies, Vol. 102, No. 1: 169-190.
• Marx, K. H.-Engels, F., (2010), Collected Works, Vol. 12 ve 39, Letters 1852-1855, UK: Lawrence and Wishard, Electric Book.
• Marx, K. H.-Engels, F., (2018), Alman İdeolojisi, (Çev. O. Geridönmez, T. Ok), Kor Yayınları, İstanbul.
• Marx K. H.-Engels, (2003), Friedrich, Komünist Partisi Manifestosu, (Çev. Cenap Karakaya), 2. Baskı, Sosyal Yayınları, İstanbul.
• Morsümbül, Şebnem, (2015), “Merkez-Çevre Perspektifinde Türk Toplum Yapı-sında Gözlemlenen Problem Alanlarına Yönelik Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, Vol. 10/2: 679-696.
• Mumcu, Ahmet, (2017), Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, 4. Baskı, Phoenix Yayınları, Ankara.
• Nikitin, Piotr, (1995), Ekonomi Politik, 8. Baskı, (Çev. Hamdi Konur), Sol Yayın-ları, Ankara.
• Onuf, Nicholas, (2017), “Center-Periphery Relations: What Kind of Rule and Does it Matter”, Journal of Foreign Policy and Peace, C. 6, S. 1-5: 5-16.
• Öğün, Tuncay, (1999), “Osmanlı Devleti’nde Müsadere Uygulamaları”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara: 371-383.
• Özcan, Tahsin, (2005), “Muhallefat”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul: 406-407.
• Özdeğer, Mehtap, (2000), “Osmanlı Devlet Teşkilatında Ayanın Mali ve İdari Yö-netime Müdahale Devri”, İst. Üniv. İktisat Fak. Mecmuası, 50 (1-4): 69-132.
• Özer, Halis, (2014), “Klasik Dönem Osmanlı İktisat Düşüncesinde Sermaye Biriki-mine Bakış”, Akademik Bakış Dergisi, s. 44: 1-15.
• Pakalın, M. Zeki, (1971), Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 2. Cilt, MEB. Yayınevi, İstanbul.
• Pamuk, Şevket, (2000), İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469-1998, DİE. Yayınları, Ankara.
• Pamuk, Şevket, (2007a), Osmanlı- Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Pamuk, Şevket, (2007b), Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Türkiye İş Bankası, İstanbul.
• Pareto, Vilfredo, (1935), The Mind and Society, Vol. , Hardcourt, Brace and Com-pany, New York.
• Pareto, Vilfredo, (2005), Seçkinlerin Yükselişi ve Düşüşü -Kuramsal Bir Sosyoloji Uygulaması-, (Çev. Merve Z. Doğan), (Hans L. Zetterbeg’in Önsözü), Doğu-batı Yayınları, Ankara: 2005.
• Sami, Şemseddin, (2010), Kamus-ı Türki, C.2, İstanbul Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Santos, Theotonio Dos, (1970), “The Structure of Dependence”, The American Economic Review, Vol. 60, No. 2: 231-236.
• Savut, Emre-Yılmaz, Levent, (2020), “Türkiye’de Merkez-Çevre Mücadelesini Milli Eğitim Sistemi Üzerinden Okumak”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmala-rı Dergisi, XX/40: 289-322.
• Savut, Emre, (2018), Türkiye’de Yeni Merkezin Oluşumunda Geleneksel Çevrenin Kullandığı Araçların İşlevselliği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniv. Sosyal Bil. Ens., İzmir.
• Shils, Edward, (2002), “Merkez ve Çevre”, (Çev. Yusuf Z. Çelikkaya), Türkiye Günlüğü, S. 20: 86-96.
• Şakiroğlu, Mahmut H., (1993), “Cigalazade Sinan Paşa”, TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul: 525-526.
• Toraman, Cengiz, (2005), “Bir Kamu Politikası Uygulama Aracı Olarak Tereke Muhasebesi Ve Osmanlı Uygulaması”, Mali Çözüm Dergisi, S. 71: 116-126.
• Türkdoğan, Orhan, (2008), Osmanlı’dan Günümüze Türk Toplum Yapısı, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1935), “Şer’i Mahkeme Sicilleri”, Ülkü Halkevleri Der-gisi, S. 29: 365-368.
• Ünal, Mehmet A., (1987), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 49: 95-111.
• Ünlü, Ertan, (2018), “8. Yüzyılda Osmanlı Eliti Bir Darphane Sarrafının Muhallefatı: Bedros Namı Diğer Petraki”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 43: 281-317.
• Wallace, Ruth A.-Wolf, Alison, (2012), Çağdaş Sosyoloji Kuramları -Klasik Gelene-ğin Genişletilmesi-, 4. Baskı, (Çev. L. Elburuz-M. R. Ayas), Doğubatı Yayınla-rı, Ankara.
• Weber, Max, (1978), Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology (Haz. Guenther Roth, Claus Wittich), University of California Press, Berkley