EVALUATING THE EFFICIENCY OF ISLAMIC FINANCIAL INSTITUTIONS IN MANAGING CASH WAQF IN INDONESIA

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 394 - 444, 30.12.2024

Iskandar Iskandar , Hadi Sofuoğlu

https://doi.org/10.54863/jief.1540049

Öz

Cash waqfs are an Islamic social finance instrument where individuals or institutions donate their monetary assets for social purposes and to seek spiritual closeness to Allah. In Indonesia, the management of these waqfs is undertaken by Islamic financial institutions to enhance social impact. This practice, which aligns with historical precedents from Islamic civilizations such as the Ottoman Empire, continues to serve as a charitable tool for aiding those in need in contemporary Indonesia. This study evaluates the effectiveness of Islamic financial institutions in managing cash waqfs in Indonesia. Instead of focusing on waqfs based on immovable assets like land and buildings, this research specifically examines cash waqfs, which are managed by Islamic financial institutions and consist of monetary assets. The research analyzes the strategies and mechanisms employed to maximize the potential of these waqfs as a social financing tool. Using qualitative research methods, this study delves into the complex issues surrounding the management of cash waqfs. The findings indicate that while Islamic financial institutions in Indonesia manage cash waqfs within their existing capacities, they face significant challenges, such as a lack of public trust, insufficient human resources, and low public literacy regarding cash waqfs. Despite these challenges, some institutions have attempted to address these issues through community outreach and effective management. Notably, Islamic banking institutions have developed innovative financial products such as Cash Waqf Linked Sukuk (CWLS). These products, supported by Bank Indonesia and the Indonesian Waqf Board (BWI), ensure the allocation of CWLS funds to well-defined projects and successfully encourage individuals to participate in cash waqfs managed by these Islamic financial institutions. On the other hand, non-banking Islamic financial institutions tend to invest cash waqfs in the real sector, such as markets and business loans. However, the limited number of licensed Islamic financial institutions recognized by the Ministry of Religious Affairs (MoRA) and the Indonesian Waqf Board (BWI) poses a barrier to fully realizing the potential of cash waqfs. Therefore, the continuous evaluation and licensing of Islamic financial institutions are crucial for enhancing the effectiveness of cash waqf management. This, in turn, can contribute more significantly to promoting entrepreneurship and reducing poverty in Indonesia.

Anahtar Kelimeler

Islamic Finance, Cash Waqf, Islamic Financial Institutions, Cash Waqf Management, Indonesia

Etik Beyan

The authors declare that scientific and ethical principles were adhered to during the preparation of this study, all sources utilized have been duly cited in the references, the study was not financially supported, and no conflict of interest exists.

ENDONEZYA'DA PARA VAKIFLARININ YÖNETİMİNDE İSLAMİ FİNANS KURUMLARININ ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Para vakıfları, bireyler veya kurumlar tarafından sosyal amaçlara hizmet etmek ve Allah rızasını kazanmak için nakdi varlıkların bağışlandığı bir İslami sosyal finans aracıdır. Bu vakıfların yönetimi, Endonezya'da İslami finans kuruluşları tarafından üstlenilmiş olup, toplumsal etkiyi artırmayı amaçlamaktadır. Osmanlı İmparatorluğu gibi İslam medeniyetlerinden gelen tarihi örneklerle uyumlu olan bu uygulama, günümüz Endonezya’sında da ihtiyaç sahiplerine yardım etme konusunda hayırsever bir araç olarak önem taşımaktadır. Bu çalışma, Endonezya'daki İslami finans kuruluşlarının para vakıflarını yönetmedeki etkinliğini değerlendirmektedir. Arazi ve bina gibi taşınmaz varlıklara dayalı vakıflar yerine, bu araştırma, İslami finans kurumları tarafından yönetilen ve nakdi varlıklarla oluşturulan para vakıflarına odaklanmaktadır. Araştırma, bu vakıfların sosyal finansman aracı olarak potansiyelinin en üst düzeye çıkarılmasına yönelik strateji ve mekanizmaları analiz etmektedir. Nitel araştırma yöntemleri kullanılarak yapılan bu çalışma, para vakıflarının yönetimiyle ilgili karmaşık konuları ayrıntılı olarak incelemektedir. Bulgular, Endonezya’daki İslami finans kuruluşlarının mevcut kapasiteleri dahilinde para vakıflarını yönettiklerini, ancak kamu güveni eksikliği, yetersiz insan kaynağı ve düşük kamu okuryazarlığı gibi önemli zorluklarla karşılaştıklarını ortaya koymaktadır. Bu zorluklara rağmen, bazı kuruluşlar, topluma erişim ve etkin yönetim yoluyla bu sorunları çözmeye çalışmaktadır. Örneğin İslami bankacılık kurumları, Para Vakfı Bağlantılı Sukuk (CWLS-Cash Waqf Linked Sukuk) gibi yenilikçi finansal ürünler geliştirmiştir. Bu ürünler, Bank Indonesia ve Endonezya Vakıf Kurulu’nun desteğiyle, CWLS fonlarının belirli projelere tahsis edilmesini sağlamış ve bireyleri bu para vakıflarına katılmaya teşvik etmiştir. Bankacılık dışı İslami finans kuruluşları ise para vakıflarını, reel sektördeki piyasalar ve işletme kredileri gibi alanlarda değerlendirmeyi tercih etmektedir. Ancak, Diyanet İşleri Bakanlığı (MoRA) ve Endonezya Vakıflar Kurulu (BWI) tarafından tanınan lisanslı İslami finans kuruluşlarının sayısının sınırlı olması, para vakıflarının potansiyelinin tam anlamıyla hayata geçirilmesinin önünde bir engel olarak durmaktadır. Bu nedenle, İslami finans kuruluşlarının sürekli denetlenmesi ve lisanslandırılması, para vakıflarının yönetiminde daha fazla etkinlik sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Böylece, Endonezya'da girişimciliğin teşvik edilmesi ve yoksulluğun azaltılması gibi hedeflere daha güçlü katkılar sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

İslami Finans, Para Vakıfları, İslami Finans Kurumları, Para Vakıfları Yönetimi, Endonezya

Etik Beyan

Yazarlar; çalışmanın hazırlanması esnasında bilimsel ve etik ilkelere uyulduğunu ve yararlanılan tüm kaynakların kaynakçada belirtildiğini, çalışmanın maddi açıdan fonlanmadığını, çıkar çatışması bulunmadığını beyan etmektedir.

Kaynakça

• Abdullah, J. (2018). Tata Cara Dan Pengelolaan Wakaf Uang Di Indonesia. ZISWAF : Jurnal Zakat Dan Wakaf, 4(1), 87. https://doi.org/10.21043/ziswaf.v4i1.3033
• Abdullah Nadwi, M., & Kroessin, M. (2013). Cash Waqf: Exploring Concepts, Jurisprudential Boundaries and Applicability to Contemporary Islamic Microfinance. In Working Paper Series No. 2013-0x. https://doi.org/10.2139/ssrn.2384266
• Al Fares, M., Kachkar, O., & Azrak, T. (2022). Cash Waqf-Based Credit Guarantee (Cg) Model for Smes: Selected Cases and a Proposed Model. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 8(1), 1–32. https://doi.org/10.54863/jief.1065828
• Altay, B. (2024). an Empirical Analysis of the Relationship Between Services and Capital in the Case of Rumelia Cash Waqfs. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 10(1), 175–203. https://doi.org/10.54863/jief.1413696
• Annisa, A. A., & Rofiuddin, M. (2023). Sosialiasi wakaf: Peningkatan leterasi wakaf uang melalui sosialiasi pada masyarakat kampus. Penamas: Journal of Community Service, 3(1), 33–42. https://doi.org/10.53088/penamas.v3i1.383
• Ansori, M. (2019). PERKEMBANGAN DAN DAMPAK FINANCIAL TECHNOLOGY (FINTECH) TERHADAP INDUSTRI KEUANGAN SYARIAH DI JAWA TENGAH. Wahana Islamika: Jurnal Studi Keislaman.
• Ascarya, A. (2022). The role of Islamic social finance during Covid-19 pandemic in Indonesia’s economic recovery. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 15(2), 386–405. https://doi.org/10.1108/IMEFM-07-2020-0351
• Awwalunnisa, N. (2021). Peran Lembaga Keuangan Syariah Dalam Pengentasan Kemiskinan Di Provinsi Nusa Tenggara Barat. Iqtishaduna, 12(1), 29–47. https://doi.org/10.20414/iqtishaduna.v12i1.3283
• Bayindir, S. (2005). Bir Finansman Yöntemi Olarak Kullanılan Sermaye Ortaklığının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Usul İslam Araştırmaları, 3(3), 139–157.
• Budiman, A. A. (2011). Akuntabilitas Lembaga Pengelola Wakaf. Walisongo: Jurnal Penelitian Sosial Keagamaan, 19(1), 75. https://doi.org/10.21580/ws.2011.19.1.213
• Bulut, M., Çınar, H., Ademi, R., Demir, A., Kudat, A., Doğan, M., Korkut, C., Çam, M., & Tuğrul, M. (2019). Osmanlı dönemi Rumeli Para Vakıfları. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Bulut, M., & Korkut, C. (2022). The Ottoman Cash Waqf as Altruistic Finance Model. In Islamic Philanthropy: Exploring Zakat, Waqf, and Sadaqah in Islamic Finance and Economics (pp. 93–111). Springer.
• Cahyo, E. N. (2022). Examining the Potential of Waqf -Based Education Management : a Case Study of Pesantren Darussalam Gontor Indonesia. IiECONS, 1–26.
• Candra, H., & Ab Rahman, A. (2010). Waqf Investment : a Case Study of Dompet Dhuafa Republika , Indonesia. Jurnal Syariah, 18(1), 163–190.
• Cebeci, İ. (2019). “Sukûk” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Gözden Geçirilmiş (3. Basım). TDV Yayınları.
• Choirunnisak. (2021). Konsep Pengelolaan Wakaf Uang di Indonesia. Jurnal Pemikiran Dan Pengembangan Ekonomi SYARIAH, 7(1), 67–82.
• Çizakça, M. (1995). Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38(3), 313–354.
• Dahniaty, A., Septanto, W., & Elwardah, K. (2021). Lembaga Keuangan Syariah Non Bank (A. Asnaini & A. Yuningsih (eds.)). ElMarkazi.
• Demir, A. (2006). Seyhülislam Ebussuud Efendi. Ötüken Yayınları.
• Dian Lailatullailia, Setiyowati, A., & Wahab, A. (2021). The Role of Sharia Banks as Nazhir Partners in the Management of CWLS Retail SWR001 Investment Products. Perisai : Islamic Banking and Finance Journal, 5(1), 95. https://doi.org/10.21070/perisai.v5i1.1317
• Dönmez, İ. K. (2020). “Murabaha” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Dumlu, E. (2015). XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal - Çivizâde, Birgivî). İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0(44), 303–337. https://doi.org/10.29288/ilted.308484
• Effendi, B. (2024). Wakaf Tunai dalam Sistem Keuangan Islam. Tasyri’ : Journal of Islamic Law, 3(1), 155–173. https://doi.org/10.53038/tsyr.v3i1.103
• Gusrianti, G., & Sari, P. H. (2023). Transparency of Shariah Supervisory Board Information in Islamic Banks of Indonesia and Malaysia: The Effect of Islamic Corporate Governance. Jurnal Dinamika Akuntansi, 15(1), 1–12. https://doi.org/10.15294/jda.v15i1.38232
• Hailu, S. M., & Tekdoğan, Ö. F. (2023). Ensuring The Compliance of Islamic Finance Applications with Shariah Principles in Ethiopia: The Way Forward. Hitit Theology Journal, 22(1), 139–168. https://doi.org/10.14395/hid.1247875
• Hakim, A. (2021). Peluang Dan Tantangan Lembaga Keuangan Syariah Indonesia Pada Era Pasar Bebas ASEAN. Jurnal Keislaman, 2(2), 217–237. https://doi.org/10.54298/jk.v2i2.3387
• Hidayat, S. E. (2020). Islamic Economy in ASEAN Countries During the Covid 19 Era. In ASEAN Studies Center Universitas Medan Area Webinar.
• Huda, N., Rini, N., Mardoni, R., Hudori, K., & Anggaraini, D. (2017). Problems, Solutions and Strategies Priority for Waqf in Indonesia. Journal of Economic Cooperation and Development, 38(1), 29–54.
• Ibrahim, D., Zainuri, A., & Huda, M. (2020). Empowering Wakaf (Islamic endowment) for Economic Development: An Insightful Value of Nazir Waqf in Indonesia. UMRAN - International Journal of Islamic and Civilizational Studies, 7(1), 103–114. https://doi.org/10.11113/umran2020.7n1.405
• Iskandar, I., & Sofuoglu, H. (2023). Exploring the Evolution of Waqf Laws and Contemporary Practices in Muslim Countries. Islam Realitas: Journal of Islamic and Social Studies, 9(1), 57–70. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.30983/islam_realitas.v9i1.6229
• Iskandar, I., & Sofuoğlu, H. (2024). Endonezya’daki Para Vakıfları Mevzuatı ve Uygulamaları. Vakıflar Dergisi, 61(Haziran), 171–188. https://doi.org/10.16971/vakiflar.1505246
• Islamic Financial Services Board (IFSB)-10. (2009). Guiding principles on shari’ah governance systems for institutions offering Islamic financial services. IFSB.
• Kallek, C. (2020). “Mudarebe” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Kaya, S., Durmuş, M. E., Bektaş, İ., & Akkaya, A. (2017). Muhasebe Kayıtları Işığında 18. Yüzyıl Para Vakıflarının Nakit İşletme Yöntemleri. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 3(3), 50–62. https://doi.org/10.25272/j.2149-8407.2017.3.3.05
• KEMENAG. (2024). Bingung Mau Berzakat? Ini 170 Lembaga Amil Zakat di Indonesia. Kementerian Agama Republik Indonesia. https://kemenag.go.id/nasional/bingung-mau-berzakat-ini-170-lembaga-amil-zakat-kantongi-izin-dari-kemenag-p1AAY
• Korkut, C., & Bulut, M. (2016). Finansal İstikrar ve Para Vakıfları Etkisi: Rumeli Para Vakıfları Örnekleri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 2(1), 55–76. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jief/issue/24515/259786
• Korkut, C., & Bulut, M. (2017). XV. ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Para Vakıfları ve Modern Fi̇nans Kurumlarının Karşılaştırılması. ADAM AKADEMİ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 167–194.
• Kudat, A., & Ceyhan, S. (2020). Fundamental Principles of Cash Waqfs and Their Management Para. Third Sector Social Economic Review, 55(4), 2557–2578. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.20.11.1468
• Lestari, R., Yusup, M., & Wijaya, P. A. (2024). Analisis Pengelolaan Wakaf Uang pada Koperasi Simpan Pinjam Pembiayaan Syariah (KSPPS) Gumarang Akbar Syariah Mataram. El-MAl: Jurnal Kajian Ekonomi & Bisnis Islam, 5(5), 3991–4000.
• Majelis Ulama Indonesia. (2002). Himpunan Fatwa Keungan Syariah. In Dewan Syariah Nasional MUI (pp. 405–411).
• Majelis Ulama Indonesia. (2023). Sejarah MUI. Komisi Informasi Dan Komunikasi Majelis Ulama Indonesia. https://mirror.mui.or.id/sejarah-mui/
• Maulida, S., & Mi’raj, D. A. (2024). Assessing the Efficiency of Waqf Institutions in Indonesia: A Non-Parametric Approach. Islamic Social Finance, 3(2). https://doi.org/10.58968/isf.v3i2.364
• Maulina, R., Dhewanto, W., & Faturohman, T. (2024). How to attract wealthy Muslims to contribute to cash waqf (Islamic endowment) held by the Islamic banks? Case in Indonesia. Journal of Islamic Marketing. https://doi.org/10.1108/JIMA-11-2022-0312
• Mauluddin, M. I., & Rahman, A. A. (2018). Cash Waqf From the Perspective of Majelis Ulama Indonesia (MUI) and the Scholars of Aceh. In A. A. Rahman (Ed.), New Developments in Islamic Economics (pp. 49–66). Emerald Publishing Limited. https://doi.org/10.1108/978-1-78756-283-720181004
• Nasution, Y. S. (2021). Managemen Zakat dan Wakaf (M. Yafiz (ed.)). FEBI UIN-SU Press.
• Otoritas Jasa Keuangan (OJK). (2023). Laporan Perkembangan Keuangan Syariah Indonesia (Issue 0).
• Özcan, T. (2003). Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, T. (2008). Osmanlı Toplumuna Özgü Bir Finansman Modeli Para Vakıfları. Çerçeve, 16(48), 124–128.
• Özsaraç, Y., & Aydınbaş, Y. E. (2016). Vakıflar Para Vakıfları; Kırklareli ve Bolu Para Vakıfları Üzerine Bir Değerlendirme. İkinci Uluslararası Saraybosna Sosyal Bilimler Konferensi, 99–116.
• Pelengkahu, M. R. (2022). View of Implementation Of The Principles Of Transparency To Ensure Legal Protection For Sharia Bank Customers In Indonesia. Jurnal Panorama Hukum, 7(2), 179–191. https://doi.org/https://doi.org/10.21067/jph.v7i2.7708
• Prananingtyas, P., & Disemadi, H. S. (2020). Legal consequences of dualism regulations on micro waqf bank as a sharia microfinance institutions in Indonesia. Varia Justicia, 16(1), 1–14.
• Rosadi, A., Effendi, D., & Busro, B. (2018). The Development of Waqf Management Throught Waqf Act in Indonesia (Note on Republic of Indonesia Act Number 41 of 2004 regarding Waqf). Madania: Jurnal Kajian Keislaman, 22(1), 1–18. https://doi.org/10.29300/madania.v22i1.881
• Rusydiana, A. S., & Devi, A. (2014). ANALYSIS OF CASH WAQF FUND MANAGEMENT IN INDONESIA: AN ANALYTIC NETWORK PROCESS (ANP) METHOD APPROACH. International Conference, AICIF Sunan Kalijaga, Yogyakarta, 1–21.
• Rusydiana, A. S., Hidayat, Y., Widiastuti, T., & Rahayu, S. S. (2020). Cash Waqf for Developing Islamic Economy: Case Study in Indonesia. Al-Uqud : Journal of Islamic Economics, 5(1), 43–59. https://doi.org/10.26740/al-uqud.v5n1.p43-59
• Sadeq, A. M. (2002). Waqf, perpetual charity and poverty alleviation. International Journal of Social Economics, 1(2), 135–151.
• Salam, A. N., & Iskandar, I. (2021). Integration of Green Sukuk and Cash Waqf Linked Sukuk for Financing Agriculture Sustainable. Asy-Syari’ah. https://doi.org/10.15575/as.v23i2.24059
• Sannav, S. C., & Sezer, U. (2018). Osmanli Devleti̇’nde Para Vakiflarinin Meşruluğu Tartişmasi Üzeri̇ne Bi̇r Değerlendi̇rme. Journal of Analytic Divinity, 2(2), 77–90.
• Saptono, I. T. (2023). Perkembangan Perwakafan Nasional.
• Suhaimi, A. (2018). PELAKSANAAN WAKAF UANG DALAM TINJAUAN UNDANG- UNDANG NO. 41 TAHUN 2004 TENTANG WAKAF (Studi Pengelolaan Wakaf Uang di Kecamatan Gunung Sugih Kabupaten Lampung Tengah). Institut Agama Islam Negeri Metro Lampung.
• Suhairi, S., Zulaikha, S., Nizaruddin, N., Sainul, S., Maki, H. L. P., Zuhraini, Z., Abror, K., & Muhammad, H. (2023). Optimizing Cash Waqf Management in Indonesia: Exploring Effective Models. Istinbath : Jurnal Hukum, 20(01), 21–37. https://doi.org/10.32332/istinbath.v20i01.6890
• Sunandar, H., Suhayib, S., Susanto, A., & Maskur, S. (2020). The Political Dynamic of Waqf Law in Indonesia. PalArch’s Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(7), 4717–4730. https://mail.palarch.nl/index.php/jae/article/download/2530/2467
• Sya’bani, A. (2016). Wakaf Uang (Cash Wakaf, Wakaf an-Nuqud); Telaah Teologis Hingga Praktis. El-Hikam, 9(1), 161–186.
• Syadali, M. R., Asnawi, N., & Parmujianto, P. (2023). Implementatıon of Cash Waqf Management (Studıes at the Zıswaf Board Of Kopontren Al Yasını Pasuruan). Jurnal PAMATOR, 16(3), 632–642.
• Syamsuri, Perdi, P. F. R., & Aris Stianto. (2020). Potensi Wakaf di Indonesia (Kontribusi Wakaf dalam Mengurangi Kemiskinan). Malia: Jurnal Ekonomi Islam, 12(1), 79–94. https://doi.org/10.35891/ml.v12i1.1939
• Syed, E. A., & Omar, M. (2017). Hiyal in Islamic finance: a recognition of genuine economic need or circumvention of Riba? Qualitative Research in Financial Markets, 9(4), 382–390.
• Teymiyye, İ. (1383). Mecmuu’l-Fetava (A. b. M. En-Necdî (ed.); 34th ed.). Riyad Matbaası.
• Türkoğlu, İ. (2013). Osmanli Devleti̇nde Para Vakiflarinin Geli̇r Dağilim Üzeri̇ndeki Etki̇leri̇. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 187–196.
• Ulfa, N. N., & Mustafa, M. I. (2024). Finding Solutions for Productive Waqf Management in Indonesia. Fara’id and Wealth Management, 3(2). https://doi.org/10.58968/fwm.v3i2.389
• Wijaya, R. P. (2023). Cash Waqf Linked Dinfra (Cwl-Fra) As Waqf Innovation Model Integrated With Infrastructure Instrument for National Economic Recovery and Sustainability. Malaysian Journal of Syariah and Law, 11(2), 330–343. https://doi.org/10.33102/mjsl.vol11no2.422
• Zaidi M, Z. (2024). Linguistic Clarity in Mudharabah Contracts: Ensuring Transparency and Fairness in Indonesian Islamic Financial Institutions. Journal of Languages and Language Teaching, 12(2), 708. https://doi.org/10.33394/jollt.v12i2.9658
• Zubair, M. K., & Nasuka, M. (2023). Models of Ethical Marketing Force in Indonesian Islamic Bank. Jurnal Minds: Manajemen Ide Dan Inspirasi, 10(2), 381–392. https://doi.org/10.24252/minds.v10i2.42217