THE ROLE OF TURKISH CONSTITUTIONS IN THE MODERNIZATION OF LOCAL GOVERNMENTS IN TURKEY

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 14 - 27, 23.06.2023

Ahmet Güven

Öz

The emergence of local governments in the modern sense in Turkey coincides with the post-Tanzimat period. However, local needs were tried to be met, albeit partially, by kadı, foundation and guild organizations, which were also called classical institutions, in order to meet local needs, even before the Tanzimat period. A Western-style local government structure is undoubtedly the product of the post-Tanzimat period. However, the emergence of today's local governments in the modern sense is the result of a certain process. In this process, the first Turkish constitution, 1876 Kanun-i Esasi, followed by the 1921 Constitution and the post-republic constitutions of 1924, 1961 and 1982, respectively, had a great impact. It is seen that concepts such as a separate legal entity, local autonomy and local democracy, which we can count among the basic features of modern local governments, could only be mentioned in the post-republican period. This study aims to present the map of the process based on the legal and social developments experienced in the development of this process and the rooting of modern local governments by considering the modernization process of local governments in our country, starting from the adoption of the 1876 legal principle. For this purpose, the study will include a comprehensive evaluation of the process by making a situation analysis through a literature review.

Anahtar Kelimeler

Local Governments, Constitutions, Local Autonomy, Local Democracy, Modernization Efforts

TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLERİN MODERNLEŞMESİNDE TÜRK ANAYASALARININ ROLÜ

Öz

Türkiye’de modern manada yerel yönetimlerin ortaya çıkışı tanzimat sonrası döneme rastlamaktadır. Oysa yerel ihtiyaçlar tanzimat öncesi dönemde de klasik kurumlar adı verilen, kadı, vakıf ve lonca teşkilatları tarafından yerel nitelikli ihtiyaçların karşılanması amacıyla kısmen de olsa karşılanmaya çalışılmaktaydı. Batı tarzı bir yerel yönetim yapılanması kuşkusuz Tanzimat sonrası dönemin ürünüdür. Ancak modern anlamda günümüz yerel yönetimlerinin ortaya çıkışı belli bir sürecin sonucudur. Bu süreçte başta ilk Türk Anayasası olan 1876 Kanun-i Esasi, devamında 1921 Anayasası ve cumhuriyet sonrası sırası ile 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarının etkisi büyüktür. Modern yerel yönetimlerin temel özellikleri arasında sayabileceğimiz, ayrı bir tüzel kişilik, yerel özerklik, yerel demokrasi gibi kavramları tam anlamıyla ancak cumhuriyet sonrası dönemde söz konusu olabildiği görülmektedir. Ele alınan bu çalışma ülkemizde yerel yönetimlerin modernleşme sürecini, 1876 Kanun-i Esasi’nin kabulünden bu yana çıkarılan anayasalardan hareketle ele alarak bu sürecin gelişiminde ve modern yerel yönetimlerin kökleşmesinde yaşanan hukuksal ve toplumsal gelişmelerden hareketle sürecin haritasının ortaya konması amacını taşımaktadır. Bu amaç dâhinde çalışma literatür taraması üzerinden durum analizi yaparak sürecin kapsamlı bir değerlendirmesine yer verecektir.

Anahtar Kelimeler

Yerel Yönetimler, Anayasalar, Yerel Özerklik, Yerel Demokrasi, Modernleşme Çabaları

Kaynakça

• Acartürk, E. ve Özgür, H. (2004). Yerel Özerklik ve Demokrasi İlişkisi, Yerel Yönetimler Desantralizasyon ve Azerbaycan Belediyeleri, Azerbaycan Belediyelerinin Dünü, Bugünü, Yarını Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Belediyecilik Araştırmaları Merkezi Yayını, Bakü.
• Akyol, İ.T. (2021) Yerel Hizmet Sunumunda Alternatif Bir Yöntem: Gönüllü Katılım, (Edit: M. Kara, İ. T. Akyol ve N. Bek), Güncel Gelişmeler Perspektifinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, Ekin Yayınevi, Bursa.
• Alıcı, O. V. (2013). Büyükşehir İlçe Belediyelerinin İdari ve Mali Özerkliği, Yerel Politikalar Dergisi, 1(1), 127-152.
• Arısal, M. (2023). İstanbul’da Havagazı ve Millileştirme Sonrası Ekonomik Tarihi (1945-1967). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25 (1), 1-27.
• Aytaç, F. (1998). Açıklamalı Belediye Kanunu, Seçkin Yayınları 6. Baskı, Ankara.
• Bozlağan, R. (1998). Türk Anayasalarında İdareye İlişkin Düzenlemeler, (Edit: Davut Dursun ve Hamza Al), Türkiye’de Yönetim Geleneği, İlke Yayınları, İstanbul.
• Çağlayan, R. (2011). İdare Hukuku ve İdari Yargılama Hukuku, Dinamik Akademi, Ankara. Çam, E. (1994). Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul.
• Çelik, A. ve Taş, A. (2020). Büyükşehir İlçe Belediyelerinin Özerkliği: Şanlıurfa İlçe Belediyeleri Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 294-320.
• Çetin, Ö. (2015). Türkiye’de İl Özel İdaresi Sisteminin Dönüşümü ve 6360 Sayılı Kanun’un Dönüşüme Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20 (2), 247-266.
• Çukurçayır, M. A. (2015). Yerel Yönetimler Kuram, Kurum ve Yeni Yaklaşımlar. Çizgi Kitabevi, Konya.
• Çukurçayır, M.A. (2012). Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi, 4. Baskı, Çizgi Kitapevi, Konya.
• Demir, K. (2014). Özerk Yerel Yönetim Yapısından Federalizme Geçiş. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(2), 35-60.
• Ertan, B. (2002). Yerel Yönetim Kavramı. Çağdaş Yerel Yönetimler, 11(1), 22-30.
• Eryılmaz, B. (2004). Kamu Yönetimi, Erkam Matbaası, Adapazarı.
• Eryılmaz, B. (2016). Kamu Yönetimi: Düşünceler, Yapılar, Fonksiyonlar ve Politikalar, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 9. Baskı, Umuttepe Yayınları.
• Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi, Bursa.
• Güler, B. A. (2000). Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi, Ademi Merkeziyetçilik mi? Çağdaş Yerel Yönetimler, 9 (2), 14-29.
• Güneş, A.F. (2013). Büyükşehirlerde İl Özel İdarelerinin Kaldırılmasının Hukuki Veçhesi ve İşlevsel Sonuçları. Türk İdare Dergisi, 476.
• Güven, A. (2020). The Effect Of Local Governance On City Management And Local Democracy In Turkish Publıc Administration, (Ed: A. Güven), The Interaction Between Governance, Economy And Democraracy, Lambert Academic Publishing.
• Güven, A. ve Doğan L. (2022). Status Of Municipalities In Terms Of Local Authority In Turkey, (Edt: A. Güven), Current Perspectives in Social Sciences, Lambert Academic Publishing.
• Heywood, A. (2015), Siyasi İdeolojiler. (Çeviri: A.K. Bayram), Adres Yayınları, Ankara.
• Heywood, A. (2017). Siyaset Teorisine Giriş. (Çeviri: H.M. Köse), Küre Yayınları, İstanbul.
• Kaya, S. (2011). İl Özel İdarelerinin Değişimi ve Dönüşümü: İstanbul İl Özel İdare Örneği, Nisan Mayıs Haziran Dış Denetim.
• Keleş, R. (2012). Yerinden Yönetim ve Siyaset, Genişletilmiş 8. Basım, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Kendirci, M. (2017). Time as an Instrument of Building Citizenship in Turkey in the Late Ottoman and the Early Republican Era. Balkan Studies / Etudes Balkaniques, 53(2), 326–344.
• Kırışık, F. ve Sezer, Ö. (2006). Türk Anayasalarında Yerel Yönetimler. Çağdaş Yerel Yönetimler, 15(2), 5-30.
• Koçak, Y. (2013). Türkiye’de Yerel Yönetimler, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Kösecik, M. ve Özgür, H. (2005), Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar, Nobel Yayınları, Ankara.
• Nadaroğlu, H., (2001). Mahalli İdareler, Teorisi, Ekonomisi, Uygulaması, Beta Yayınları, İstanbul.
• Nalbant, A. (1997). Üniter Devlet, Yapı Kredi Yayınları.
• Ortaylı, İ. ve Küçükkaya, İ. (2012). Cumhuriyetin İlk Yüzyılı (1923 – 2023). Timaş Yayınları, İstanbul.
• Özbudun, E. (1985). Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Hukuki Niteliği, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, ss.475-503.
• Özmen, A. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Anayasalarda Merkezi Yönetim-Yerel Yönetim İlişkileri. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi. II/2: 171-175.
• Parlak, B. ve Ökmen, M. (2016). Türkiye’de ve Dünya’da Yerel Yönetimler Teori ve Uygulama. Ekin Yayınevi. Bursa.
• Pustu, Y. (2005). Yerel Yönetimler ve Demokrasi, Sayıştay Dergisi, 57(1), 121-134.
• Sadioğlu, U. ve Ömürgönülşen, U. (2014). Yerel Aktörlerin Gözünden “Yerel Özerklik” Sorunsalı: Türkiye’de İl Belediyeleri Örneği, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 50,197-224.
• Sartori, G. (2014). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş. (Çev. T. Karamustafaoğlu ve M. Turhan). Sentez Yayıncılık, İstanbul.
• Tanör, B. (2016). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. 26. Baskı. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İ. (1983). Yerel Yönetimlerde Demokrasi ve Türkiye’de Belediyelerin Gelişimi, Amme İdaresi Dergisi, 16(2), 3-22.
• Tunç, B. (2020). Türk Anayasa Tarihinde 1961 Anayasası’nın Yeri ve Önemi. Karadeniz Araştırmaları, 17 (67), 657-692.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2009), Yerel Yönetimler ve Mali Özerklik: Türkiye ve OECD Ülkelerinin Karşılaştırmalı Analizi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 259-287.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2010). Mahalli İdareler, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yamaç, M. (2020). Türkiye Devleti’nin İlk Anayasası 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, TBMM’nin 100. Yılı ve Millî İrade Özel Sayısı, 204-220.
• Yıldırım, M. (2015). Yerel Yönetimlerde Değişim Yönetimi. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 116-127.
• Yıldırım, S. (1993), Yerel Yönetim ve Demokrasi, IULA-EMME-Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Ortak Yayını, İstanbul.