MUSIC AND WOMEN IN THE PROCESS OF TURKISH MODERNIZATION

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 108 - 126, 21.12.2023

Taylan Şengül

Öz

In this study, the activities and positions of women in the field of music in the Turkish modernization process are discussed. In this direction, music policies in the transition period to the early Republic, which started especially with the modernization efforts that started in the Ottoman Empire, were evaluated from the perspective of gender. In this context, starting from the masculine character of the concepts of modernity and modernization, the masculinity of modernized music in Turkey is also pointed out, and in this sense, continuity and transitivity are pointed out. On the other hand, due to the fact that the process that the study focuses on covers the modernization process, attention has been paid to try to limit it to the period of regime change. In addition, the position of women in music has been evaluated in this context, taking into account that modernization efforts in music have undergone a transformation that references polyphonic classical Western Music, since music as a subject area covers quite a variety of genres. Again, within this framework, it has been tried to make a determination about the visibility of women and how effective they can be in music, which has also been strengthened in the modernization process. Such a study was ultimately conducted through a literature review based on secondary sources, as it was an attempt at interpretation.

Anahtar Kelimeler

Turkish modernisation, Music, Woman

TÜRK MODERNLEŞMESİ SÜRECİNDE MÜZİK VE KADIN

Öz

Bu çalışmada Türk modernleşmesi sürecinde kadınların müzik alanındaki etkinliği ve konumları tartışılmaktadır. Bu doğrultuda özellikle Osmanlı Devleti’nde başlayan modernleşme çabalarından itibaren başlayan erken dönem Cumhuriyet’e geçiş sürecindeki müzik politikaları toplumsal cinsiyet perspektifinden değerlendirilmiştir. Bu bağlamda modernite ve modernleşme kavramlarının eril karakterli oluşundan yola çıkılarak Türkiye’de modernleşen müziğin de erilliğine işaret edilmekte ve bu anlamda bir sürekliliğe ve geçişliliğe işaret edilmektedir. Diğer taraftan bu çalışmanın odaklandığı sürecin özellikle modernleşme sürecini kapsaması nedeniyle rejim değişikliğinin yaşandığı dönemle sınırlandırılmaya çalışılmasına dikkat edilmiştir. Ayrıca yine söz konusu alan olarak müziğin oldukça çeşitli türleri kapsaması nedeniyle, müzikte modernleşme çabalarının çoksesli klasik Batı Müziği’ni referans alan bir dönüşüm yaşandığı göz önüne alınarak, müzikte kadınların konumu bu bağlamda değerlendirilmiştir. Yine bu çerçevede modernleşme sürecinde de pekişmiş olan müzikte kadınların görünürlüğüne ve ne denli etkili olabildiklerine ilişkin bir tespit yapılmaya çalışılmıştır. Böyle bir çalışma nihayetinde bir tür yorumlama girişimi olduğu için ikincil kaynaklara dayalı literatür taraması yoluyla yürütülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk modernleşmesi, Müzik, Kadın

Kaynakça

• Adar, Ç. (2015), Türk Müziğinde Kadın Algısı, “Hacı Arif Bey Eserleri Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (37), s. 1072-1081, Erişim: 24.07.2020, http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt8/sayi37_pdf/8digersosbil/ADAR_caghan.pdf.
• Aksoy, B. (1985), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Musıki ve Batılılaşma, Türkiye Ansiklopedisi, (c. 5, s. 1212-1236), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atatürk (1997), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri- Cilt:1 (1919-1938), 5. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Atatürk (1997), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri- Cilt:2 (1906-1938), 5. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Aydemir, Ş. S. (1992), Tek Adam- 3. Cilt, 11. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Balkılıç, Ö. (2015), Temiz ve Soylu Türküler Söyleyelim, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Beşiroğlu, Ş. Ş. (2019), Osmanlı Müziğinde Kadınlar (Patricia Adkins Chiti ve Selen Gülün, der.), Türkiye’de Kadın ve Müzik (s. 23-56), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Beşiroğlu, Ş. Ş. ve Özbilen, B. (2010), Osmanlı-Türk Musikisinde Kadının Değişen Müzikal Kimliği: Kantolar ve Kantocular, Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 1 (1), s. 233-241, Erişim: 25.07.2020, http://porteakademik.itu.edu.tr/docs/librariesprovider181/Yayın-Arşivi/1.-sayı/porte-akademik-1-27.pdf. Bourdieu, P. (2015), Eril Tahakküm, (Bediz Yılmaz, çev.), 2. Baskı, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Budak, O. A. (2006), Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Connell, R. W. (1990), The State, Gender and Sexual Politics: Theory and Appraisal, Theory and Society, 19 (5), s. 507-544, Erişim: 30.06.2023, https://www.jstor.org/stable/pdf/657562.pdf?refreqid=excelsior% 3A62f22a3ff3529eddcc20334ed2b4af15&ab_segments=&origin=&initiator=&acceptTC=1. Crotty, M. (1998), The Foundations of Social Research, London: Sage Publications.
• Çak, Ş. E. (2018), Toplumsal Cinsiyet ve Müziğe Dair, Etnomüzikoloji Dergisi, 1 (1), s. 68-80, Erişim: 20.07.2020, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/842396. Çak, Ş. E. ve Beşiroğlu, Ş. Ş. (2018), Avrupa’da Müzikoloji Alanında Yapılmış Çalışmalarda Kadının Varlığı, (Şeyma Ersoy Çak ve Ş. Şehvar Beşiroğlu, ed.), Kadın ve Müzik (s. 47-61), 2. Baskı, İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Çakarlı, G. (2017), Türk Müziğinde Batılılaşma Sürecinde Bir Kadın Bestekâr: Neveser Kökdeş, Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Çakır, S. (1996), Osmanlı Kadın Hareketi, 2. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Çevik, A. E. ve Kaltakcı, M. Y. (2011), Türk Musiki Geleneğinde Kadın ve Kadın Bestekârlar, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29, s. 609-638, Erişim: 24.07.2020, https://www.academia.edu/43227079/Türk_Musiki_Geleneğinde_Kadın_ve_Kadın_Bestekârlar_Women_And_Women_Compositors_In_Turkish_Musical_Tradition_.
• Çolakoğlu, G. (2010), Toplumsal Cinsiyet Teorisi Bağlamında Osmanlı-Türk Musiki İcra Mekânlarının Kadın İcracılar Üzerindeki Etkisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (14), s. 181-190, Erişim: 24.07.2020, http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi14pdf/colakoglu_gozde.pdf.
• Ersöz, B. (2023) Pandemide Enformel İlişkiler ve Güvencesiz Çalışma: Müzisyen Emeğinin Sahadaki İzleri, Çalışma ve Toplum, 4 (79). s.3333-3360, Erişim: 01.11.2023, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3426106.
• Garb, T. (1986), Engaging Embroidery, Art History, 9 (1), s. 131-134, Erişim: 30.03.2023, Wiley Online Library.
• Gouma-Peterson, T. ve Mathews, P. (2014), Sanat Tarihinin Feminist Eleştirisi (Ahu Antmen, ed.), Sanat/Cinsiyet: Sanat Tarihi ve Feminist Eleştiri (s. 13-117), (Esin Soğancılar ve Ahu Antmen, çev.), 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Güloğlu, V. (2006), Atatürk Dönemi Türk Müziği Politikalarının Yansımaları: Kadın Ses Sanatçıları, Muğla Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, s. 165-179, Erişim: 26.07.2020, http://www.sobbiad.mu.edu.tr/index.php/asd/article/view/424/390.
• Gülün, S. (2019), Türkiye Cumhuriyeti’nde Kadın Besteciler, (Patricia Adkins Chiti ve Selen Gülün, der.), Türkiye’de Kadın ve Müzik (s. 57-91), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Güzel, A. (2021), XIX. Yüzyılda Piyano ve Osmanlı Kadını, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8 (1), s. 246-261, Erişim: 21.04.2023, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1398078.
• İrem, N. (2008), Cumhuriyet Modernleşmesinin Sınırları ve Bir Sınır Dili Olarak Muhafazakâr Modernite, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 5 (18), s. 11-32, Erişim: 25.05.2023, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1182600.
• Kaplan, A. (2008), Kültürel Müzikoloji, 2. Baskı, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kaptan, V. ve Kaptan, M. N. (2019), Cumhuriyet Dönemi ve Öncesi Batılılaşma Hareketlerinin Türk Müziğine Etkileri, İdil Sanat ve Dil Dergisi, 8 (58), s. 809-823, Erişim: 25.07.2020, http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1550404310.pdf.
• Koloğlu, D. (haz.) (2019), Müzikle Yaşayan Kadınlar, İstanbul: Kara Plak Yayınları.
• Kutluk, F. (2016), Müzikte Cinsellik ve Toplumsal Cinsiyet, İstanbul: H2O Kitap.
• Makal, A. (2020), Toplumsal Cinsiyet Açısından Müzik ve Kadın: Dünyada ve Türkiye’de Kadın Müzisyenler ve Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık, Çalışma ve Toplum, 2 (65), s. 739-789, Erişim: 22.07.2020, http://www.calismatoplum.org/sayi65/makal2.pdf.
• Mardin, A. D. (2014), Görünmezlikten Görünürlüğe: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, (Aksu Bora ve Asena Günal, der.), 90’larda Türkiye’de Feminizm (s. 183-204), 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkaya Duman, O. (2017), Yüzüncü Yılında Darülelhan’dan Konservatuar’a Musiki Eğitimi ve Cumhuriyet Dönemi Modernleşme ile Musikinin Millileşme Meselesi: “Saray Müziğinden Salon Müziğine”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 16 (61), s. 111-143, Erişim: 22.05.2023, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/675328.
• Özkişi, G. Z. (2018), Müzikte Cinsiyet Rollerine İlişkin Yargılar: Kanon, Gettolaşma ve Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadın Besteci Sorunu, (Şeyma Ersoy Çak ve Ş. Şehvar Beşiroğlu, ed.), Kadın ve Müzik (s. 63-96), 2. Baskı, İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Randall, V. (2002), Feminism, (David Marsh ve Gerry Stoker, ed.), Theory and Methods in Political Science (s. 109-130), 2. Baskı, New York: Palgrave Macmillan.
• Saldaña, J. (2011), Fundamentals of Qualitative Research, New York: Oxford University Press. Sancar, S. (2014), Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarıboğa Akca, B. (2021), Osmanlı Dönemi Batılılaşma Sürecinde İki Önemli Flütçü: Giuseppe Donizetti ve Mustafa Saffet Atabinen, Turkish Studies-Social Sciences, 16 (1), s. 281-301, Erişim: 23.04.2023, https://turkishstudies.net/social?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=fa261fb4-f98a-46c0-aecc-0271311953d5.pdf&key=48948.
• Tekelioğlu, O. (2006), Pop Yazılar, İstanbul: Telos Yayıncılık.
• Tezcan, N. (2010), Atatürk’ün Müzik Anlayışı ve Yaşadığı Dönemde Türk Müziğindeki Değişim, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, s. 160-167, Erişim: 25.07.2020, http://sosbildergi.msgsu.edu.tr/index.php/dergi-arsiv/1-1-sayi.
• Tunçdemir, İ. (2010), Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Çoksesli Müzik Alanında Bir Öncü: Ferhunde Erkin, Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 1 (1), s. 123-134, Erişim: 25.07.2020, http://porteakademik.itu.edu.tr/docs/librariesprovider181/Yayın-Arşivi/1.-sayı/porte-akademik-1-15.pdf.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1977), Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı, Belleten, 41 (161), s. 79-114, Erişim: 13.04.2023, https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1443/tur.
• Yağcı, S. (2019), Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Müziği Kadın Bestekârlarından Melahat Pars’ın Eserleri Üzerine Bir İnceleme, Turkish Studies, 14 (1), s. 819-831, Erişim: 26.07.2020, http://www.turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=14774.
• Yıldız, B. (2013), Müzik Araştırmalarında Toplumsal Cinsiyet Çalışmalarına Türkiye Bağlamında Genel Bir Bakış, Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 6, s. 30-44, Erişim: 20.07.2020, http://porteakademik.itu.edu.tr/docs/librariesprovider181/Yayın-Arşivi/6.-sayı/porte_akademik-6-3.pdf.
• Yurtseven, G. ve Sağer, T. (2018), Türkiye Cumhuriyeti’nin Müzik Kurumları Yapılanması ve Müzikal Değişim -1950 Sonrası, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 8 (17), s. 124-133, Erişim: 26.07.2020, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iujad/issue/39995/363653.
• http://kadineserleri.org/koleksiyonlar/kadin-sanatcilar-koleksiyonu/, Erişim: 22.06.2023 https://www.google.com/search?q=nisan+ak&sxsrf=APwXEdc3xeGIHSiuSRCxZyMt5dMwV38Kaw%3A1687723275809&source=hp&ei=C52YZLLiLb2Xxc8PyKmZQA&iflsig=AOEireoAAAAAZJirG4toNBTykjrdCPfg1XUVDFh6ozF0&ved=0ahUKEwjyk9KSm9__AhW9S_EDHchUBggQ4dUDCAg&uact=5&oq=nisan+ak&gs_lcp=Cgdnd3Mtd2l6EAMyBwgjEIoFECcyCwguEIAEELEDEIMBMgUILhCABDIFCC4QgAQyBQgAEIAEMgUIABCABDIFCAAQgAQyBQgAEIAEMgUIABCABDIFCAAQgAQ6EQguEIAEELEDEIMBEMcBENEDOgsIABCABBCxAxCDAToLCC4QigUQsQMQgwE6CAgAEIAEELEDOgQIIxAnOg4ILhCABBCxAxDHARDRAzoICC4QgAQQsQM6CAgAEIoFELEDOgsIABCKBRCxAxCDAVAAWKAIYMANaABwAHgAgAG0AogBlAySAQcwLjYuMS4xmAEAoAEB&sclient=gws-wiz#fpstate=ive&vld=cid:c7546225,vid:bYz9PRbwVxk, Erişim: 25.06.2023
• https://www.diken.com.tr/deger-deniz-cinayeti-kiz-kardesime-40-dakika-boyunca-iskence-yapildi/,Erişim Tarihi: 25.06.2023