FROM TUTELAGE TO RESİSTANCE: THE EVOLUTİON OF MİLİTARY INTERVENTİONS İN TURKİSH POLİTİCS

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 41 - 59, 08.07.2025

Mutlu Sesli , Rahmi Özer

Öz

This study examines the impact of military coups on the political system of the Republic of Turkey, beginning with the 1960 military intervention. The sequence of interventions includes the May 27, 1960 coup, the March 12, 1971 memorandum, the September 12, 1980 coup, the February 28, 1997 post-modern coup, and the failed coup attempt of July 15, 2016. Each of these interventions not only resulted in the removal of incumbent governments but also triggered structural transformations such as constitutional changes, the dissolution of political parties, and the imposition of political bans on elected officials. Military interventions have consistently interrupted the democratization process in Turkey, limiting popular political participation and leaving lasting effects on the political landscape. In particular, the 1982 Constitution, drafted in the aftermath of the 1980 coup, institutionalized military tutelage over civilian politics. Conversely, the July 15, 2016 coup attempt was thwarted by popular resistance, marking a turning point in Turkey’s confrontation with its history of military coups. The study examines the short- and long-term effects of military interventions through historical events and reveals how democracy in Turkey has been shaped by coups. In addition, by analyzing Turkey's political history shaped by military interventions, this study emphasizes the importance of the political culture, law and institutional structure necessary to make democracy resistant to all kinds of military or civilian interventions in the future.

Anahtar Kelimeler

Military coup , Politics , Government , Public.

VESAYETTEN DİRENİŞE: TÜRK SİYASETİNDE ASKERÎ MÜDAHALELERİN EVRİMİ

Öz

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihinde 1960 yılından itibaren yaşanan askeri darbelerin siyasal sistem üzerindeki etkilerini ele almaktadır. 27 Mayıs 1960 darbesiyle başlayan bu müdahaleler süreci; 12 Mart 1971 muhtırası, 12 Eylül 1980 darbesi, 28 Şubat 1997 post-modern darbesi ve 15 Temmuz 2016’daki başarısız darbe girişimiyle devam etmiştir. Her bir müdahale, yalnızca hükümetlerin görevden uzaklaştırılmasıyla sınırlı kalmamış; aynı zamanda anayasal düzenin değişmesi, siyasal partilerin kapatılması, siyasetçilere yasaklar getirilmesi gibi yapısal dönüşümlere de neden olmuştur. Askeri müdahaleler, Türkiye’de demokratikleşme sürecini kesintiye uğratmış; halkın siyasi katılımını sınırlamış ve siyaset üzerinde kalıcı etkiler bırakmıştır. Özellikle 1980 darbesi sonrası hazırlanan 1982 Anayasası, askeri vesayetin kurumsallaşmasına zemin hazırlamıştır. 15 Temmuz 2016 darbe girişimi ise halkın doğrudan direnişiyle bastırılmış, bu olay Türkiye’nin darbelerle yüzleşmesinde yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Çalışma, tarihsel olaylar üzerinden askeri müdahalelerin kısa ve uzun vadeli etkilerini inceleyerek, Türkiye’de demokrasinin darbelerle nasıl şekillendiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca bu çalışma, Türkiye’nin askerî müdahalelerle şekillenen siyasal tarihinin analizini yaparak, gelecekte demokrasinin askeri ya da sivil her türlü müdahaleye karşı dirençli hale getirilmesi için gerekli olan siyasal kültürün, hukukun ve kurumsal yapının önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Askeri darbe , Siyaset , Hükümet , Halk.

Kaynakça

• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Avcı, M. (2019). Askeri rejimlerin türü ve sonlanma şekilleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(4), 1015-1029. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1013697 adresinden 18 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Avcıbay, Y. (2018). II. Meşrutiyet'ten Günümüze Türk Siyasal Hayatında Darbeler Ve Darbe Girişimleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Çalışkan, S. (2020). 12 Eylül darbesi’nde televizyon yayınlarında propaganda faaliyetleri üzerine inceleme. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 10(1), 85-116.
• Çapar, S. ve ,Koca, M. (2024). Darbeler, bürokrasi ve siyasi elitler, International Journal of Economics, Politics, Humanities & Social Sciences, 7(3), 193-212, https://doi.org/10.59445/ijephss.1491861 adresinden 18 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Erarslan, F. (2021) "15 Temmuz Darbe Girişimine Karşı Gazi Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Demokrasi Mücadelesi", Kitap: TBMM'nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları, Türkiye : Berikan Yayınevi, Bölüm Sayfaları: 219 / 240.
• Erarslan, F. (2023) "15 Temmuz Darbe Girişiminin Türkiye Siyasal Kültürüne Etkileri", Kitap: Cumhuriyet'in Yüzüncü Yılında Türkiye'nin Ekonomik, Sosyal ve Siyasi Yapısı Üzerine İncelemeler, Ankara/Türkiye : Nobel Akademik Yayıncılık, Bölüm Sayfaları: 619 / 648,
• Demir,Ş.(2016). 12 Mart Askeri Muhtırası Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1871992, 17 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Erdem, B., Duman, S. ve Pehlivan, P. (2014). 27 Mayıs 1960 Darbesi Raporu, (https://www.academia.edu/5403733/27_MAYIS_1960_DARBES%C4%B0_RAPORU 13.12.2023, 16 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Erkanlı, O. (1972). Anılar.. Sorunlar… Sorumlular… İstanbul: Baha.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 4.Baskı, Ankara: İmge
• Ertürk, Y. (2023) “27 Mayıs 1960 askeri darbesi, darbe sürecinde silahlı kuvvetler içindeki bölünme ve rekabet”. Türk Dünyası Araştırmaları 134, sy. 264, 1-42. https://doi.org/10.55773/tda.1121453 adresinden 18 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Gülmez, İ. (2014). 28 Şubat 1997 Askeri Darbesi ve Türk Eğitim Sistemine Etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aydemir, Ş. S. (2000). İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, 7.Baskı, İstanbul: Remzi.
• Gezgin, E. (2013), ‘Öncesi ve sonrasıyla 12 Eylül 1980 darbesinin Türk basınındaki yansımaları’’ Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edibe Gezgin. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü, İstanbul.
• Gökçen, Salim. “İki Darbe Arası Türk Demokrasisi (1961-1980)”. Atatürk Yolu Dergisi -, sy. 67 (Aralık 2020): 241-64. https://doi.org/10.46955/ankuayd.850488 adresinden 18 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Güven, A. ve Han, E. (2022). 28 Şubat, Bir darbeden çok fazlası, Türkiye siyasetinde Muhafazakârlığın Dönüşümü ve Ak parti, Nobel, Ankara.
• Işık, M. (2019). 28 Şubat süreci hakkındaki iddialar ve Ak Parti'nin sürecin hukuki düzenlemelerini dönüştürme çabası. Dicle Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 122-135.
• Işık, M. (2023). Türk Siyasal Hayatında 28 Şubat Süreci Kavramlar, Olaylar, Aktörler. Özgür Publications. DOI: https://doi.org/10.58830/ozgur.pub205 adresinden 05 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Karataş, İ. (2020). “12 Mart muhtırası ve Nihat Erim hükümeti’nin balyoz harekâtı’nın medyaya yansıması”. Tarih ve Gelecek Dergisi 6, sy. 4, 1574-94. https://doi.org/10.21551/jhf.832334 adresinden 05 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Karavelioğlu, K. (2007). Bir Devrim İki Darbe: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, 1.Baskı, İstanbul Karatepe, Ş. (1997). Darbeler, anayasalar ve modernleşme, İz Yayınları, İstanbul.
• Keskin, H. (2022), “Adalet partisi ve cumhurbaşkanlığı seçimleri”, Belgi Dergisi, S.23, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Kış 2022/I, ss. 227-251.
• Keskin, Y. Z. ve Akın, G. (2020). 12 Eylül ara rejimi döneminde Türkiye’de siyasi gelişmeler (1980-1983), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Kafkas University Journal of the Institute of Social Sciences Sonbahar Autumn 2020, Sayı Number 26, 703-724 DOI:10.9775/kausbed.2020.037 adresinden 05 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Kıyanç, S. (2020). Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan’a İadeiitibar Süreci. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 140-162. https://doi.org/10.33905/bseusbed.707778 adresinden 05 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Kırkpınar, N. ve Çakmak, F. (2020). “27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi’nden 15 Temmuz darbe girişimi’ne Türkiye’de siyasî yasak ve mahkûmiyetler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 20, sy. 15 Temmuz (Temmuz 2020): 243-80.
• Köse, S. (2010). Türk Demokrasi Hayatında 12 Mart 1971 Muhtırası, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• Kurtbaş, İ. ve Soysüren, A. H. (2017). Mefluç devlet idaresinden kudretli devlete: 12 Eylül yönetiminin siyasi kültürü bağlamında anayasa yapım politikası, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.1, Cilt:27, 63-84.
• Maden, O (2021).‘‘ 12 Eylül’e Dair Bir Mütalaa’’ Devlet Fikir ve Kültür Dergisi, 5(497):11.
• Milliyet, (1980), Milliyet Gazetesi,7 Eylül 1980.
• Sesli, M. (2019) İngiltere, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye’de Laiklik Uygulamaları: Karşılaştırmalı Bir Analiz, İstanbul/Türkiye: Hiperyayın,
• Özcan, A. (2008). 28 Şubat sürecinin siyasal açıdan neden ve sonuçları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. Muğla.
• Özçelik, P. K. (2011). ‘‘12 Eylül’ü Anlamak’’, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66-1.
• CNNTÜRK, (2016), CNNTÜRK Televizyonu,16 Temmuz 2016.
• Topal, N. (2020), 28 Şubat Süreci Öncesi Ve Sonrası Sosyal Bilgiler Programında Yaşanılan Değişimlerin Eğitim Ve Siyaset İlişkisi Bağlamında İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Ve Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilim Dalı, Bursa.
• Toprak, E. (2020). 1982 Anayasası’nın Hazırlanma Süreci. Turkuaz Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(2), 177-185.
• Tatlılıoğlu, K.(2016). ‘‘15 Temmuz Darbe Girişiminin Türk Toplumundaki Post-Travmatik Etkileri Üzerine Genel Bir Değerlendirme’’ 15-16 Aralık 2016 Uluslararası Demokrasi Sempozyumu, Darbeler ve Tepkiler.
• Tunç, B. ve Akarçay, E. (2022). 12 Mart muhtırası sonrası 1961 anayasası’nda yapılan değişiklikler üzerine bir değerlendirme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(3), 1543-1571. https://doi.org/10.15869/itobiad.1113973 adresinden 11 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Yılmaz, N. (2012). Bir Postmodern Darbe Portresi: 28 Şubat. Bin Yılın Sonu: 28 Şubat Süreklilik ve Kopuş. (Ed. A. Babacan). ( s. 211-237). Pınar Yayınları.
• Yılmaz, L. (2020). Türk siyasal hayatında askeri darbelerin siyasal ve anayasal işlevi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, ss. 203-231. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1209892 adresinden 11 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.