Tarsus Roma Hamamı Geç Antik Opus Sectile Döşemesi

Yıl 2020, Sayı: 13, 51 - 71, 02.11.2020

Işık Adak Adıbelli

https://doi.org/10.26658/jmr.781999

Cited By: 2

Öz

Tarsus şehir merkezinde bulunan Roma Hamamı kurtarma kazıları sırasında II. bölgede yer alan 2. açmada oldukça iyi korunmuş bir opus sectile zemin kalıntısı ortaya çıkarılmıştır. Makalenin amacı söz konusu opus sectileyi tanıtmak ve değerlendirmektir. Çalışmada öncelikle döşemenin yerinde incelenmesi yapılmıştır. Bir kısmı tahrip edilen, bir kısmı da toprak altında kalan kalıntının, ölçüleri alınmış, fotoğrafları çekilmiş, 3D tarama ile rölövesi çıkarılmış ve restitüsyon çiziminde eksik bölümleri tamamlanmıştır. Tarihlendirilmesi ve yorumlanmasında ise tabakasındaki veriler temel alınmış ayrıca benzerleri ile karşılaştırmalar da yapılmıştır.
Geometrik opus sectile tipindeki döşememiz dikdörtgen biçimli 15 panodan oluşmaktadır. Beş farklı tipte bezeme kullanılan panoların araları geniş bantlarla ayrılmıştır. Motiflerde sekizgen, altıgen, kare, dikdörtgen ve üçgen biçimli, küçük ve orta boy plakalar kullanılmıştır. Bu plakalar ise siyah/füme tonlarında mermerler (nero antico/bigio antico), gri/beyaz renklerde damarlı mermerler (marmo bianco) ve sarı tonlarındaki (giallo antico?) miyosen kireç taşları ve travetenlerden oluşur.
Opus sectile, hamam büyük ölçüde küçüldükten sonra işlevi değiştirilen ve olasılıkla bir dinlenme salonu veya şapele çevrilen bölümü için taban döşemesi olarak yapılmış ve İS V. yüzyıldan VII. yüzyılın ortalarına kadar (Geç Antik Çağ’da) kullanılmıştır. Döşemenin bu süreçte hasara uğradığı, bazı panolarda motifleri oluşturan örüntüde olması gerekenden farklı renklerde taşlar kullanılarak yapılan, yenileme ve tamirat izlerinden belli olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarsus, Roma Hamamı, geometrik opus sectile, Geç Antik Çağ, restitüsyon

Destekleyen Kurum

Çalışmalar Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, BAP koordinatörlüğünün PYO. Fen. 4001.12.038 sayılı projesi ile finanse edilmiştir

Teşekkür

Çalışmalar Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, BAP koordinatörlüğünün PYO. Fen. 4001.12.038 sayılı projesi ile finanse edilmiştir. Ayrıca Tarsus Belediyesi ve Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası tarafından lojistik destek sağlanmıştır. Adı geçen kurumlara katkıları için teşekkür ederim.

The Late Antique Opus Sectile Pavement of Tarsus Roman Bath

Öz

During the salvage excavations in the ruins of the Roman Bath in the city center of Tarsus, In trench 2 of area II, a well-preserved opus sectile floor was discovered. The aim of this article is to introduce and evaluate the opus sectile aforementioned. In this study, the pavement was firstly examined on site. Measurements and photographs were taken, measured drawing was made by 3D scanning and the missing sections were completed by the restitution drawing of the ruins, partly destroyed and partly under the cross sections. The dating and interpretation of the opus sectile was based on the data in the stratum and was compared with the similar ones.
The pavement is of geometric opus sectile type and consists of 15 rectangular panels. Five different types of decoration were used in the panels and the panels were separated by wide bands. Octagonal, hexagonal, square, rectangular and triangular, small and medium - sized plates are used in motifs. The plates used here are predominantly composed of black / smoked marbles (nero antico/bigio antico), gray /white veined marbles (marmo bianco) and yellow (giallo antico?) tones of miocene limestones and travertines.
The opus sectile was probably paved for the section which was converted into a lounge or a chapel after the bath shrank, considerably and it was used from the beginning of the Vth century to the middle of the VIIth century AD (Late Antiquity). The damage to the pavement in this process is understood from the traces of renovating and repairing because of using stones of different colors, in some panels than they should have been in the pattern that forms the ornaments.

Anahtar Kelimeler

Tarsus, Roman Bath, geometric opus sectile, Late Antiquity, restitution

Kaynakça

• Adak Adıbelli 2007 I. Adak Adıbelli, “Tarsus Roma Hamamı Kazısı” 15. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 25-40.
• Adak Adıbelli 2008 I. Adak Adıbelli, “Tarsus Roma Hamamı 2006 yılı kazısı” 16. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 101-115.
• Adak Adıbelli 2013 I. Adak Adıbelli, “Tarsus Roma Hamamı 2011 Yılı Çalışmaları”, 2. Tarsus Kent Sempozyumu 15-17 Kasım 2012 Medeniyetlerin Buluştuğu Kent Bildiriler Kitabı, Tarsus, 192-196.
• Baydur 2001 N. Baydur, “Arkeolojik Tanımlama”, N. Baydur - N. Seçkin (eds.), Tarsus Donuktaş Kazı Raporu, İstanbul, 1-20.
• Campbell 1988 S. Campbell, The Mosaics of Antioch, Corpus of Mosaics Pavements in Turkey I, Brepols.
• Campbell 1991 S. Campbell, The Mosaics of Aphrodisias in Caria, Corpus of Mosaics Pavements in Turkey, Toronto.
• Coşkun 2004 A. Coşkun, Salamis Antik Kenti Roma Hamamı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Coşkun 2007 A. Coşkun, “Salamis Kenti Roma Hamamı”, Anatolia 33, 24- 41.
• D’andria 2019 F. D’andria, “Hierapolis alma Philippum”. Havari’nin Kutsal Alanı’ndaki Yeni Kazılar, Araştırmalar ve Restorasyonlar”, C. Şimşek (ed.), Geçmişten Günümüze Denizli, Denizli’nin Derin Geçmişi Kazı ve Araştırmalar 3, Denizli, 44-73.
• Duman 2019 B. Duman, “Tripolis 2017 Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, C. Şimşek (ed.), Geçmişten Günümüze Denizli, Denizli’nin Derin Geçmişi Kazı ve Araştırmalar 3, Denizli, 30-43.
• Dunbabin 1999 K. M. D. Dunbabin, Mosaics of the Greek and Roman World, Cambridge.
• Fisher 1934 C. H. Fisher, “Bath B, House A and the Roman Villa”, G. W. Elderkin (ed.), Antioch-on-the-Orontes, I: Excavations 1932, Committee for The Excavation of Antioch and Its Vicinity, Princeton, 4-31.
• Grant 2000 M. Grant, Roma’dan Bizans’a İ.S. Beşinci Yüzyıl, Z. Z. İlkgelen, (çev.), İstanbul.
• Guyer - Herzfeld 1930 S. Guyer – E. Herzfeld, Meriamlik und Korykos zwei christliche Ruinenstätten des Rauhen Kilikiens, MAMA II, Meriamlik und Korykos; zwei christliche ruinenstätten des rauhen Kilikiens, Manchester.
• Hanfmann - Detweiter 1964 G. M. A. Hanfmann - H. Detweiter, “Excavations at Sardis in 1962”, TAD 12, 1, 26-33.
• İnan 1983 J. İnan, “Perge Kazısı 1981 Çalışmaları,” TAD 26, 2, 1-63.
• Kadıoğlu 1997a M. Kadıoğlu, “Ankyra Opus Sectileleri”, TAD 31, 351-382.
• Kadıoğlu 1997b M. Kadıoğlu, Menderes Magnesiası, Latrina Opus Sectileleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kadıoğlu 2005 M. Kadıoğlu, “Die Opus Sectile-Wandverkleidung der Latrine in Magnesia am Mäander”, IstMitt 55, 305-332.
• Karabulut vd. 2011 H. Karabulut - M. Önal - N. Dervişoğlu, Haleplibahçe Mozaikleri Şanlıurfa/Edessa, İstanbul.
• Kiilerich 2014 B. Kiilerich, “The Opus Sectile from Porta Marina at Ostia and the Aesthetics of Interior Decoration”, I. Jacobs (ed.), Production and Prosperity in The Theodosian Period, Leuven – Walpole, MA, 167-189.
• Koch 2007 G. Koch, Erken Hristiyan Sanatı, A. Aydın (çev.), İstanbul.
• Levi 1947 D. Levi, Antioch Mosaic Pavements, Vol 1,2, Princeton.
• Marinucci - Falzone 2001 A. Marinucci - S. Falzone, “La Maison de Diane (I iii 3–4)”, J.P. Descoeudres (ed.), Ostie-port et porte de la Rome antique, Geneva, 230-244.
• Mc David 2016 A. Mc David, “Renovation in the Hadrianc Baths in late antiquity”, R.R.R. Smith et al. (eds.), Aphrodisias Papers 5: Excavation and Research at Aphrodisias, 2006-2012, Portsmouth, RI: JRA Supplement 103, 209-224.
• Morselli 2010a C. Morselli, “Lo Scavo - La Distruzione Dell’Agora E L’Imppianto Della Basilica Probizantina (Fase 3: metà V sec. d.C.)”, E. E. Schneider (ed.), Elaiussa Sebaste III. L’Agora Romana, İstanbul, 54-89.
• Morselli 2010b C. Morselli, “Lo Scavo - La Vita Della Chiesa (Fase 4: seconda metà V – fine VI/ inizi VII sec. d.C.)”, E. E. Schneider (ed.), Elaiussa Sebaste III. L’Agora Romana, İstanbul, 90-109.
• Özyıldırım - Yeğin 2017 M. Özyıldırım - Y. Yeğin, “Olba Manastırı Kuzey Kilisesi’nden (Diakonikon) Bizans Dönemi Opus Sectile Taban Döşemesi”, Seleucia VII, 47-68.
• Pamir 2008 H. Pamir, “Antakya (Antiocheia ad Orontes)’daki Bazı Hamam Yapılarının Yeniden Değerlendirilmesi F Hamamı, Narlıca Hamamı ve Çekmece Hamamı”, İ. Delemen – S. Çokay-Kepçe - A. Özdizbay - Ö. Turak (eds.), Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı-Euergetes, Cilt II, İstanbul, 945-962.
• Peschlow 1983 U. Peschlow, “Zum byzantinischen opus sectile-Boden”, R. M. Boehmer - H. Hauptmann (Hrsg.), Beiträge zur Altertumskunde. Festschrift für Kurt Bittel, Mainz, 435-447.
• Ramsay 2000 W. M. Ramsay, Tarsus (Aziz Pavlus’un Kenti), L. Zoroğlu (çev.), Ankara.
• Ricci 2012 A. Ricci, “Kent Arkeolojisi, İstanbul: Küçükyalı Arkeopark’ı”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 139, 202-216.
• Salman - Göncü 2012 B. Salman - H. Göncü, “Smyrna Boleuterion’u Orkestrası Opus Sectile Döşemesi”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 140, 123-132.
• Salzmann 1991 D. Salzmann, “Mosaiken und Pavimenti in Pergamon, Vorbericht der Kampagnen 1989 und 1990”, AA 3, 433-456.
• Schneider 1943 A. Maria Schneider, Die römischen und byzantinischen Denkmäler von Iznik-Nicaea, Berlin.
• Stillwell 1938 R. Stillwell, Antioch-on-the-Orontes II, The Excavations 1933-1936 Committee for the Excavation of Antioch and Its Vicinity, Princeton.
• Stillwell 1941 R. Stillwell, Antioch-on-the-Orontes III, The Excavations 1937-1939 Committee for the Excavation of Antioch and Its Vicinity, Princeton.
• Şimşek 2012 C. Şimşek, “2010 Yılı Laodikeia Kazıları”, 33. KST 4, 569-601.
• Şimşek - Bayram 2014 C. Şimşek - F. Bayram, “Merkezî Kilise ve Çevresindeki Yapı Kalıntıları”, C. Şimşek (ed.), 10. Yılında Laodikeia, 2003-2013 yılları Laodikeia Çalışmaları 3, İstanbul, 283-301.
• Topçu 1982 Ç. Topçu, “Seleukeia 1981 Kazı Çalışmaları”, 4. KST, 271-276.
• Tulunay 2009 E. T. Tulunay, “Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2007 Yılı Kazısı”, 30. KST 3, 411-426.
• Waelkens - Poblome 2012 M. Waelkens – J. Poblome, Sagalassos City of Dreams, Limburg.
• Yağcı 2007 R. Yağcı, “Soli/Pompeipolis 2005 Yılı Kazıları” 28. KST 2, 175-184.
• Yegül 1986 F. K. Yegül, The Bath - Gymnasium Complex at Sardis, Archaelogical Exploration of Sardis, Report 3, Cambridge Mass.
• Yegül 2006 Antik Çağda Hamamlar ve Yıkanma, Emel Erten (çev.), İstanbul.
• Yegül 2011 F. Yegül, Roma Dünyasında Yıkanma, İstanbul.
• Zoroğlu 1988 L. Zoroğlu, “Kelenderis 1986 Yılı Çalışmaları”, V. AST I, 409-422.
• Zoroğlu 1989 L. Zoroğlu, “Kelenderis 1987 Yılı Kazısı”, 10. KST, 135-155.
• Zoroğlu 1995 L. Zoroğlu, Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Adana.
• Zoroğlu1996 L. Zoroğlu, “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1994 Yılı Çalışmaları” 17. KST 2, 245-262.
• Zoroğlu vd. 2004 L. Zoroğlu, “Kelenderis 2002 Yılı Kazısı Raporu”, 25. KST 2, 451-466.
• Zoroğlu vd. 2006 L. Zoroğlu, “Kelenderis 2004 Yılı Kazısı Raporu”, 27. KST 2, 241-256.