Laodikeia Antik Kenti (Denizli) Kuzey Kutsal Agora Zemin Mozaiklerindeki Tesseralar Üzerinde Mineralojik ve Petrografik İncelemeler: Hammaddelerin Kaynağına Yönelik İlk Görüşler

Yıl 2022, Sayı: 15, 381 - 395, 09.11.2022

Tamer Koralay Gözde Kıymaz

https://doi.org/10.26658/jmr.1143779

Cited By: 1

Öz

Laodikeia’daki Kuzey Kutsal Agora Batı Portik (KKABP) yer mozaikleri 20x14 metrekarelik alanda kısmen tahrip olmuş durumdadır. Mozaik yer döşemesi statümen (şist, mermer, kuvarsit, metagabro, tuğla-kiremit ve lisvenit çakılları), rudus (3-4 santimetrelik kaba harç), nükleus (2-3 santimetrelik ince harç), yatak harcı (1-2 mm kalınlığında) ve tessera katmanlarından oluşmaktadır. Katmanlar arasındaki geçişler keskin değildir. Başlıca 14 farklı desenin Opus Regulatum, Opus Tesselatum ve Opus Vermiculatum tekniklerinin birlikte kullanılmasıyla meydana getirilen KKABP yer mozaiklerinde 1x1x1, 1x1x2 ve 2x2x2 cm arasında değişen boyutlarda, farklı renk tonlarında kristalize kireçtaşı, mermer, dolomitik mermer, traverten, oolitik kumtaşı bileşimli kayaç ile tuğla-kiremit parçalarından oluşan tesseralar kullanılmıştır. Petrografik incelemelerde dolomitik mermer ve beyaz renkli mermer olarak adlandırılan tessera örnekleri köken kayalarının sırasıyla dolomit-kireçtaşı ve kireçtaşı olduğu belirlenmiş, sonuçlar XRD çalışmaları ile de desteklenmiştir. Farklı renkli tessera örneklerinin Üst Kıta Kabuğu (ÜKK) değerlerine göre normalleştirilmiş çoklu element dağılım diyagramında, benzer dağılım desenleri gösterdikleri, bununla birlikte Cs, Ta ve La dışındaki bütün elementlerde ÜKK değerlerine oranla fakirleşme gösterdikleri belirlenmiştir. Sonuç olarak KKABP mozaik yer döşemesinde kullanılan tessera örneklerinin minero-petrografik özelliklerinin bölgenin jeolojik yapısı ile uyumlu olduğu ve olası kaynak alanlarının antik kent ve yakın çevresindeki jeolojik birimler olabileceği değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tessera, Laodikeia, Mozaik, Minero-Petrografik Özellikler

Destekleyen Kurum

Pamukkale Üniversitesi

Proje Numarası

2019FEBE045

Teşekkür

Bu makale, Pamukkale Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeler Müdürlüğü 2019FEBE045 no’lu projesi kapsamında yapılmıştır. Makalenin yazarları Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bildirilen Laodikeia Antik Kenti kazısı 2019 yılı ekip üyeleri olup, makale konusu tessera örneklerinin kazı alanından temin edilmesinde kolaylıklar sağlayan Laodikeia kazı başkanı Prof. Dr. Celal Şimşek’e teşekkür ederler.

Mineralogical and Petrographic Investigations on the Tesserae in North Sacred Agora Ground Mosaics from Laodikeia Ancient City (Denizli): First Insights into the Provenance of Raw Materials

Öz

The ground mosaics of the West Portico of the North Sacred Agora (WPNSA) in Laodicea cover an area of 20x14 meters and are partially deteriorated. There are five different layers at ground mosaic which consist of statumen (schist, marble, quartzite, metagabbro, brick-tile and lisvenite pebbles), rudus (rough mortar in 3-4 cm thickness), nucleus (fine mortar in 2-3 cm thickness), bedding mortar (1-2 mm in thickness) and tessellatum. Transitions between these layers are not obvious. The ground mosaic of the WPNSA were created by using of Opus Regulatum, Opus Tesselatum, and Opus Vermiculatum techniques of 14 different patterns. Tesserae, sizes ranging from 1x1x1, 1x1x2 cm in different color tones, are composed of marble, dolomitic marble, recrystallized limestone, travertine, oolitic sandstone rocks, and brick-tile fragments. In petrographic examinations, the origin rocks of tessera samples, which are called dolomitic marble and white marble, were determined to be dolomite-limestone and limestone, respectively, and the results were supported by XRD studies. It was determined that different colored tessera samples showed similar distribution patterns in the multi-element distribution diagram normalized according to the Upper Continental Crust (UCC) values, however, all elements (except Cs, Ta, and La) showed depletion compared to the UCC values. As a result, it has been evaluated that the minero-petrographic properties of the tessera samples used in the KKABP mosaic flooring are compatible with the geological formation of the region and that possible source areas may be geological units in the vicinity of Laodiekeia.

Anahtar Kelimeler

Tessera, Laodikeia, mosaics, minero-petrographic properties

Proje Numarası

2019FEBE045

Kaynakça

• Alberti et al. 2013 L. Alberti - E. Bourguignon - E. Carbonara - T. Roby - J. S.Escobar, Illustrated Glossary Technician Training for the Maintenance of In Situ Mosaics, Tunisa.
• Alçiçek 2007 H. Alçiçek, Denizli Havzası (Sarayköy-Buldan Bölgesi, GB Türkiye) Neojen Çökellerinin Sedimantolojik İncelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Candan vd. 2011 O. Candan – R. Oberhänsli – O. Ö. Dora – M. Çetinkaplan - O. E. Koralay – G. Rimmelé – F. Chen – C. Akal “Menderes Masifi’nin Pan-Afrikan Temel ve Paleozoik-Erken Tersiyer Örtü Serilerinin Polimetamorfik Evrimi”, MTA Dergisi, 123-167.
• Kıymaz 2021 G. Kıymaz, Laodikeia Kuzey Kutsal Agora’sı Batı Portik Yer Mozaikleri Ve Harçlarının Malzeme Karakterizasyonu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Konak et al. 1987 N. Konak – N. Akdeniz - E. M. Öztürk, “Geology of the south of Menderes Massif. Guidebook for the Field Excursion along Western Anatolia”, IGCP project no 5, 42-53.
• Koralay 2017 T. Koralay, “Tripolis Antik Kenti (Yenicekent/Buldan-Denizli) Yapılarında Kullanılan Kayaçların Minero-Petrografik Özellikleri”, B. Duman (ed.), Tripolis Ad Maeandrum I Tripolis Araştırmaları, İstanbul, 145-163.
• Koralay - İmre 2019 T. Koralay – N. İmre, “Ancient Banded Travertine Quarries in the Lycus Valley: Minero-Petrographic, Geochemical and Multi-Isotopic Characterizations”, An Interdisciplinary Workshop on the Sources and Uses of the Calcite-Alabaster Across Archaeological Contexts, 7-8.
• Koralay et al. 2021 T. Koralay – K. Deniz – B. Duman – Y. K. Kadıoğlu, “Mineralogical and geochemical characterization and implications for provenance of Roman granite columns in ancient Tripolis (Denizli, Turkey)”, Arabian Journal of Geosciences 14, 420.
• Melezhik et al. 2008 V. A. Melezhik - B. Bingen - A. F. Fallick - I. M.Gorokhov - A. B. Kuznetsov - J. S. Sandstad - A. Solli - T. Bjerkgard - I. Henderson - R. Boyd - D. Jamal - A. Moniz, “Isotope chemostratigraphy of marbles in northeastern Mozambique apparent depositional ages and regional implications”, Precambrian Research 162, 540-558.
• Scardozzi 2017 G. Scardozzi, “The Alabaster Quarries of Hierapolis”, T. Ismaelli - G. Scardozzi (eds.), Ancient Quarries and Building Sites in Asia Minor: Research on Hierapolis in Phrygia and Other Cities in South-Western Anatolia, Archaeology, Archaeometry, Conservation, Bari/Italy,141-165.
• Sezgin - Koralay 2019 M. A. Sezgin - T. Koralay, “Septimius Severus Nymphaeumu Sütunlarının Mineralojik ve Petrografik Karakterizasyonu (Mineralogic and Petrographic Characterization of the Columns in the Septimius Severus Nymphaeumu)”, C. Şimşek (ed.), 15.Yılında Laodikeia Kitabı, İstanbul, 363-378.
• Sander 2012 L. Sander, Encyclopedia of Mosaic Art, 1, Delhi.
• Sun 1990 S. Sun, Denizli-Uşak Arasının Jeolojisi ve Linyit Olanakları (in Turkish), Bulletin of Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA), Scientific Report No: 9985.
• Şimşek 2007 C. Şimşek, Laodikeia (Laodikeia ad Lycum), İstanbul.
• Şimşek 2014 C. Şimşek, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), İstanbul.
• Şimşek 2019 C. Şimşek, 15. Yılında Laodikeia (2003-2018 Yılları), İstanbul.
• Taylor - McLennan 1981 S. R. Taylor - S. M. McLennan, “The Composition and Evolution of the Continental Crust: Rare Earth Element Evidence from Sedimentary Rocks”, Philosophical Transactions of the Royal Society of London 301(1461), 381-399.
• Topal - Özkul 2014 S. Topal – M. Özkul, “Soft-Sediment Deformation Structures Interpreted as Seismites in the Kolankaya Formation, Denizli Basin (SW Turkey)”, The Scientific World Journal, vol. 2014, Article ID 352654, 13 pages.
• Üstüner 2002 A. C. Üstüner, Mozaik Sanatı, İstanbul.