Two New Mosaics from Antipatrea (Berat) in Albania

Yıl 2025, Sayı: 18, 267 - 286, 11.11.2025

Elda Omari Ols Lafe

https://doi.org/10.26658/jmr.1814188

Öz

Ancient Antipatreia today known as Berat (from Belligrad meaning ‘white city’) is a UNESCO World Heritage Site inscribed for its urban center reflecting a vernacular housing tradition of the Balkans, examples of which date mainly from the late 18th and the 19th centuries.
Berat is a testimony of several thousand years of history and archaeology. The earliest archaeological evidence in its territory dates back to the Bronze age. Although, limited excavations have hindered our understanding of the various development phases of the city.
In fact, fragments of two structures with floor decorations with geometric motifs and Greek-language inscriptions were brought to light at two different locations in the city during works inside the castle in 2012 and in the lower city in 2018. According to the opinion of several researchers, these are two late antique basilicas. Such findings are not so well-known outside the realm of Albanian research publications.
Therefore, the principal goal of the research is to present to the international scientific community these late antique churches, partially excavated, inside and outside the medieval castle of Berat. The second goal is to make an analysis of the two structures, the fragmented mosaic motifs and their contextualization in the Balkan and Adriatic area and to possibly attempt the identification of the donors and the craftsmen who build them.

Anahtar Kelimeler

Antipatreia , Berat , mosaic , Late Antique Period , ancient Albania , Christian church.

Antipatrea (Berat), Arnavutluk’tan İki Yeni Mozaik

Öz

Antik Antipatreia – günümüzde “beyaz şehir” anlamına gelen Belligrad’dan türemiş adıyla Berat – Balkanlar’ın geleneksel konut dokusunu yansıtan kentsel merkezleriyle UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır. Bu kent, başlıca 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyıldan kalan mimari örnekleri barındırır. Berat, birkaç bin yıllık tarih ve arkeoloji birikiminin somut bir tanığıdır; bölgedeki en erken arkeolojik bulgular Tunç Çağı’na kadar uzanmaktadır. Bununla birlikte, sınırlı kazı çalışmaları kentin gelişim evrelerini bütünüyle anlamamızı güçleştirmiştir.
Nitekim, 2012 yılında kalenin iç kesimlerinde ve 2018’de aşağı şehirde yürütülen çalışmalar sırasında, geometrik bezemeli ve Yunanca yazıtlı taban döşemeleriyle ilişkili iki farklı yapıya ait kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. Araştırmacıların büyük kısmı bu yapıların Geç Antik Çağ’a ait iki bazilika olduğunu düşünmektedir. Söz konusu buluntular, Arnavutluk’taki bilimsel yayınlar dışında henüz uluslararası ölçekte pek bilinmemektedir.
Bu nedenle araştırmanın temel amacı, kısmen kazılmış bu Geç Antik Çağ kiliselerini – hem Berat Ortaçağ kalesi içinde hem de dışında – uluslararası bilim camiasına tanıtmaktır. İkinci amaç ise bu iki yapının, parçalı mozaik motiflerinin ve bağlamlarının Balkanlar ve Adriyatik bölgesi kapsamında analizi; ayrıca bu yapıların olası bağışçılarını ve ustalarını tanımlamak şeklindedir.

Anahtar Kelimeler

Antipatreia , Berat , mozaik , Geç Antik Çağ Dönemi , antik Arnavutluk , Hristiyan kilisesi.

Kaynakça

• Bibliography – Kaynaklar
• Bueno 2011 M. Bueno, Mosaici e pavimenti della Toscana II secolo a.C. – V secolo d.C., Roma.
• Bushi et al. 2014 S. Bushi - E. Xhaferraj - A. Behari, “Mozaiku paleokristian në kalanë e Beratit. Raport paraprak”, Candavia 4, 205-214.
• Bushi-Meshini 2014 S. Bushi - M. Meshini, “Raport paraprak mbi sondazhet e kryera në shëtitoren Republika për zbulimin e kolektorëve”, Annual Report 2014, Archaeological Service Agency, Ministry of Culture, Albania, 35-42.
• Braka 1987 K. Braka, “Berat - Kala”, Iliria 17, 2, 267-268.
• Cabanes et al. 2008 P. Cabanes - M. Korkuti - A. Baçe - N. Ceka, Harta arkeologjike e Shqipërisë, Tiranë.
• Ceka 2005 N. Ceka, Ilirët, Tiranë.
• Ceka-Muçaj 2004 N. Ceka - S. Muçaj, Bylisi, historia dhe monumentet, Tiranë.
• Çoku - Samimi 2019 D. Çoku - G. Samimi, “Kishat e Kalasë së Beratit”, Arkeologji - Histori - Arkitekturë - Restaurim, Berat, 95- 115.
• Dankoff - Elsie 2000 R. Dankoff - R. Elsie (eds.), Evliyā Çelebi in Albania and Adjacent Regions (Kosovo, Montenegro, Ohrid), Leiden - Boston - Köln.
• Décor I C. Balmelle - M. Blanchard Lemée - J. Christophe - J.-P. Darmon - A.-M. Guimier Sorbets - H. Lavagne - R. Prudhomme - H. Stern, Le Décor géométrique de la mosaïque romaine I, Paris, 1985.
• Destani - Elsie 2008 B. Destani - R. Elsie, Edward Lear in Albania: Journals of a Landscape Painter in the Balkans, London - New York.
• DRKKB 2012 Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombetare Berat (DRKKB), Raport mbi gjetjen e një fragmenti mozaiku gjatë gërmimeve në kalanë e Beratit, unpublished report, Berat.
• Dzidrova et al. 2011 L. Dzidrova - E. Nasuh - L. Lozanovski, “The Water Supply of Heraklea Lyncestis”, Macenodiae ACTA Archaeologica 20, 385-391.
• Ghedini et al. 2017 F. Ghedini - M. Bueno - M. Novello - F. Rinaldi, I pavimenti romani di Aquileia. Contesti, techniche, repertorio decorativo, cattalogo e saggi, Padova. Islami et al. 2015 A. Islami - E. Xheka - K. Zguro, Relacion mbi verifikimin ne terren te mozaikut ne kalane e Beratit, Tiranë.
• Kasovska 2007 S. Kasovska, Between the Tradition and Innovation: Christian Floor Mosaics at Heraclea Lyncestis from the Fourth to the Sixth Century, Unpublished MA Thesis, Central European University, Budapest.
• Koch 2011 G. Koch, “Gjetje te kohes se hershme Bizantine nga Berati,” Iliria 35, 1, 307-339.
• Kolarik 2018 R. E. Kolarik, “The Mosaics from the House od Peristeria at Stobi”, Studies in the Antiquites of Stobi IV, 260-284.
• Lafe - Xheka 2022 O. Lafe - E. Xheka, “Raport mbi gjetjen e një fragmenti kolektori në lagjen Goricë (Berat)”, në Revista Arkeologjike 1/2022, Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore, Ministria e Kulturës, 55-60.
• Lepore 2007 G. Lepore, “La necropoli e le aree limitrofe”, Phoinike IV, 89-102.
• Mitchell 2008 J. Mitchell, The Butrint Baptistery and Its Mosaics, Rome.
• Mitchell 2011 J. Mitchell, “The Mosaic Pavements and Painted Walls of the Domus”, W. Bowden - R. Hodges (eds.), Butrint 3: Excavations at the Triconch Palace, Oxford, 231-276.
• Omari 2009 E. Omari, Storia e sviluppo dei rivestimenti pavimentali nell’area Sud occidentale dei Balcani. L’Albania (fine del IV / inizio del III sec. a.C. – VI sec. d.C.), Unpublished PhD Thesis, Università degli Studi di Padova, Padova.
• Omari 2011 E. Omari, “History and development of mosaics in Albania (4th /3rd century BC– 6th century AD)”, M. Şahin (ed.), 11th International Colloquium on Ancient Mosaics, Bursa, 675-691.
• Omari - Bonini 2016 E. Omari - P. Bonini, “The Athena Domus at Apollonia (Albania): A Reassessment”, JMR 9, 23-38.
• Patsch 1904 C. L. Patsch, Das Sandschak Berat in Albanaien. Schriften des Balkan Kommision Antiquarische Abteilung III, Wien.
• Pettifer 2001 J. Pettifer, Albania and Kosovo, Blue Guide, London.
• Raynaud - Islami 2018 M-P. Raynaud - A. Islami, Corpus of the Mosaics of Albania, Volume 1, Butrint intramuros, Bordeaux.
• Spahiu 1974a H. Spahiu, “Gërmimet arkeologjike të vitit 1973 në Kalanë e Beratit”, Buletin Arkeologjik 4, 129-139.
• Spahiu 1974b H. Spahiu, “Gërmimet arkeologjike të vitit 1973 në Kalanë e Beratit”, Iliria 3, 483-489.
• Spahiu 1976 H. Spahiu, “Rezultatet e gërmimeve të vitit 1974 në Kalanë e Beratit pp. 355-358, Gërmime arkeologjike të vitit 1974-1975”, Iliria 6, 329-398.
• Spahiu 1983 H. Spahiu, “Muret rrethuese te keshtjelles se Beratit (rezultate te germimeve te viteve 1973-74, 1978)”, Iliria 13, 1, 119-135.
• Spahiu 1990 H. Spahiu, Qyteti iliro – arbëror i Beratit, Tiranë.
• Spahiu 2011 H. Spahiu, “Gjurmë të murit rrethues dhe të ndërtesave të Kohës së Vonë Antike në kështjellën e Beratit / Late Antique”, Iliria 35, 55-74.
• Stamo et al. 2012 V. Stamo - S. Bushi - M. Meshini - E. Xheka, “Raport i mbikqyrjes arkeologjike per punimet e projektit: “Mbeshtetje per Zhvillimin e Qendrueshem dhe te Integruar te Trashegimise Kulturore dhe Historike ne Shkoder, Korçe, Elbasan dhe Berat”, financuar nga Delegazioni i Bashkimit Evropian, Shqiperi, Berat.
• Toçi et al. 2019 B. Toçi - B. Islami - K. Zguro - A. Porja, “Raport paraprak i gërmimit arkeologjik të shpëtimit të dyshemesë me mozaik, të zbuluar në kuadër të projektit “Restaurimi i xhamisë Mbret dhe teqesë së Helvetive në qytetin e Beratit”, realizuar nga Agjencia e Shërbimit Arkeologjik, Instituti i Monumenteve të Kulturës, drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare-Berat, 19-40.
• Tutkovski 2019 M. Tutkovski, “Restoration and Display of the Mosaic from the Old Episcopal Basilica in Stobi”, Patrimonium.МК 12, 17, 75-86.
• Tutkovski 2020a M. Tutkovski, “Mosaic Decoration from the First Phase of the Episcopal Basilica in Stobi”, Patrimonium MK, 13, 18, 179-188.
• Tutkovski 2020b M. Tutkovski, “Restoration and Preservation of Part of the Mosaic in the North Corridor of the Theodosian Palace in Stobi”, Arheološk Informator, Academic Journal of Archaeology 4, 91-98.
• Uggeri 2003 G. Uggeri, “Efeso: dalla città di Artemide alla città del teologo”, L. Padovese (ed.), Atti del IX Simposio di Efeso su S. Giovanni Apostolo, Roma, 209-235.
• Zguro - Islami 2019 K. Zguro - B. Islami, “Documentation and Preliminary Conservation Interventions at the Discovered Mosaic within the Project “Restoration of the King Mosque and the Halveti Tekke”, Annual Report 2019, Archaeological Service Agency, Ministry of Culture, Albania, 138-144.
• TESS https://tess.beniculturali.unipd.it/web/home/
• UNESCO 2023 https://whc.unesco.org/en/soc/4363/
• Library of Congress https://www.loc.gov/item/2021668248/