The Place of Ibn Abi Ishāq al-Hadramî in Nahw Science

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 24, 30.03.2022

Şehmus Ünverdi İbrahim Aydın

https://doi.org/10.35859/jms.2022.996674

Cited By: 1

Öz

The fact that the Qur'an, the holy book of the Islamic religion, is Arabic, has given the Arabic language a special importance. For this reason, language studies have been started to understand the Qur'an in the early period. In addition, with the spread of Islam to a wide geography, non-Arabs also converted to Islam. With the non-Arabs becoming Muslims, mistakes have emerged in reading the Qur'an. In addition to this, speech errors called “lahn” started to spread among the Arabs. Such reasons made it inevitable to start Arabic grammar studies. The first names mentioned in this movement which started in the first century of Hijri were Hz. Ali and Ebu'l-Esved ed-Du'eli. After these studies, Ibn Abi Ishāq al-Hadramî is the prominent first name in gaining the method of nahw. In this research, first of all, information about Ibn Abi Ishāq was given and her views on the subjects of qiyas/comparison (قياس) and malady (العلة) in the science of nahw were discussed. In addition, some grammar topics that were first attributed to her in the syntax books were examined and transferred with the terms used today. In the study, besides the books of tabaqāt and nahiv method, relevant current studies were also used.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, grammar/nahw, İbn Ebi İshāq, comparison, reason

Abdullab b. Ebî İshâk’ın Nahiv İlmindeki Yeri

Öz

İslam Dininin kutsal kitabı olan Kur’ân-ı Kerim’in Arapça olması Arap diline ayrı bir önem kazandırmıştır. Bu nedenle erken dönemde Kur’ân-ı Kerim’i anlamaya yönelik dil çalışmaları başlamış, İslam Dininin geniş bir coğrafyaya yayılıp Arap olmayanların da İslam’a girmesi ile bu çalışmalar daha da önem kazanmıştır. Arap olmayanların Müslüman olmalarıyla Kur’ân-ı Kerimin okunmasında görülen yanlışlıklar ile Araplar arasında “lahn” adı verilen konuşma hatalarının yayılması gibi nedenler Arap dili grameriyle ilgili çalışmaların başlatılmasını kaçınılmaz kılmıştır. Hicri birinci asırda başlayan bu çalışmalarda öne çıkan isimlerin başında Hz. Ali (ö. 40/661) ve Ebu’l-Esved ed-Dü’elî (ö. 69/688) gelmektedir. Bu çalışmalardan sonra nahvin yöntem kazanması konusunda öne çıkan ilk isim ise İbn Ebî İshak el-Hadramî (ö. 117/735) olmuştur. Bu araştırmada öncelikle İbn Ebî İshâk’a dair bilgi verilmiş ve nahiv ilminde yer alan kıyas ve illet konularındaki görüşleri ele alınmıştır. Ayrıca nahiv kitaplarında ilk olarak kendisine nispet edilen bazı gramer konuları incelenerek günümüzde kullanılan terimler ile aktarılmıştır. Çalışmada tabakât ve nahiv usulü eserlerinin yanı sıra ilgili güncel çalışmalardan da istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, İbn Ebî İshâk, Kıyas, İllet

Kaynakça

• Afgânî, Sa’îd. Min Târihi’n-Nahv. (ts). Beyrut: Dâru’l-fikr.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer Şihâbuddin. (ty) Tehzîbü’t-Tehzîb. Tahk: İbrahim ez-Zeybek-Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer. (1997). Hizânetu’l-Edeb Lübbü Lübâbi Lisâni’l-Arab. (4. Baskı). Tahk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Ḫâncî.
• Civelek, Yakup. (2003). Arap Dilinde İ’râb Olgusu. İstanbul: Araştırma Yayınları.
• Cümahî, Muhammed b. Sellâm. (ty). Tabakât-u Fuhûli’ş-Şu’arâ. Tahk: Mahmûd Muhammed Şâkir. Dâru’l-Medenî.
• Cürcânî, Muhammed Seyyid Şerîf. (ty). Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât. Tahk: Muhammed Sıddık el-Minşevî. Kahire: Dâru’l-Fadîle.
• Çıkar, M.Ş. (2007). Kıyas-Bir Nahiv Usul İlmi Kaynağı. Van: Ahenk Yayınları.
• Çögenli, M. S. ve Demirayak, K. (1995). Arap Edebiyatında Kaynaklar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebîyat Fakültesi Yayınları.
• Çörtü, M.M. (2012). Arapça Dilbilgisi. (12. Baskı) Nahiv. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Falültesi Vakfı Yayınları.
• Dayf, Şevkî. (ty). el-Medârisü’n-Nahviyye. Kahire: Dâru’l-Me’ârif.
• Demirayak, K. ve Bakırcı, S. (2001). Arap Dili Grameri Tarihi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Demirayak, K. (1998). Abbasi Edebiyatı Tarihi. Erzurum: Şafak Yayınları.
• Dervîş, Muhyiddîn. (1992). İ‘râbü’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Beyânühü. (3. Baskı). Dimeşk: el-Yemâme - Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Ebû Tâhir, Abdulvâhid b. Ömer b. Ebî Hâşim. (1993). Ahbârun fi’n-Nahv. Tahk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. Kıbrıs: el-Ceffânu’l-Câbî.
• Ebu’l-Mekârim, Ali. (2008). Medhal ilâ Tarîhu’n-Nahvi’l-Arabî ve Kadâyâ ve Nüsûs Nahviyye. Kahire: Dâru Ğarîb.
• Ebu’t-Tayyib el-Luğavî, Abdulvahid b. Ali. (2009). Merâtibu’n-Nahviyyîn. Tahk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed. (2003). Kitâbu’l-Ayn. Tahk: Abdulhamid Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. Gâlib b. Sa’sa’a et-Temîmî. (1987). Dîvânu’l-Ferezdak. Tahk. Ali Fâvûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Gâmidî, Muhammed Sa’îd Sâlih Rabî. (2006) “Hikâyâtu Neş’eti’n-Nahv”. Ulûmu’l-luġa. 9 (2), Mısır, 109-133.
• Hamâdî, Semîra. (2011). el-İlelu’n-Nahviyye fî Kütübi’t-Türâsi’l-Arabiyyi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Cezayir: Batna Üniversitesi.
• Hamevî, Yâḳut. (1993). Mu’cemu’l-Udebâ İrşâdu’l-Erîb ilâ Ma’rifeti’l-Edîb. Tahk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Hasan, Abbâs. (ty). en-Nahvu’l-Vâfî. Mısır: Kahire: Dâru’l-Me’ârif.
• Hasan, Abbâs. (1966). el-Lugatu ve’n-Nahv Beyne’l-Kadîmi ve’l-Hadîs. Kahire: Dâru’l-Me’ârif.
• Hasrân, Abdullah b. Hamed. (1993). Merâhilu Tetavvuri’d-Dersi’n-Nahvî. İskenderiye: Dâru’l-Me’rifeti’l-Câmi’iyye.
• Hassân, Temmâm. (2006). Makâlât fi’l-Luğati ve’l-Edeb. Kahire: Âlemü’l-Kütüb.
• Hassân, Temmâm. (2000). el-Usûl - Dirâse ibistîmûlûciyye li’l-fikri’l-luġavî ʿinde’l-ʿArab “en-naḥv-fikhi’l-luġa-el-belâġa”. Kahire: Âlemü’l-kütüb.
• Hulvânî, Muhammed Hayr. (1979). el-Mufassal fî Târihi’n-Nahvi’l-Arabî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. (ty). el-Hasâis. Tahk: Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• İbn Hişâm el-Enṣârî. (ty). Evdaḥu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. Tahk. Muhammed Muhyiddin ʿAbdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. (ty). eş-Şi’r ve eş-şu’arâ. Tahk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Me’ârif.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. (1986). Uyûnu’l-ahbâr. Tahk. Yûsuf Alî Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem. (ty). Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbnü’l-Cezerî, Şemseddin Muhammed b. Ali. (1971). Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ. Tahk. Gotthelf Bergsträsser. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed. (1985). Nüzhetü’l-Elibbâ fî Tabakâti’l-Üdebâ. (3. Baskı) Tahk: İbrahim es-Sâmerrâ’î. ez-Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr.
• İbnü’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed. (1971). el-İğrâb fî Cedeli’l-İ’râb ve Luma’u’l-Edille fî Usûli’n-Nahv. (2. Basım). Tahk. Sa’îd el-Afgânî. Beyrut: Dâru’l-fikr.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâlüddin Osman b. Ömer. (2011). el-Kâfiye fî İlmi’n-Nahv. Karaçi: Mektebetü’l-Büşra.
• İlyâs, Munâ. (1985). el-Kıyas fi’n-Nahv. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İnanç, Y. (2016). Teşekkül Sürecinde Nahiv-Kıraat İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Kıftî, Cemalüddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf. (1986). İnbâhu’r-Ruvât ala Enbâhi’n-Nuhât. Tahk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî - Beyrut: Müessestü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye.
• Kılıç, H. (1999). “İbn Ebî İshâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 19, (435). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mekkî, Ebû Muhammed. (1984). Müşkilü İ’râbi’l-Ku’rân. (2. Baskı) Tahk: Hâtem Sâlih ed-Dâmin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Mekkî, Ebû Muhammed. (1974). el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kirââti’s-Seb’i ve İlelihâ veHicecihâ. Tahk: Muhyiddîn Ramazan. Dimeşk: Matb’ûat Mecmea’i’l-Luğati’l-Arabiyye.
• Muhtâr Ahmed Deyra. (1991). Dirâse fî’n-Nahvi’l-Kûfî min Hilâl Meʿâni’l-Kurʾân li’l-Ferrâ. Beyrut-Dimeşk: Dâru Kuteybe.
• Sâlim, Abdulâli el-Mükerrem. (1993). el-Halkatü’l-Mefkûde fî Târihi’n-Nahvi’l-Arabî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâliḥ. (2000). Me’âni’n-nahv. Amman: Dâru’l-fikr.
• Sîbeveyh, Ebu Bişr Osman b. Kamber. (1998). el-Kitâb. (3. Baskı) Tahk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
• Sîrâfî, Ebu Said el-Hasan. (1955). Ahbâru’n-Nahviyyîn. Tahk: Taha Muhammed Zeynî-Muhammed Abdulmun’im Hafâcî. Mısır: Matba’atu Mustafa el-Bâbi’l-Halebî ve Evlâduhu.
• Sübkî, Tâcuddîn. (ty). Tabaḳâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. Tahk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: Dâru İhyâʾi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Süreyya, Abdullah Osman İdris. (1981). Abdullah b. Ebî İshâk el-Hadrâmî Hayâtuhu ve Ârâuhu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mekke: el-Melik Abdulaziz Üniversitesi.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman. (1979). Buğyetü’l-Vü‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-nuhât. (2. Baskı) Tahk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Süyûtî, Celaleddin. (2006). el-İktirâh fî Usuli’n-Nahv. (2. Baskı) Tahk: Abdulhakim Atiyye-Alauddin Atiyye. Dimeşk: Dâru’l-Beyrûtî.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahman. (1986). el-Müzhir fî Ulûmi’l-Luğa ve Envâ’ihâ. Tahk. Muhammed Ahmed Câdu’l-Mevlâ Bek - Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim – Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Menşûrâtu’l-mektebeti’l-Mıṣriyye.
• Tantâvî, Muhammed. (ty). Neş’etu’n-Nahv ve Târihu Eşheri’n-Nühât. Kahire: Dâru’l-me’ârif.
• Tenûhî, Ebu’l-Mehâsin el-Mufaddal b. Muhammed. (1981). Târîhu’l-Ulemâi’n-Nahviyyîn mine’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn ve gayrihim. Tahk: Abdulfettah
• Muhammed el-Hulv. Riyad: Câmi’atü’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye.
• Tüccar, Z. (2002). “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c.25, (539-540). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. İshak. (1999) Mecâlisu’l-Ulemâ’. (2. Baskı). Tahk: Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî.
• Zübeydî, Ebu Bekir Muhammed b. Hasan. (1973) Tabakâtü’n-Nahviyyîn ve’l-Lüğaviyyîn. (2. Baskı).Tahk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Me’ârif.
• Zürrumme, Ebü’l-Hâris Gaylân b. Ukbe b. Ma‘dî b. Amr el-Adevî el-Kinânî el-Kahtânî. (1982). Dîvânu Zirrumme. Tahk. Abdülkuddûs Ebû Sâlih. Beyrut: Müessesetü’l-Îmân.