Görmeden Okumak: Olgu Bilimsel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 25, 28.02.2025

Mehmet Ali Bahar , Türkan Ülgüdür , Ahmet Hamza Yüksel

https://doi.org/10.55661/jnate.1485778

Öz

Görme engelli öğrencilerin eğitim aldığı kurumlarda eğitsel/akademik erişim olanaklarının geliştirilmesi, en az bu gruptaki öğrencilerin gereksinimlerine yanıt verebilecek fiziki ve teknolojik alt yapı sunulması kadar önemlidir. Ancak ülkemizdeki üniversitelerin bu bakımdan yeterlilik düzeyleri yeterince irdelenmiş değildir. Bu sorundan hareketle olgu bilimsel yöntemle gerçekleştirilen bu araştırmada, bir devlet üniversitesinde öğrenim görmekte olan görme engelli öğrencilerin eğitsel/akademik erişimde yaşadıkları sorunların betimlenmesi, konuya ilişkin görüş, öneri ve deneyimlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 15 görme engelli üniversite öğrencisi, 30 öğretim üyesi, üniversitenin engelli öğrencilere yönelik koordinasyon biriminde ve merkez kütüphanesinde görev yapan 2’şer kişi ile görüşülmüştür. Görüşmeler, içerik çözümlemesi ile incelenmiştir. Elde edilen bulgular, öğretim elemanlarınca görme engelli öğrenciler için birtakım faaliyetler yapılmaktaysa da çalışmaya katılan öğrencilerin en sık karşılaştığı sorunun eğitsel/akademik erişimi yüksek kaynaklara ulaşamamak olduğu görülmüştür. Bu eksiklik diğer gruplardaki katılımcıların çoğunluğu tarafından da dile getirilmiştir. Üniversite kütüphanesinde eğitsel/akademik erişimi yüksek kaynaklardan oluşan bir alan oluşturulması, sınavlarda da eğitsel/akademik erişimi arttırıcı çalışmalar yürütülmesi yararlı olacaktır. Çalışma görme engelli öğrencilerin üniversite eğitimleri sırasında karşılaştıkları sorunları ve mevcut durumlarını çok yönlü bakış açısıyla değerlendirmesiyle öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Görme engeli, ders materyali, eğitsel/akademik erişim, üniversite, olgu bilim

Etik Beyan

Bu çalışma Erciyes Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu onayı ile gerçekleştirilmiştir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK, Erciyes Üniversitesi

Proje Numarası

TÜBİTAK 2209-A 1919B12113479

Teşekkür

TÜBİTAK ve Erciyes Üniversitesine araştırmacılara sundukları imkanlar için teşekkür ederiz.

Learning Without Seeing: A Phenomenological Research

Öz

The enhancement of educational and academic access opportunities in institutions where visually impaired students receive their education is of paramount importance, being at least as significant as the provision of physical and technological infrastructure that can meet the needs of this group of students. However, the adequacy levels of universities in our country in this respect have not been sufficiently examined. This research, employing a phenomenological approach, sought to elucidate the challenges confronting visually impaired students accessing educational and academic resources at a state university. To this end, researchers interviewed 15 visually impaired university students, 30 faculty members, two individuals engaged in the University's coordination unit for disabled students, and two personnel of the central library were interviewed. Content analysis was employed to analyze the interview transcripts. The findings revealed that although some activities are carried out by the lecturers for visually impaired students, the most common problem encountered by the students participating in the study is not being able to access resources with high educational/academic access. This deficiency was also mentioned by many of the participants in other groups. It is recommended that an area in the university library consisting of resources with high educational/academic access be created and that studies be carried out to increase educational/academic access during exams. The study's distinguishing feature lies in its comprehensive evaluation of the challenges faced by visually impaired students during their university education and their current situation from a multidimensional perspective.

Anahtar Kelimeler

Visual impairment, course material, educational/academic access, university, phenomenology

Proje Numarası

TÜBİTAK 2209-A 1919B12113479

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı (t.y.). Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Belgeleri-Sözleşmeler- Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme. https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020100834bm_48.pdf
• Akçalı, Ş. (2015). Görme engellilere yönelik tasarlanan mekanların erişilebilirlik standartları kapsamında irdelenmesi: Görme engelli kütüphaneleri (Tez No. 410611) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Amin, A. S., Sarnon, N., Akhir, N. Md., Zakaria, S. M., & Badri, R. N. F. R. Z. (2021). Main challenges of students with visual impairment at higher education ınstitutions. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 10(1), 734-747. http://dx.doi.org/10.6007/IJARPED/v10-i1/9682
• Aslan, C. (2013). Görme engellilerin eğitimleri. M. Kök (Ed.), Özel Eğitim-I içinde (ss. 1-21). Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi
• Aslan, C., Doğuş, M. ve Şafak, P. (2022). Yetişkin görme engelli bireylerin Braille yazıyı kullanma durumları. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 20(2), 498-516. https://doi.org/10.37217/tebd.1065216
• Aydın, A. (2012). Görme engelli üniversite öğrencilerinin bilgi erişim sorunları üzerine yapılmış bir araştırma. Bilgi Dünyası, 13(1), 93-116. https://doi.org/10.15612/BD.2012.170
• Aydın, E. A. (2011). Görme engelli üniversite öğrencilerinin bilgiye erişim sorunları (Tez No. 288303) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bakırcı, R. (2009). Milli Kütüphane’de görme engellilere sunulan hizmetler ve gelişmeler. Bilgi Dünyası, 10(1), 100-104. https://doi.org/10.15612/BD.2009.296
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cihan, M. A. (2021). Görme yetersizliği olan Türk üniversite öğrencilerinin deneyimleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 556-577. https://doi.org/10.17679/inuefd.840263
• Creswell, J. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal Kitabevi.
• Çelebi, M. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Çetin, B., İlhan, M. ve Şahin, M. G. (2021). Eğitimde araştırma yöntemleri: Temel kavramlar, ilkeler ve süreçler. Pegem Akademi.
• Dalbudak, İ. (2012). 13-15 yaş arası görme engelli sporcuların stres ve saldırganlık düzeylerinin incelenmesi (Tez No. 288303) [Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Demir, G. T. ve İlhan, E. L. (2019). Spora katılım motivasyonu: Görme engelli sporcular üzerine bir araştırma. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 4(1), 157-170. https://doi.org/10.31680/gaunjss.525455
• Demir, T. ve Şen, Ü. (2009). Görme engelli öğrencilerin çeşitli değişkenler açısından öğrenme stilleri üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(8), 154-161. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/grme-engell-renclern-etl-dekenler-aisindan-renme-stller-zerne-br-aratirmaa-study-on-learning-sytles-of-visually-impaired.pdf
• Demirtaş, Z. (2019). Uluslararası antlaşmalar çerçevesinde engellilerin eğitim hakkı. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, (2), 39-59. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tihek/issue/48797/621058
• Doğuş, M., Aslan, C. ve Çakmak, S. (2020). Görme engelli bireylerin merkezi sınav düzenlemelerine ilişkin görüşleri. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(1), 219-247. https://dergipark.org.tr/tr/pub/etad/issue/55359/697087
• Dünya Sağlık Örgütü ([World Health Organision], 2019). World report on vision https://www.who.int/docs/default-source/documents/publications/world-vision-report-accessible.pdf
• Engelsiz Yaşama Derneği (t.y.a). Türkiye ve Dünya’da Engelliler-Sayılarla Dünya’da ve Türkiye’de Engellilik. https://ey-der.com/ana-sayfa/turkiye-ve-dunyada-engelliler/
• Engelsiz Yaşama Derneği (t.y.b). Kör ve Az Gören Ayrımı. https://ey-der.com/az-gorenler/kor-ve-az-goren-ayrimi/
• Güler, A., Halıcıoğlu, M. B. ve Taşğın, S. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma. Seçkin Yayıncılık.
• Gündoğar, A. N. (2020). Yükseköğretime devam eden görme engelli öğrencilere yönelik öğretimsel uyarlamalar hakkındaki görüşler (Tez No. 652162) [Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• İşman, H. (2009). Engellilerin eğitimine yönelik bir politika aracı olarak özel özel eğitim kurumlarının eğitimde eşitlik bağlamında değerlendirilmesi (Tez No. 279958) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karaca, D. (2021). Görme engelli üniversite öğrencilerinin eğitim ve sosyal deneyimleri: Fenomonolojik bir çalışma (Tez No. 664980) [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kartal, M. E. (2018). Türkiye'de sesli kütüphane hizmetleri ve görme engellilerin sesli kütüphane hizmetlerine karşı tutumları (Tez No. 501794) [Yüksek lisans tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kazak, M. (2008). Görme engellilere yönelik kütüphanecilik hizmetlerinde Türkiye'deki son gelişmeler: Gazi Üniversitesi merkez kütüphanesi görme engelliler bölümü örneği. Türk Kütüphaneciliği, 22(2), 216-221. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tk/issue/48934/624230
• Kozan, H. İ., Bozgeyikli, H. ve Kesici, Ş. (2018). Engelsiz kent: Görme engelli bireylerin kentlerde yaşadıkları problemler. Kent Araştırmaları Dergisi, 9(23), 216-235. https://doi.org/10.31198/idealkent.416798
• Lee, S. Y. Gurnani, B., & Mesfin, F. B. (2024). Blindness. National Library of Medicine-National Center for Biotechnology Information. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448182/
• Mengi, A. (2019). Engelli öğrencilerin üniversite eğitimi sürecinde karşılaştığı güçlükler: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi örneği. Yüzüncü Yıl Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 147-170. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuefd/issue/50700/660807
• Ocak, G. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Özsan, M. ve Hasret, F. (2017). Görme engelli bireylerin günlük yaşamını kolaylaştırmak adına bir önerme: Braille alfabeli giysiler. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, (5), 89-94. https://doi.org/10.21923/jesd.62716
• Öztürk, K. (2014). Dezavantajlı gruplara yönelik ayrımcılık: Engellilerin çalışma hayatında karşılaştıkları güçlükler [Uzmanlık tezi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Araştırma Merkezi]. https://www.csgb.gov.tr/Media/oiccz0ti/k%C3%BCbra-%C3%B6zt%C3%BCrk.pdf
• Resmî Gazete (07 Temmuz 2005). Engelliler Hakkında Kanun. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5378&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Resmî Gazete (14 Ağustos 2010). Yükseköğretim Kurumları Engelliler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=14214&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Resmî Gazete (8 Mart 2022). Engelli bireylere yönelik sınav uygulamalarında ve engelli kontenjanlarında aranacak sağlık şartlarına dair yönetmelik https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=39716&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Şat, N. ve Göver, T. (2017). Engelliler için belediyelerin erişilebilirlik sorumlulukları: Çorum Engel Haritası Projesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 521-541. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.287902
• Şenel, S. (2015). Görme engelli öğrencilerin üniversiteye giriş sınavı deneyimleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-17. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/450547
• Tabak, H., Dünya, B. A. ve Şahin, F. (2022). Eğitimde araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Tekkurşun Demir, G. ve İlhan, E. L. (2019). Spora katılım motivasyonu: Görme engelli sporcular üzerine bir araştırma. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 4(1), 157-170. https://doi.org/10.31680/gaunjss.525455
• Tutal, O. (2018). Üniversite yerleşkeleri ve erişilebilirlik. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 753-775. https://doi.org/10.33692/avrasyad.510218
• Türkiye İstatistik Kurumu (7 Nisan 2011). Özürlülerin sorun ve beklentileri araştırması-2010. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ozurlulerin-Sorun-ve-Beklentileri-Arastirmasi-2010-6370
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Zencir, M. B., Kutlutürk, L. ve Subaşıoğlu, F. (2017). Türkiye'deki üniversite kütüphanelerinde engellilere yönelik hizmetler: Web sayfaları bağlamında bir inceleme. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57(1), 720-739. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001535