SASANİ KÜLTÜRÜ VE İSLAM’IN ÇATIŞMA ALANI: İRAN

Yıl 2018, , 65 - 76, 10.11.2018

Şadi Aydın

https://doi.org/10.26809/joa.2018445556

Öz

Bugün İran’ın Ortadoğu’da güçlü bir biçimde bulunması ve özellikle Irak ve Suriye’de ısrar etmesi basit bir hadise değildir. Sasani jeopolitiği bugün Şiî/İran jeopolitiğine dönüşmüştür. Sasanilerin başkenti meşhur Medayin şehri bugün Bağdat civarında olmakla birlikte ehl-i beyt imamlarının da birçoğunun Irak’ta bulunması bu coğrafyayı İran için daha da önemli bir hale getirmektedir. Tarih boyunca siyasi bir coğrafya olan Irak ve Ortadoğu toprakları bugün de siyasi oyunların sahnesidir. Kanuni Sultan Süleyman’ın 1534’te Bağdat’ı fethetmesiyle birlikte Irak Osmanlı hâkimiyeti altına girdi. Bu zaman dilimi içinde kendi iç karışıklıklarıyla uğraşan ve genel itibarıyla aradaki birkaç küçük istisnai dönem dışında İslam sonrasında Türk hanedanlar tarafından idare edilen İran, Bağdat’ı yeniden ele geçirebilmek için bazı küçük girişimlerden başka bir çabaya malik olmamıştır. İran’ın, tarih boyunca kuzeyde Turanlılar/Türkler ile çokça kavgaları olmuştur. Batıda Rumlarla mücadelede bulunmuş, hususen VII. asırda bu mücadeleler sonucunda yorgun düşmüş, neticede, görmezden geldiği ve kıymet vermediği Arap/İslam fetihleri sonucunda 450 yıllık Sasani imparatorluğu hak ile yeksan olmuştur. Elbette, maddi varlığını bu fetihler neticesinde kaybeden İran, Sasani/Fars ruhunu bir şekilde canlı tutmayı başarmış ve bugün o ruh eski Sasani coğrafyasını uyandırmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fars Kültürü, İran Tarihi, Sasaniler, İslam, Şiîlik

THE LAND OF CONFLICT BETWEEN SASSANID CULTURE AND ISLAM: IRAN

Öz

The emergence of Iran as a powerful state in the Middle East and especially its relations with Iraq and Syria is not so usual politics. The Sassanid geopolitics has now been transformed into Shiite/Iranian geopolitics. The existence of popular Sassanid capital of Median near Baghdad and the presence of many Ahl aI-Bayt imams in Iraq make this region of crucial importance for Iran. Throughout history, Iraq and the Middle East has been a politically vital region and today also it is at the centre-stage of political developments.  After the conquest of Baghdad by Suleiman the Magnificent in 1534, Iraq came under control of the Ottoman Empire. Except at the time of some internal instability and few exceptions, Iran was not able to retake control of Baghdad as its regional political ambitions were kept in check by the Turkish powerbase. Iran has a long history of fighting wars with Turans/Turks in the north. In the west, Persians continuously clashed with the Romans. The relentless violent conflicts with the Romans, especially in the 7^th century, exhausted the Persians which eventually resulted into the conquest of 450 years old Sassanid Empire by comparatively less powerful and unexpected Arabian-Islamic forces. However, even after losing monetary wealth and much of its riches due to these wars, Iran somehow has been able to keep the Sassanid/Persian legacy alive and now it is trying to reclaim the old Sassanid geography.

Anahtar Kelimeler

Persian Culture, Iranian History, Sasanids, Islam, Shiism

Kaynakça

• AHMEDOV, Şahin (2001), Sasani Kültürü’nün Şia’nın Teşekkülündeki Rolü, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• BEDİR, Ahmet (1995), İsnaaşeriye Şiası ve Hadis Usulü, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• CAHEN, Claude (1982), “Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Şiîlik Problemi”, Çeviren: Sabri Hizmetli, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı 5, s. 307-319.
• ECER, Ahmet Vehbi (1983), “Şia ve Doğuşu”, Erciyes Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 1, s. 131-141.
• HASAN, Münir (2002), Âlûsî’nin Şia’ya Karşı Reddiyesi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• İRANŞEHR, Kazımzâde (1320 h.ş.), Tecelliyat-ı Ruh-i İrani, Bungah-ı Bazargani Pervin, Tahran.
• İTTİHAD İlmi Araştırma Heyeti (1995), Risale-i Nur’da Alevilik ve İmamet Meselesi, İttihad Yayıncılık, İstanbul.
• KAPLAN, Doğan (2008), “Şiîliğin İran Topraklarında Egemenliği: Safeviler Öncesi Arka Plan ve Safevi Dönemi Şiîleştirme Politikaları”, Marife, Yıl 8, Sayı 3, Kış, s. 183-203.
• ONAT, Hasan (1989), “Şiîlik ve Günümüz Şiîliğinde Bazı yeni Yaklaşımlar”, İslami Araştırmalar, Cilt 3, Sayı 3, s. 122-138.
• ONAT, Hasan (2013), “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”, Mezhep Araştırmaları, VI/2, Güz, s. 223-256.
• ÖNGÖREN, Reşat (1995), “Sünni Bir Tarikattan Şiî Bir Devlete: Safeviye Tarikatı ve İran Safevi Devleti”, Bilgi ve Hikmet, Sayı 11, s. 82-93.
• ÜZÜM, İlyas (1998), “Sünnî-Şiî Yakınlaşması: Dârü’t-Takrîb Tecrübesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, s. 171-185.