Reflection of British imperialism in the Ottoman Empire; Baltalimani Trade Agreement

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 101 - 114, 07.08.2021

Atilla Aydın

Öz

In the process that started with mercantilism and continued with the industrial revolution, European states recorded significant production increases. Britain, which started the industrial revolution, opened up to foreign markets in order to market its increasing production and to buy the raw materials it needs. The short distance of the Ottoman Empire market to Britain and the dense population of the empire stand out as attractive conditions for England. During the mercantilism period, the Ottoman capital was eroded and the economic structure weakened due to the capitulation agreements. For this reason, the Ottoman economy was caught vulnerable to the industrial revolution. With the favorable political conditions, the Baltalimanı Trade Agreement was signed between Britain and the Ottoman Empire in 1838. The purpose of this study is to reveal the mechanisms of the process leading to the agreement and to analyze the results of the agreement. With the entry into force of the agreement, Ottoman domestic production collapsed. In addition, the Ottoman economy became dependent on foreign countries and fell into a debt trap. In this framework, the results of the agreement in terms of European financial capital were also analyzed. Another outcome of this study was to reveal the changing political structure of the Ottoman Empire with the agreement. It is aimed to shed light on today’s globalizing economic world by revealing the causes and consequences of the Baltalimanı Trade Agreement in the historical process.

Anahtar Kelimeler

mercantilism, industrial revolution, imperialism, england, ottoman empire

İngiltere emperyalizminin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki yansıması: Baltalimanı Ticaret Anlaşması

Öz

Merkantilizm ile başlayan ve sanayi devrimiyle devam eden süreçte Avrupa devletleri önemli üretim artışları kaydetmiştir. Sanayi devrimini başlatan İngiltere, artan üretimini pazarlayabilmek ve ihtiyacı olan hammaddeleri alabilmek için dış pazarlara açılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu pazarının İngiltere’ye mesafesinin kısa olması ve imparatorluğun yoğun nüfusu, İngiltere için cazip koşullar olarak öne çıkmıştır. Merkantilizm döneminde Osmanlı sermayesinin aşınmış olması ve kapitülasyon anlaşmaları nedeniyle ekonomik yapı güçsüz düşmüştür. Bu nedenle Osmanlı ekonomisi sanayi devrimine savunmasız yakalanmıştır. Siyasi koşulların da uygun hale gelmesiyle 1838 yılında İngiltere ile Osmanlı İmparatorluğu arasında Baltalimanı Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Bu çalışmanın amacı anlaşmaya giden sürecin mekanizmalarını ortaya koymak ve anlaşmanın sonuçlarını analiz etmektir. Anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle Osmanlı yerli üretimi çökmüştür. Ayrıca Osmanlı ekonomisi dışa bağımlı bir hale gelmiş ve borç batağına girmiştir. Bu çerçevede anlaşmanın Avrupa finans kapitali açısından sonuçları da analiz edilmiştir. Anlaşmayla Osmanlı’nın değişen siyasal yapısının ortaya konması bu çalışmanın diğer bir çıktısını oluşturmuştur. Baltalimanı Ticaret Anlaşması’nın tarihsel süreç içinde neden ve sonuçlarının ortaya konmasıyla günümüzün küreselleşen ekonomik dünyasına ışık tutulması amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

merkantalizm, sanayi devrimi, emperyalizm, ingiltere, osmanlı imparatorluğu

Kaynakça

• ACARTÜRK, E ve KILIÇ, R . (2011). Osmanlı Devletinde Kapitülasyonların İktisadi ve Siyasi Perspektiften Analizi, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 29(2) , 1-21, Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/huniibf/issue/7865/103707
• ADDA, J. (2002), Ekonominin Küreselleşmesi (1.Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul
• AKŞİN, S. (2000). Siyasal Tarih, Osmanlı Devleti (1600-1908), Cilt 3, Cem Yayınevi, İstanbul
• AVCIOĞLU, D. (1969). Türkiye’nin Düzeni, Dün, Bugün, Yarın, Bilgi Yayınevi, Ankara
• AYDIN, A .(2021). Türkiye Ekonomisinde İhracat ve Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Arasındaki Uzun Dönem İlişkisi. Bucak İşletme Fakültesi Dergisi, 4(1), 30-62. DOI: 10.38057/bifd.865548
• AYGÜN, N. (2017). Avrupa Emperyalizminin Aşamaları: Osmanlı Akdeniz’inde Avrupa Ticareti (1700-1830) . Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 1(2) , 3-17 . Retrieved from http://aseddergi.aksaray.edu.tr/en/pub/issue/39720/470459
• BASKICI, M. M. (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu'da İktisadi değişim, Turhan Kitabevi, Ankara
• BAYRAM, S. (2012). Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilatı ve Esnaf Loncaları, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayfa. 21-40
• BERKES, N. (2013). Türkiye İktisat Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
• CLARK, E.C.(2006), “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix, Ankara, 499-512.
• ÇADIRCI, M. (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kent’lerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (2. Baskı), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÇAVDAR, T. (1970), Osmanlıların Yarı-Sömürge Oluşu (1. Baskı), Ant Yayınları, İstanbul.
• DEMİR, R.A. ve KURT, A.S. (2020). “Dış Ticarette Korumacılık ve Ülkelerin Gelişmişlik Düzeyine Etkileri”. ulakbilge, 47: s. 381–399. doi: 10.7816/ulakbilge-08-47-01
• DURA, C. Ve ALTIPARMAK, A. (2000), 1838 Osmanlı – İngiliz Ticaret Anlaşması: Nedenleri ve Sonuçları, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 16, Sayfa 17-30
• EŞİYOK, B. (2014). Osmanlı İmparatorluğu'nun Dünya Ekonomisine Eklemlenmesinde Bir Dönüm Noktası:1838 Serbest Ticaret Anlaşması, Mülkiye Dergisi , 34 (266) , 67-108 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/mulkiye/issue/267/573
• FREEMAN, C. ve SOETE, L. (2003), Yenilik İktisadı (1.Basım), Ergün Türkcan (Çev.), TÜBİTAK Yayınları, Ankara.
• GÖÇEK, F.M. (1999), Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü Osmanlı Batılılaşması ve Toplumsal Değişme (1. Baskı), Ayraç Yayınevi, Ankara
• GÖKBUNAR, A. (2007). Celali Ayaklanmalarının Maliye Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (1) , 1-24. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/yonveek/issue/13686/165616
• GÜNEŞ, Y . (2006). Merkantilizmin Ortaya Çıkışı . Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (15) , 1-23 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/esosder/issue/6129/82200
• HAFTER, D. M. (1964) Critics of Mercantilism in France: 1751-1789: The Industrial Reformers. Yayınlanmamış doktora tezi. Yale University, New Haven.
• HOBSBAWN, E.J. (1987), Sanayi ve İmparatorluk, Y.Gülerman ve A. Ersoy (Çev.), Dost Yayınları, Ankara.
• İNALCIK, H. (2000) İmtiyâzât. İslam Ansiklopedisi içinde (C.22, ss.245-252). Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul
• JAGIC, S. (2010) Constantinople, 6 avril 1536, Revues plurielles http://www.revuesplurielles.org/_uploads/pdf/12/110/11
• KARAKAYALI, H ve DİLBER, İ. (2010) Kuramlarda Büyüme ve Kalkınma. Manisa: Emek Matbaacılık ve Yayıncılık, 2010.
• KARPAT, H. (2002), Osmanlı Modernleşmesi (1.Baskı), A. Zorlu Durukan, Kaan Durukan (Çev.), İmge Kitabevi, Ankara
• KAZGAN, G. (1993). İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi. İstanbul: Remzi Kitabevi
• KAZGAN, H. (1981), Sanayi Tarihi, İTÜ Matbaası, İstanbul
• KAZGAN, H. (2005). Osmanlı’da Avrupa Finans Kapitali, Roma Yayınları Ekonomi Dizisi, Ankara.
• KEYDER, Ç. (2008). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KIRAY, E. (1995). Osmanlı’da Ekonomik Yap ve Dış Borçlar, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul
• KÖYMEN, O. (2007). Sermaye Biriktiren Osmanlı, Türkiye, Dünya, Yordam Kitap, İstanbul
• KÜTÜKOĞLU, M. (1974). Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri I (1580-1838) (1. Baskı), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara
• MAILLET, J. (1983). 18. Yüzyıldan Bugüne İktisadi Olayların Evrimi, Çeviren: Ertuğrul Tokdemir, Remzi Kitabevi, İstanbul
• MEMİŞ, N. (2008). 19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Ekonomik Yapı ve Dış Ticaret, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi s.59-110, Erzurum
• ORTAYLI, İ. (1990). “Tanzimat Devri Basını Üzerine Notlar”, Cahit Talas’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları 9, 397-404.
• ÖNSOY, R. (1988), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası (1.Baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• ÖZVAR, E. (2003). Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, Kitabevi Yayınları, İstanbul
• PAMİR, A. (2002). Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi - dergipark.org.tr 79-120
• PAMUK, Ş. (1983). Osmanlı Zanaatlarının Yıkılışı: Pamuklu Tekstil Örneği, 1826–1913, Toplum ve Bilim, 23, 75-99.
• PAMUK, Ş. (1994), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
• PAMUK, Ş. (2009). Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme (Seçme Eserleri II) (2 b.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
• PAMUK, Ş. (2015). Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ROBERTS, R. D. (2013) Bir Serbest Ticaret ve Korumacılık Öyküsü. Çev. Mustafa Acar. Ankara: Liman Kitapları.
• TABAKOĞLU, A. (2016). Osmanlı Mali Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul
• TEKELİ, İ. ve İLKİN, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü (2. Baskı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
• TEZEL, Y.S. (1994). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (3.Baskı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
• TİMUR, T. (1985). “Osmanlı Devleti, İngiltere ve Rusya; 1838 Ticaret Anlaşmasını Doğru Değerlendirdik mi?”, Yapıt, 10, 4-26
• WALLERSTEIN, I. (1979). “The Ottoman Empire and The Capitalist World-Economy: Some Questions for Research”, Fernand Braudel Center Review, 2(3), 389-398.
• YALÇIN, E (2015). Şark Meselesi ve Emperyalistlerin Türk Politikası, Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (4), 0-0, Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/iisbf/issue/27277/287162
• YARDIMCI, M.E., OFLAZ, E., MENECLER, O. (2020), Tarihsel Süreçte İltizam Sisteminin Sosyoekonomik Etkileri; Devlet Erkinin Kişisel Kullanımı “Mültezim”, Düzce İktisat Dergisi, 1(1), 57-68.
• YERASIMOS, S. (1977), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye Bizans’tan Tanzimat’a (3.Baskı), Cilt 1, Gözlem Yayınları, İstanbul.
• YILDIRIM, İ. (2001), Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Ekonomisi Üzerine Bir Değerlendirme (1838-1918), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Jurnal of Social Science Cilt: 11 Sayı: 2, Sayfa: 313-326