Cistern-themed cultural route; The case of Istanbul Historical Peninsula

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 89 - 103, 03.02.2023

Mustafa Yağız Fırat Adem Erdem Erbaş

Öz

Today, when natural and cultural heritage elements are exposed to negative effects, transferring cultural heritage elements to future generations in a healthy way, both locally and globally, is an important issue in the urban planning agenda. For this reason, the concept of cultural route emerges as an important planning tool in order to protect cultural heritage elements in a sustainable way and to transfer them to future generations. The goal of creating cultural heritage within a route setup is important both for the conservation of cultural heritage elements and for the formation of an alternative and sustainable tourism movement. Istanbul contains heritage items from various historical periods. For this reason, in this city, which is rich in cultural heritage elements, the construction of a cultural route has an important aspect both for the conservation of the heritage and for the transfer of the heritage to future generations. Since no cultural route has been constructed in the Historical Peninsula until now and the routes organized have the characteristics of a tour route, it is of great importance to look at the subject from the perspective of creating a cultural route. Istanbul Historical Peninsula is an area rich in heritage items belonging to various periods, especially for fresh water supply. In this study, open and closed cisterns, which are among the water heritage elements in the Istanbul Historic Peninsula, were examined and evaluated within the scope of a field study based on GIS analyses in terms of their potential to create a cultural route. It is aimed to increase the visibility of these water heritage elements, whose visibility has decreased in daily life, in spatial planning and to transfer them to future generations by protecting them in a sustainable way. As a result, the most important finding of the research is that the open and closed cisterns in the Historical Peninsula of Istanbul can be evaluated within the scope of a cultural route for water heritage. Accordingly, the creation of a cistern-themed cultural route will create an opportunity to increase the visibility of water heritage elements in a sustainable way and to transfer them to future generations, both in heritage conservation studies and spatial planning studies.

Anahtar Kelimeler

Heritage Conservation, Water Heritage, Cistern, Cultural Route, GIS

Sarnıç temalı kültür rotası oluşturulması; İstanbul Tarihi Yarımadası Örneği

Öz

Doğal ve kültürel miras ögelerinin olumsuz etkilere maruz kaldığı günümüzde hem yerel hem de küresel anlamda kültürel miras ögelerinin gelecek nesillere sağlıklı bir biçimde aktarılması, kent planlama gündeminde önemli bir meseledir. Bu nedenle kültürel miras ögelerinin sürdürülebilir bir biçimde korunması ve gelecek nesillere aktarı-labilmesi için kültür rotası kavramı önemli bir planlama aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Kültürel mirasın bir rota kurgusu içinde oluşturulması hedefi, hem kültürel miras ögelerinin korunması için hem de alternatif ve bilinçli bir turizm hareketinin oluşması açısından önemlidir. İstanbul, çeşitli tarihsel dönemlere ait miras öğelerini bünyesinde barındırmaktadır. Bu nedenle kültürel miras ögesi açısından zengin olan bu şehirde, bir kültür rotası kurgulamasının hem mirasın korunması hem de mirasın gelecek nesillere aktarılabilmesi için önemli bir yanı bulunmaktadır. İstanbul Tarihi Yarımada’da bugüne kadar herhangi bir kültür rotası kurgulanmadığından ve düzenlenen rotaların daha çok bir gezi rotası niteliği bulundu-ğundan, konuya kültür rotası oluşturma çerçevesinden bakılmasının önemi büyüktür. İstanbul Tarihi Yarımadası çeşitli dönemlere ait, özellikle içme suyu teminine yönelik miras öğeleri açısından zengin bir alandır. Bu nedenle, bu çalışmada, İstanbul Tarihi Yarımada’da bulunan su mirası öğelerinden açık ve kapalı sarnıçlar kültür rotası oluşturma potansiyeli yönüyle, CBS analizlerine dayalı bir saha çalışması kapsamında incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Günlük hayatta görünürlüğü azalmış bu su mirası öğelerine yönelik hem mekânsal planlamada görünürlüğünün arttırılması hem de sürdürülebilir biçimde korunarak gelecek nesillere aktarılması hedeflen-miştir. Araştırmanın en önemli bulgusu, İstanbul Tarihi Yarımada’da açık ve kapalı sarnıçların su mirasına yönelik bir kültür rotası kapsamında değerlendirilebileceğidir. Buna göre sarnıç temalı kültür rotasının oluşturulması hem miras koruma çalışmaları hem de mekânsal planlama çalışmalarında, su mirası öğelerinin sürdürülebilir bir biçim-de görünürlüğün arttırılması ve korunarak gelecek kuşaklara aktarılması için bir fırsatı oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Miras Koruma, Su Mirası, Sarnıçlar, Kültür Rotası, CBS, Heritage Conservation, Water Heritage, Cistern, Cultural Route

Kaynakça

• ALTUĞ, K., (2013). İstanbul’da Bizans Dönemi Sarnıçlarının Mimari Özellikleri ve Kentin Tarihsel Topografyasındaki Dağılım. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• AVRUPA KONSEYİ, (2012). The Colmar Declaration: 25 Years of Council of Europe Cultural Routes.
• AYSEL, N., (2008). İstanbul’un Tarihi Su Sistemleri: Kırkçeşme Tesisleri. İstanbul: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü DSİ II. Bölge Müdürlüğü.
• CROW, J., (2012). Ruling the Waters: Managing the Water Supply. Berlin: Springer Science.
• ÇEVRE VE KÜLTÜR DEĞERLERİNİ KORUMA VE TANITMA VAKFI, (2015). Kültür Rotaları Planlama Rehberi. İstanbul: ÇEKÜL Vakfı- Tarihi Kentler Birliği Yayınları.
• DURUSOY, E., (2013). From An Ancient Road To A Cultural Route: Conservation And Management Of The Road Between Milas And Labraunda. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• DURUSOY,E. (2013). Geçmişten Geleceğe Bir Yol Olarak Kültürel Rota: TMMOB Şehir Plancıları Odası
• EMRE, B. & ERBAŞ, A. E., (2020). GIS-Based Approach to Urban Planning, Archaeological Inventory and Geology Structure in Multilayered Cities: The Case of Tahtakale in Istanbul. İstanbul: SPOOL.
• ERBAŞ, A. E., (2018). Cultural Heritage Conservation And Culture-Led Tourism Conflict Within The Historic Site In Beyoğlu, Istanbul. İstanbul: WIT Press.
• FORCHHEİMER, P. & STRZYGOWSKİ, J., (1893). Die Byzantinischen Wasserbehaelter von Konstantinopel. Viyana: Verlag der Mechitharisten -Congregation.
• GÜNGÖR, S., (2017). Tarihi Yarımada’daki Roma ve Bizans Dönemi Sarnıçları. İstanbul: Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Derneği.
• HEİN, C., (2020). Adaptive Strategies for Water Heritage. Delft: Springer Open.
• ICOMOS, (1999). Kültürel Miras Değeri Taşıyan Alanlarda Turizm Yönetimi.
• İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ; KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI, UNESCO, (2018). İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Eylem Planı, İstanbul: İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı.
• Kayra, C., (1990). Eski İstanbul’un Eski Haritaları. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• KUBAN, D., (2004). İstanbul Bir Kent Tarihi- Byzantion Konstantinopolis İstanbul. 4. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• KURTULUŞ, C., (2021). Su Mirası Bağlamında Kaynak (Memba) Sularının Mekânsal Planlama Kapsamında Değerlendirilmesi, İstanbul Örneği. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• MATTHEWS, J., (2012). The Notitia Urbis Constantinopolitanae. Two Romes: Rome and Constantinople in Late Antiquity. Oxford: Oxford University Press, pp. 81- 115.
• MÜLLER-WİENER, W., (2007). İstanbul’un Tarihsel Topografyası. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÖNLÜ, Ş., (2010). Yerebatan Sarnıcı›nın Taşıyıcı Elemanlarının Analizi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• ÖZER, E. (2018). Kültürel Mirasa Katkı Sağlayan Kültür Rotalarında Yerelin Katılımı ve Sosyo-Ekonomik Kalkınması Üzerine Bir Yaklaşım Önerisi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. [Erişim Tarihi: 24.12.2022]
• PROKOPİOS, (2008). Bizans’ın Gizli Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• TEZCAN, H., (1990). Topkapı Sarayı ve Yakın Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• ÜRÜK, Z. F., (2016). Medeniyetler İçinde Hamamın Gelişimi ve Kültürel Olarak Mekan Analizleri. İstanbul: Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi.
• ÜRÜN, Ş., (2016). Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına Dair Sözleşme: Doğal Miras Alanları Başvuru, Adaylık ve Değerlendirme Süreçleri, Ankara: UNESCO Türkiye Millî Komisyonu.
• URL-2, (t.y.). AirlinesMeals.net. [Çevrimiçi]. https:// www.airlinemeals.net/ [Erişim Tarihi: 02.01.2023]
• URL-3, (2022). UNESCO. [Çevrimiçi]. https://www. unesco.org.tr/Pages/125/122/UNESCO-D%C3%BCnya-Miras%C4%B1-Listesi [Erişim Tarihi: 15.12.2021]
• URL-4 (2022). Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı. [Çevrimiçi] https://www.cekulvakfi. org.tr/proje/cekulun-kulturel-miras-anlayisi [Erişim Tarihi: 10.01.2022]
• URL-5 (2022). Salzburg Stage of the World. [Çevrimiçi] https://www.salzburg.info/en/travel-info/infos/european-mozart-ways_az_6128 [Erişim Tarihi: 27.12.2022]
• URL-6 (2023). Couincil of the Europe. [Çevrimiçi]. https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/european-mozart-ways# [Erişim Tarihi: 02.01.2023]