İkinci Abdülhamid Dönemi’nde Basınla İlişkiler ve Sultan’ın Son Senesinde Sırat-ı Müstakim'in İktidara Bakışı

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 348 - 360, 30.06.2022

İlker Bayram Selma Göktürk Çetinkaya

Öz

Günümüzde İkinci Abdülhamid Dönemi’ne dair tartışmalar güncelliğini korumaktadır. İkinci Abdülhamit iktidarı, farklı kesimlerin ortak şikâyeti olmuştur. İngiltere, Fransa, Rusya gibi güçler, Osmanlı’dan daha fazla pay almak istemişlerdir. Bunlar vasıtasıyla Osmanlı coğrafyasından pay almak isteyen Yahudileri, Ermenileri ve Rumları da unutmamak gerekir. Ayrıca Orta Doğu’daki Müslüman unsurlar da harekete geçmişlerdir. Bunlara ilaveten Osmanlı toprakları ile ilgili sorunu olan iç ve dış odakların yaptıkları faaliyetleri engellemek adına İkinci Abdülhamid’in aldığı tedbirlerden rahatsız olanlar da bulunmaktaydı. Bunların ortak özellikleri, Meşrutiyet’in yeniden ilanıyla bütün sorunların ortadan kalkacağına olan inançlarıydı. Bu nedenle temel hedef olarak öncelikle Meşrutiyet’i yeniden ilan ettirmeyi ardından da İkinci Abdülhamid’i görevden indirmeyi hedeflemişlerdir. Ancak Sultan Abdülhamid sonrası hakkında planlarının olduğu söylenemezdi. Bunlar arasında diledikleri gibi yayın yapamamaktan, sansüre uğramaktan şikâyetçi olan “Basın” da bulunmaktaydı. 1908’de yayın hayatına başlayan Sırat-ı Müstakim, muhaliflerin toplanma merkezlerinden biri olmuştur. Bu makalede basının, yönetimin üzerindeki etkisi Sırat-ı Müstakim örneği üzerinden hareketle tespit edilmeye çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İkinci Abdülhamid, İkinci Meşrutiyet, Sırat-ı Müstakim

Relations with the Press in the Period of Abdulhamid II and the View of Sırat-ı Müstakim to Power in the Last Year of the Sultan

Öz

The debates about the Abdulhamid Period are still up-to-date. Abdulhamid power has been a common complaint of different segments such as England, France and Russia wanted to get a bigger share from the Ottoman. We should not forget the Jews, Armenians and Greeks who wanted to get a share from the Ottoman geography. In addition, Muslims in the Middle East took action. There were also those who were disturbed by the measures taken by Abdulhamid in order to prevent the activities of internal and external centers that had problems with the Ottoman lands. They aimed primarily to re-declare the Constitutional Monarchy and then to dismiss Abdulhamid. However, he hadn’t plans after Abdulhamid. Among them was the "Press”. Sırat-ı Müstakim, became one of the gathering centers of the dissidents. In this article, the effect of the press on the administration has been tried to be determined through the example of Sırat-ı Müstakim.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Abdülhamid II, The Second Constitutional Period, Sırat-ı Müstakim

Kaynakça

• Akşin, S. (2014). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi.
• Salim, A. (2019). Tanzimat Dönemi 1831-1876 Osmanlı Basını ve Vakayii Mısriyye. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (3), 46-56.
• Ali S. (1909). “Mesele”, Sırat-ı Müstakim. 1,24- 384.
• Anbar, G. (2007). Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad dergileri ekseninde Din-devlet-siyaset tartışmaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi SBE.
• Andı, K. (2006). Servet-i Fünun Mecmuası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 533-544.
• Ataman, B. (2009). Türkiye'de İlk Basın Yasakları ve Abdülhamid Sansürü. Marmara İletişim Dergisi, 14(14), 21-49.
• Baykal, E. A. (2019). The Ottoman Press (1908-1923). Brill.
• Birecikli, İ. B. (2008). Yüzüncü yılında II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine bir inceleme. Gazi Akademik Bakış, (03), 211-226.
• Eraslan, C., & Olgun, K. (2006). Osmanlı devleti'nde meşrutiyet ve parlamento. 3F Yayınevi.
• Demirel, F. (2004). Osmanlı Devleti'nde Kitap Basımının Denetimi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (5), 89-104.
• Eşref E. (1909). "Mevaiz", Sırat-ı Müstakim, 1. 20, s. 319.
• Ghojoghı, G. (2019) Osmanlıca Yayınlanmış Çocuk Dergileri: Grafik Tasarım Açısından Bir İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Güneş, İ. (1990). “II. Meşrutiyet Dönemi Hükümet Programları (1908-1918)”. OTAM, 171-269.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001). İttihat ve Terakki Cemiyeti. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 23, 476-484.
• Hilav, S. (2005). Düşünce Tarihi (1908-1980), Yakınçağ Türkiye Tarihi (1908-1980). İçinde: Haz. Sina Akşin, Bülent Tanör, Korkut Boratav, İstanbul: Milliyet Kitaplığı.
• İbrahim A. (1909). “Hazin Bir Hatıra”. Sırat-ı Müstakim, 2, 32-86.
• İnalcık, H. (2016). Devlet-i'Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Ayanlar, Tanzimat, Meşrutiyet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karpat, K. (2017). Türk Siyasi Tarihi Siyasal Sisteminin Evrimi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaymaz, İ. Ş. (tarih yok). “İttihat ve Terakki Cemiyeti / Fırkası”, Atatürk Araştırma Merkezi Atatürk Ansiklopedisi. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ittihat-ve-terakki-cemiyeti-firkasi/
• Kazanlı H. S. (1909). “Mecelle Cemiyeti Hakkında Bir Muhtıra-yı Âcizane”, Sırat-ı Müstakim, 2, 33,102-105.
• Kerimoğlu, H. T. (2015). “II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki Muhalifi Bir Gazete: Sada-yı Millet”. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, 149-180.
• Kili, S. & Gözübüyük, Ş. (2006). Sened-i İttifak’tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (2010). “Hürriyet”i Beklerken İkinci Meşrutiyet Basını. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Koloğlu, O. (2010). Osmanlı Dönemi Basının İçeriği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Koloğlu, O. (1992). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (tarih yok). Kur'an-ı Kerim, Nisa Suresi, 90. Ayet. (Erişim: 02.05.2022) https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/nisa-suresi-4/ayet-15/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1
• Küçük, C. (1988). “Abdülaziz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1, 179-185.
• Malkoç, S., & Vefikuluçay Yılmaz, D. (2019). Osmanlı Döenmi Kadın Dergileri. Journal of International Social Research, 12(63), 654-659.
• Manastırlı, İ. H. (1909). ‘’Meşrutiyet Aleyhinde Olan Milletin İtirazına Karşı Müdafaa-i Muhikka’’, Sırat-ı Müstakim, 1, 20, s. 305-307.
• Manastırlı İ. H. (1909). "“Meşrutiyet Aleyhinde Olan Milletin İtirazına Karşı Müdafaa-i Muhikka”, Sırat-ı Müstakim, 1, 22, s. 337-338.
• Manastırlı İ. H. (1909) “İslamiyet’in Bahşettiği Hürriyet-i Amme”, Sırat-ı Müstakim, 1, 23, s. 353-354.
• Manastırlı İ. H. (1909). “İslâmiyet’in Bahşettiği Hürriyet-i Âmme”, Sırat-ı Müstakim,1, 24, s. 369-371.
• Manastırlı İ. H. (1909). “İslâmiyet’in Bahşettiği Hürriyet-i Âmme”, Sırat-ı Müstakim, 1, 25, s. 385-387.
• Manastırlı İ. H. (1909). “İslâmiyet’in Bahşettiği Hürriyet-i Âmme”, Sırat-ı Müstakim, 1, 26, s. 401-402.
• Manastırlı İ. H. (1909). “İslâmiyet’in Bahşettiği Hürriyet-i Âmme”, Sırat-ı Müstakim, 2, 27, s. 1-2.
• Mardin, Ş. (2017). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2014). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardinizade Ebu’l Ula, (1909). “Tarihi Bir Gece”, Sırat-ı Müstakim, 1, 21, s. 327.
• Mehmet A. (1909). "İstibdad", Sırat-ı Müstakim, 1, 21, s. 325-327.
• Mehmet A. (1909). “Dirvas”, Sırat-ı Müstakim. 2, 31, s.72.
• Mehmet A. (1909). “Hürriyet”, Sırat-ı Müstakim, 1. 22, s. 341.
• Midhat C. (1909). “Girit”, Sırat-ı Müstakim. 2. 32, s. 84-85.
• Mehmet A. (1909). Muhammed Abduh’un “Müslümanlıkta Esaslar”, Sırat-ı Müstakim, 1, 24, s. 379-380.
• Resneli N. (1909). “Sırat-ı Müstakim Gazetesine”, Sırat-ı Müstakim, 2, 31, s. 79.
• Topuz, H. (1973). 100 Soruda Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Nalcıoğlu, U. B. (2013). Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Börekçi, Ü. (2013). İttihat ve Terakki Döneminde Gazeteci Kimliğinin Hüküm Gecesi Romanında Görünümü. Selçuk İletişim, 8(1), 212-232.
• Yalçın, H. C. (2000). Siyasal Anılar. Türkiye İş Bankası, İstanbul: Kültür Yayınları.
• Yalman, A. E. (2018). Modern Türkiye’nin Gelişim Sürecinde Basın 1831-1913. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldırım, T. (2009). “Türk Gazetecilik Tarihi Üzerine Bir Deneme I”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 285 – 324.