Demokrat Parti’nin Kuruluşu ve İzmir’de Teşkilatlanma Süreci (7 Haziran 1946-9 Eylül 1946)

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 539 - 554, 30.12.2022

Eyüp Öz

Öz

Demokrat Parti’nin kuruluşu, genellikle 1945’te kabul edilen Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun gölgesinde kalmıştır. Oysaki, 1923’ten İkinci Dünya Savaşı’na kadar yaşanan gelişmeler ve savaşın bitişi ile birlikte Sovyet tehdidinin doğurduğu yeni konjonktür karşısında iktidarın alternatifsiz şekilde Batı’ya yönelmesi, birbirlerini tamamlayan süreçler olarak görülmelidir. Adeta Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın serüvenin bir tekerrürünü gördüğümüz Demokrat Parti’nin kuruluş süreci ve sonrasındaki muhalefet yıllarında yaşananlardan sonra parti, yeni bir söylem ve iletişim biçimiyle, iktidarının baskılarını aşıp, 1950’de iktidara gelmeyi başarmıştır. İzmir 1929 Krizinde olduğu gibi, İkinci Dünya Savaşı’ndan en çok etkilenen yerlerin başında gelmekteydi. Bazı bürokratlar ve dış ticaret erbabının işbirliğinden doğan ve yolsuzlukların aşikâr olduğu bir zamanda, başta tüccarlar, işçiler, köylüler ve yoksul kesimler olmak üzere İzmirliler, muhalefetin doğuşunu sevinçle karşıladılar. Bu nedenle de muhalefet burada hızlı bir şekilde teşkilatlanabilmiştir. Demokrat Parti, adeta toplumsal tabanı bakımından temel dayanağı olan söz konusu bu kesimlerle duygusal bağlar kurmaya özen göstermiştir. Partinin kuruluş sürecindeki konjonktürün karmaşıklığı ve kurucularının biyografisi, konuyu farklı boyutlarıyla ele almayı gerektirmektedir. Bu nedenle çalışmadaki değerlendirmeler ve önermeler çeşitli kaynaklardan, özellikle de önemli bir bilgi kaynağı olan yerel gazeteler ve konu ile ilgili ciddi çalışmalardan desteklenmiş ve onlardan yola çıkarak analizler yapılmaya özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Demokrat Parti, Hürriyet, Muhalafet, İkinci Dünya Savaşı

The Foundation of the Democrat Party and its Organization Process in Izmir (7 June 1946-9 September 1946)

Öz

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde önemli bir dönemeci ifade eden Demokrat Parti’nin kuruluşu, genellikle 1945’te kabul edilen Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun gölgesinde kalmıştır. Oysaki, 1923’ten İkinci Dünya Savaşı’na kadar yaşanan gelişmeler ve savaşın bitişi ile birlikte Sovyet tehdidinin doğurduğu yeni konjonktür karşısında iktidarın alternatifsiz şekilde Batı’ya yönelmesi, birbirlerini tamamlayan süreçler olarak görülmelidir. Adeta Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın serüvenin bir tekerrürünü gördüğümüz Demokrat Parti’nin kuruluş süreci ve sonrasındaki muhalefet yıllarında yaşananlardan sonra parti, yeni bir söylem ve iletişim biçimiyle, iktidarının baskılarını aşıp, 1950’de iktidara gelmeyi başarmıştır. İzmir ülke ekonomisinin adeta kalbi olarak, tıpkı 1929 Ekonomik Krizi’nden etkilendiği gibi, İkinci Dünya Savaşı’ndan en çok etkilenen yerlerin başında gelmekteydi. Bazı bürokratlar ve dış ticaret erbabının işbirliğinden doğan ve iyice göze batan yolsuzlukların aşikâr olduğu bir zamanda, başta tüccarlar, işçiler, köylüler ve yoksul kesimler olmak üzere İzmirliler, muhalefetin doğuşunu sevinçle karşıladılar. Bu nedenle de muhalefet burada hızlı bir şekilde teşkilatlanabilmiştir. Demokrat Parti, adeta toplumsal tabanı bakımından temel dayanağı olan söz konusu bu kesimlerle duygusal bağlar kurmaya özen göstermiştir. Partinin kuruluş sürecindeki konjonktürün karmaşıklığı ve kurucularının biyografisi, konuyu farklı boyutlarıyla ele almayı gerektirmektedir. Bu nedenle çalışmadaki değerlendirmeler ve önermeler çeşitli kaynaklardan, özellikle de önemli bir bilgi kaynağı olan yerel gazeteler ve konu ile ilgili ciddi çalışmalardan desteklenmiş ve onlardan yola çıkarak analizler yapılmaya özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Democrat Party, Freedom, Opposition, II. World War

Kaynakça

• Akıncı, T. (2021). Demokrat Parti, 1946-1960. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Ş. S. (1993). Menderes’in Dramı, 1899-1960. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bozarslan, H. (2015). İmparatorluktan Günümüze Türkiye Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozarslan, H. (2004). Türkiye’nin Modern Tarihi. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Cemil K. (2015). Türkiye’de Milli Şef Dönemi, 1938-1945. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakmak, F. (2013). Çok Partili Hayata Geçiş Süreci ve İzmir, 1946-1950. İzmir: İzmir Kent Ansiklopedisi içinde, Tarih 2, (II. Cilt).
• Çolak, F. (1995). Demokrat Partinin İzmir’de Kuruluşu ve Gelişimi, 1946-1950. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demirci, A. (2018). Yusuf Rıza Düvenci, Bir Mücadele Gazetası. İstanbul: Demokrat İzmir, Yapı Kredi Yayınları.
• Demirel, Ahmet. (2013). Tek Partinin İktidarı, Türkiye’de Seçimler ve Siyaset, 1923-1945. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dilipak, A. (1990). Menderes Dönemi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Dost-Niyego, Pınar, (2014). Le bon dictateur, l’image de Mustafa Kemal Atatürk en France (1919-1938). İstanbul: Libra Kitap Yayınları.
• Dural, H. (2005). Bize Derler Çakırca, 19. ve 20. Yüzyılda Ege’de Eşkıyalar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Duru, K. N. “On Yedinci Yıla Girerken”. Gediz Dergisi, Sayı 43: 1.
• Eroğlu, C. (1990). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Garapon, B. (2017), Aux origines de la Turquie conservatrice Une sociologie historique du Parti démocrate (1946-1960). Bordeaux: Science politique. Sciences Po Bordeaux.
• Karaömeralioğlu, A. (2006). Orada Bir Köy Var Uzakta, Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karatepe, Ş. (2001). Tek Parti Dönemi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kazgan, G. (2012). Türkiye Ekonomisinde Krizler, 1929-2009. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kıray, M. (1998). Örgütleşemeyen Kent İzmir. Ankara: Bağlam Yayınları.
• Nacar, F. (2016) Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Ekrem Hayri Üstündağ’ın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, 1885-1956. Uşak Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gürsoy, N. E. (2015). Celal Bayar Arşivinden Serbest Fırka Anıları. İstanbul, Doğan Kitap.
• Öz, E. (2019). Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Muhalif Ege. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pakdemirli, E. (1995). Ekonomimizin Sayısal Görünümü, 1923’ten Günümüze. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Sencer, M. (1971). Türkiye’de Köylülüğün Maddi Temelleri. İstanbul: Ant Yayınları.
• Solak Ş. A. & Fevzi Ç. (2020). ‘Türk Basın Tarihi İçinde Muhalif Bir Gazete’. Belgi Dergisi, , Sayı 2: 2475-2059.
• Şenel, A. (2018). Demokrat Parti İzmir İl Örgütü, 1946-1960: Muhalefetten İktidara Bir Siyasal Partinin Yerel Politikası. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Tezel, Y. S. (2020). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, 1923-1950. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uz, B. (2011). Atatürk’ün İzmiri, Bir Kentin Yeniden Doğuşu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür yayınları.
• Yetkin, S. (2003). Ege’de Eşkıyalar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.