Türkiye’de Liberalizmin Tarihsel Seyri ve 1929 Dünya Ekonomik Krizi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 285 - 302, 30.06.2024

Sait Ebinç

Öz

Bu makalenin konusu iki temel sorunsal etrafında temellendirilmiştir. Birincisi Türkiye'deki liberal ideolojinin düşünsel gelişimi birey ve toplum ilişkisi bağlamında liberal ideolojinin toplumsal karşılığı incelenmektedir. İkinci sorunsal ise Türkiye’de 1929 Dünya Ekonomik krizi ortamında liberal ilke ve amaçlarla kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulduğu ekonomik ve siyasal koşulları analiz etmektedir. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulma gerekçeleri toplumsal ve siyasal koşulların doğal evrimi içinde mi oluşmuştur? 1929 ekonomik kriz koşullarında Mustafa Kemal Paşa tarafından liberal bir parti kurulması, Batılı liberal kampa bir mesaj mıydı? Otoriter bir dönemde, Serbest Cumhuriyet Fırkası gibi liberal bir parti kurma girişimi, demokrasiye ve çok partili düzene olan inançtan mı kaynaklanıyordu? Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulması muvazaalı güdümlü bir girişim miydi? Bu makalede bu tür sorulara hem tarihsel hem de metodolojik perspektiften cevap verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyasal Liberalizm, 1929 Krizi, Devletçilik, Serbest Cumhuriyet Fırkası

The Historical Course of Liberalism in Turkey and the 1929 World Economic Crisis

Öz

The subject of this article is grounded in two fundamental inquiries. Firstly, it examines the societal resonance of liberal ideology within the context of the relationship between the individual and society, focusing on the intellectual development of liberal ideology in Turkey. Secondly, it analyzes the economic and political conditions under which the Free Republic Party, founded with liberal principles and objectives, emerged in Turkey amidst the 1929 World Economic Crisis. Was the establishment of the Free Republic Party in an authoritarian environment a calculated and guided endeavor? This article attempts to address these questions.

Anahtar Kelimeler

Political Liberalism, 1929 Crisis, Statism, Free Republic Party

Kaynakça

• Ağaoğlu, A. (1994). Serbest Fırka Hatıraları, İstanbul: İletişim Yayınları
• Aslan, Z. (2005). Türkiye’de Liberal Düşüncenin Önündeki Engeller, İçinde: M. Yılmaz (Ed). Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, (s. 232-244). İstanbul: İletişim Yayınları
• Akşin, Sina. (1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul Remzi Kitapevi
• Atay, F, R. (2001) Çankaya, (2.b). İstanbul: Pozitif Yayınları
• Aydemir Ş. S. (1996). Tek Adam- Mustafa Kemal; C.III 1922-1938; İstanbul: Remzi Kitapevi
• Aydemir, Ş, S. (1966). Tek Adam I. II. Cilt, (4.b). İstanbul: Remzi Kitapevi
• Bakırezer, G. (2005). Türkiye’ de Sosyal Liberalizm (1908-1945), İçinde: M. Yılmaz. (Ed). Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm (s.139-160). İstanbul: İletişim Yayınları
• Başar, A, H. (1933). İktisadi Devletçilik Cilt. II, (1.b) İstanbul; Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi Berkes, N. (1954). Ziya Gökalp: His Contribution to Turkish Nationalism, Middle East Journal, 8(4). 375–390. http://www.jstor.org/stable/4322635
• Berlin, I. (1995). Incorporating Liberty Four Essay on Liberty Harris I. (Ed). Oxford Üniversity Pres
• Berkes, N. (1954). Ziya Gökalp: Hıs Contrıbutıon to Turkısh Natıonalism, Middle East Journal, 8(4). 375-390
• Berktay, F. (2012).Liberalizm Tek Bir Pozisyona İndirgenmesi Olanaksız İdeoloji, 19. Yüzydan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojile, İçinde: H. B, Örs (Der). İstanbul. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Boratav, K. (1998). Türkiye İktisat Tarihi, 1908-1985, (2.b). İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Braudel, F, (1993). Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV-XVIII Yüzyıllar, .(1.b). M.A Kılıçbay, (Çev:). Ankara:Gece Yayınları.
• Buğra, A. (2005). Devlet ve İş Adamları. İstanbul: İletişim Yayınları
• Çavdar, T. (2004). Türkiye Demokrasi Tarihi, 1839-1950 Ankara: İmge Yayınları
• Debrey, R. (1997) Cumhuriyetçi misiniz? Ahmet Arslan. (Çev.). Türkiye Günlüğü,47(16-27)
• Demirel, A. (1994). Birinci Mecliste Muhalefet. İstanbul: İletişim Yayınları
• Doğan, A. (2005). Ulum-u İktisadiye İçtimaiye Mecmuasında Liberal Anlayış. İçinde: M. Yılmaz. (Ed). Türkiye’de Siyasi Düşünce, Liberalizm. (s. 75-82). İstanbul İletişim Yayınları.
• Emrence, C. (2005). Dünya Krizi ve Türkiye’de Toplumsal Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası İçinde: M.Yılmaz. (Ed.), Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm. İstanbul İletişim Yayınları, (s.213-215). İstanbul: İletişim Yayınları
• Erdoğan, M. (2005). Liberalizmin Türkiye’deki Serüveni, İçinde: M. Yılmaz (Ed). Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, (s.23-41). İstanbul: İletişim Yayınları
• Genç, M. (2000). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul Ötüken Yayınları
• Hale, W. (1980). Ideology and Economic Development in Turkey, 1930-1945, British Society for Middle Eastern Studies, 7(2) 100-117,Stable URL: https://www.jstor.org/stable/194899
• Heyd, U. (2002). Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Kadir G, (Çev:). (2.b). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Heywood, A. (2011). Siyasi İdeolojiler, Ahmet. K.B (Çev:). (2.B)., İçinde B. Kalkan (Haz). İstanbul Adres Yayınları
• Hobsbawm, E, J. (1995). Sermaye Çağı, ŞB.H. Şener. (Çev.). Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (1996). Kısa 20.Yüzyıl 1914-1991, Y. Alagon, (Çev.), İstanbul: Sarmal Yayınları.
• İbni Haldun, (2007) Mukaddime. Süleyman Uludağ. (Haz). İstanbul: Dergâh Yayınları,
• İlkin, S, (1975). Türkiye’de Merkez Bankası Fikrinin Gelişimi, İçinde: O. Okyar. (Ed.), Türkiye İktisat Tarihi Semineri (s.45-78). Ankara: Hacettepe Üniv. Yayınları
• İlkin, S, Tekeli, İ. (1982). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, Ankara: ODTÜ Yayınları, Ankara
• İnsel A. (2005). Türkiye’de Liberalizm Kavramının Soy Çizgisi. İçinde: M. Yılmaz. (Ed.), Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, (s.41-74). İstanbul: İletişim Yayınları
• Kafaoglu, A.B. (2004). Türkiye Ekonomisinin Yakın Tarihi, İstanbul Kaynak Yayınları,
• Karaman, D. (2005). Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuasında Liberal Anlayış. İçinde: M. Yılmaz. (Ed.), Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, (s. 84-102). İstanbul: İletişim Yayınları
• Karaosmanoğlu, Y.K (2018). Politikada Kırk Beş Yıl, İstanbul İletişim Yayınları
• Karpat, K. (2006). Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Dilek, Özdemir. (Çev.), Ankara: İmge Yayınları
• Karpat, K. (2007). Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, Esin, Soğancılar. (Çev.), Ankara: İmge Yayınları
• Kennedy, Paul. (1990). Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, (Karanakçı, B. (Çev.). ((1.b). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları
• Keyder, Ç. (1983). Toplumsal Tarih Çalışmaları (1.b). Ankara: Dost Kitapevi
• Keyder, Ç. (1993). Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929), (2.b) Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Keyder, Ç. (1989). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, S. Tekay, S, (Çev.). (1.b) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocak C. (2006). Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: İletişim Yayınları
• Koçak, C. (1996). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945) (1.b). İstanbul: İletişim Yayınları
• Kuruç, B. (1987). Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, (1.b). Ankara: Bilgi Yayınları.
• Kuruç, B. (1988). Belgelerle Türkiye İktisat Tarihi I.II, (1.b). Ankara: SBF Yayınları
• Kuruç, B. (1999). Cumhuriyet Dönemi İktisat Politikaları Üzerine Gözlemler İçinde: Bilanço Uluslararası Kongre 1923-1998, II. ( s.25-50). İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Kuruç, B. (1999). 1930’ların Sanayileşme Hareketinde Unutulanlar ve Az Bilinenler, Çarklardan Chiplere, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 87- 112
• Mardin, Ş .(1992). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları
• Mardin, Ş. (1992). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri. İstanbul: İletişim Yayınları
• Mardin, Ş. (1994). Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları
• Mardin, Ş. (1999) İttihat ve Terakki, (2.b). İstanbul: İletişim Yayınları
• Atütürk, M. K. (1999) Nutuk, (4.b). U. İğdemir U, Özerdim S. İ.Arar, Ankara :Türk Tarihi Kurumu Yayınları
• Ohannes, S. (2015) Mebâdi-i İlm-i Servet-i Milel F. Dığıroğlu, H. Genç, M. Özgür vd. (Haz). İstanbul: Dergah Yayınları
• Okyar, F. (2014). Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu Nasıl Feshedildi. İstanbul: Derin Kültür Tarih Yayınları
• Öğün. S. S. (1992). Türkiye’de Cemaatçi Milliyetçilik ve Nurettin Topçu, İstanbul: Dergâh Yayınları
• Özavcı, H, (2012) Anatolian Studies, Libaralism in the Turkish context and its historiograph;:Past and Present, Birtish Institute, Vol. 62 (12), pp. 141-151
• Sarc, Ö.C. (1940) Tanzimat ve Sanayimiz, İstanbul, Maarif Vekâleti, 1940.
• Selek, S. (1968). Anadolu İhtilali. İstanbul: Burçak Yayınları
• Selek, S. (1987). İsmet İnönü Hatıralar II. Cilt,, Ankara: Bilgi Yayınevi
• Shagen, D. (1993). Yaralı Bilinç, Haldun Bayri. (Çev.), İstanbul Metis Yayınları
• Tabakoğlu, A. (1994). Türk İktisa Tarihi, (2.b). İstanbul Dergah Yayanıları
• Tanpınar, A. H. (2006) Yaşadığım Gibi. İstanbul: Dergah Yayınları
• TBBM.(2023).Takriri Sükun Kanunu, Resmi Ceride:4 III.IMI Sayı, 87. No. 578). https://www.tbmm.gov.tr/Arama/Sonuc=Takriri Sükun
• TBMM .1992). İsmet İnönü’nün TBMM deki Konuşmaları (1920-1973) TBMM Kültür ve Sanat Yayınları Kurulu,
• Tekeli, İ, İlkin, S, (2009). 1929 Dünya Buhrânında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, (1.b) Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
• Tekeli, İ, İlkin, S, (2009). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, (2.b). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Tezel, Y. S. (2000). Cumhuriyet Tarihinin İktisadi Tarihi 1923-1950. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınevi,
• Tezel, Y.S.(2013).Tanzimat Sonrası İmparatorluk ve Cumhuriyet Tükiye’sinde “Muhafazakarlık” Sorunsalı, İçinde: Bora. T., M. Gültekin (Ed). Türkiyede Siyasi Düşünce: Muhafazakarlık, (25-39) İstanbul İletişim Yayınları
• Toker, N. (2005). Türkiye’de Liberalizm ve Birey, Yılmaz. M. (Ed) Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, (s.103-109), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tokgöz, E. (1999). Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-1999, (1.b)) Ankara: İmaj Yayınları
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918). (1.b). İstanbul: Yurt Yayınları.
• Tökin, İ, H. (1965). Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi, (1.b). İstanbul: Elif Yayınları.
• Tunaya, Z. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler I. Cilt İstanbul: İletişim Yayınları
• Türk, H. B. (2005). Halide Edip Adıvar’ın Liberalizmle İmtihanı. İçinde: M. Yılmaz (Ed.), Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm. (s.119-135). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tütengil, C. (1965). Türkçede İlk İktisat Kitabı Konusu ve Yeni Bir Eser Üzerine Notlar. İktisat Fakültesi Mecmuası, 25(1-2).
• Yetkin, Ç. (2004). Atatürk’ün Vatan’a İhanetle Suçladığı S.C.F Olayı. İstanbul: Otopsi Yayınları
• Yapıcı, H. (2023).Tek Parti Dönemi Ekonomi Politikaları ve Milli Burjuvazi (1.b) İstanbul İstanbul: Çizgi Yayınları
• Yılmaz, M (2005). Sunuş. İçinde: M. Yılmaz (Ed.), Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm, (s.13-23). İstanbul: İletişim Yayınları
• Yılmaz, M (2005). Tek Parti CHP Kemalizm ve Liberalizm. İçinde. M. Yılmaz. (Ed.), Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm (s. 189 -194). İstanbul: İletişim Yayınları,
• McNeill, W. (1994). Dünya Tarihi, Alaeddin Şenel, (Çev.). Ankara İmge Yayınları
• Zürcher, E. (2003). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, İletişim Yayınları