ÖĞRETİMSEL LİDERLİKLE İŞ DOYUMU ARASINDAKİ İLİŞKİDE SOSYAL SERMAYENİN ARACI ROLÜ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 54 - 71, 21.10.2023

Meryem Gürpınar , Ömür Çoban , Mehmet Tufan Yalçın

https://doi.org/10.55142/jogser.1354108

Öz

Gelişen ve değişen dünya düzeninde kritik bir öneme sahip olan okulun etkili bir şekilde işlevini yerine getirebilmesinde doğrudan etkiye sahip olan öğretmendir ve öğretmenin çalışmasını etkileyen en önemli etkenlerden biri iş doyumudur. Öğretmenin iş doyumunun sağlanmasında etkili olan okul lideri, öğretimsel liderlik özelliklerini taşıyan ve uygulayan okul müdürüdür. Öğretmenlerin iş doyumu ile okul müdürünün öğretimsel liderliği arasındaki ilişkiyi artıran ve güçlendiren bir unsur olarak sosyal sermaye, okulda ortak değerlerin, okul kültürünün, okulun vizyonunun ve okul başarısının oluşmasını sağlar. Bu araştırmanın amacı da öğretmen algılarına göre öğretmenlerin iş doyumu düzeyleri ile görev yaptıkları okuldaki müdüre ilişkin öğretimsel liderlik algıları arasındaki ilişkide, öğretmenlerin sosyal sermaye algılarının aracılık rolünün incelemektir. Araştırmanın evrenini, 2022-2023 eğitim öğretim yılında Mersin ili Mut ilçesinde ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapmakta olan 1055 öğretmen ve örneklemini 375 öğretmen oluşturmaktadır. Bu araştırmada öğretmenlerin demografik özelliklerine ulaşmak amacıyla kişisel bilgi formu, İş Doyumu Ölçeği (İDÖ), Öğretimsel Liderlik Ölçeği (ÖLÖ) ve Sosyal Sermaye Ölçeği (SSÖ) kullanılmıştır. İş doyumu ile öğretimsel liderlik arasındaki ilişkide sosyal sermayenin aracı rolünün analizi için Mplus programı ile yapısal eşitlik modeli oluşturulmuştur. Elde edilen bulgulara göre, öğretmenlerin görev yaptıkları okuldaki sosyal sermaye algıları, iş doyumları ve öğretimsel liderlik algıları arasındaki ilişkide anlamlı bir yordayıcıdır. Öğretmenlerle, öğrencilerle, öğretim yöntem ve teknikleriyle ve öğretim sürecinin bizzat kendisiyle doğrudan ilgilenen öğretimsel lider ile katılımcı, gelişmeye açık, işbirliği halinde çalışabilen ve iş doyumu elde edebilen öğretmenler sosyal sermaye aracılığıyla bu ilişkiyi artırmaktadır. Sosyal sermaye zenginliği ile okullar büyük bir eğitim öğretim kapasitesine sahip olmakta ve öğretmenlerin işine karşı pozitif duygu ve düşünceleri artmaktadır. Öğretim sürecine rehber olan okul müdürü öğretmenlerin işine karşı duyduğu mutluluğun artmasında sosyal sermayeyi kolaylaştırıcı olarak kullanabilir. Eğitim kurumlarında, öğretmenlerin sosyal sermaye seviyelerinin geliştirilmesi için yapılacak nitelikli çalışmalar faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

iş doyumu, öğretimsel liderlik, sosyal sermaye

Etik Beyan

Bu çalışma etik ilkeler doğrultusunda yapılmıştır.

Kaynakça

• Akıncı Z. (2002). Turizm sektöründe iş gören iş tatminini etkileyen faktörler: Beş yıldızlı konaklama işletmelerinde bir uygulama. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 4, 1-25.
• Algur, M. K. (2019). Sosyal sermaye ve akademik başarı ilişkisi (Yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
• Altunay, E. (2017). Sınıf yönetiminde öğretmenlerin öğretimsel liderlik rolleri. Balıkesir University The Journal of Social Sciences Institute, 20(37), 19-44.
• Andreas, D. (2022). Employee performance: The effect of motivation and job satisfaction. PRODUKTIF: Jurnal Kepegawaian dan Organisasi, 1(1), 28-35.
• Annakkaya, E. E. ve Baskan, G. (2021). Lise öğretmenlerinin görüşlerine göre algılanan örgütsel destek, psikolojik sermaye ve iş doyumu arasındaki ilişki. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi,11(4), 1835-1853.
• Argon, Türkan. (2010). A qualitative study of academician's views on performance evaluation, motivation, and organizational justice. International Online Journal of Educational Sciences, 2(1), 133-180.
• Arslanoğlu, A. (2014). Sosyal sermaye farkındalığı ile ilkokul ve ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin iş doyumu arasındaki ilişki Diyarbakır ili örneği (Yüksek lisans tezi). Zirve Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Atasoy, R. ve Özden, C. (2022). Effect of Instructional Leadership, organizational innovativeness, and school hindering on teachers’ satisfaction at Bilsems. Education Reform Journal, 7(2), 57-75.
• Balcı, A. (1995). Örgütsel gelişme. Pegem Yayıncılık.
• Başaran, İ. E. (2008). Örgütsel davranış insanın üretim gücü. Siyasal Kitabevi.
• Baycan, A. (1985). An analysis of the several aspects of job satisfaction between different occupational groups. (Unpublished Master Thesis). Boğaziçi Üniversitesi SBE İstanbul.
• Bellibaş, M. Ş., Bulut, O. ve Gedik, S. (2017). Investigating professional learning communities in Turkish schools: The effects of contextual factors. Professional Development in Education, 43(3), 353-374. https://doi.org/10.1080/19415257.2016.1182937
• Bellibaş, M. Ş., Gümüş, S. ve Liu, Y. (2021). Okul liderliği öğretmenlerin sınıf uygulamaları açısından önemli midir? Öğretim liderliği ve dağıtımcı liderliğin öğretim kalitesi üzerindeki etkisi. Okulun etkililiği ve okulun iyileştirilmesi, 32 (3), 387-412.
• Bogler, R. (2001). The influence of leadership style on teacher job satisfaction. Educational Administration Quarterly, 37(5), 662-683.
• Bozkurt, S., Çoban, Ö., Özdemir, M. ve Özdemir, N. (2021). Liderlik, okul kültürü, kolektif yeterlik, akademik öz-yeterlik ve sosyoekonomik düzeyin öğrenci başarısına etkisi. Eğitim ve Bilim, 46(207), 465-482.
• Butt, G., Lance, A., Fielding, A., Gunter, H., Rayner, S. & Thomas, H. (2005). Teacher job satisfaction: lessons from the TSW Pathfinder Project. School Leadership & Management, 25(5), 455-471.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Yayıncılık.
• Crossman, A. ve Harris, P. (2006). Job satisfaction of secondary school teachers. Educational Management Administration & Leadership, 34(1), 29-46.
• Çevik, N. 2010. İlköğretim okullarında örgütsel iklim ile iş doyumu arasındaki ilişki. (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Demir, İ. (2019). Okul yöneticilerinin liderlik davranışlarının öğretmenlerin motivasyonu ve iş doyumu üzerine etkisi (Yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dika, S. L. ve Singh, K. (2002). Applications of social capital in educational literature: A critical synthesis. Review of Educational Research, 72(1), 31-60.
• Dodanwala, T. C., Santoso, D. S., ve Yukongdi, V. (2022). Examining work role stressors, job satisfaction, job stress, and turnover intention of Sri Lanka’s construction industry. International Journal of Construction Management, 1-10.
• Doğan, Ü. (2022). Öğretmenlerin iş doyum düzeyleri ile okul yöneticilerinin liderlik stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Asya Studies, 6(19), 11-20.
• Dou, D., Devos, G. & Valcke, M. (2017). The relationships between school autonomy gap, principal leadership, teachers’ job satisfaction, and organizational commitment. Educational Management Administration & Leadership, 45(6), 959-977.
• Durmuş, S. ve Günay, O. (2007). Hemşirelerde iş doyumu ve anksiyete düzeyini etkileyen faktörler. Erciyes Tıp Dergisi, 29(2), 139-146.
• Edinger, S. K. ve Edinger, M. J. (2018). Improving teacher job satisfaction: The roles of social capital, teacher efficacy, and support. The Journal of Psychology, 152(8), 573-593.
• Ekinci, A. ve Karakuş, M. (2011). Okul müdürlerinin sosyal sermaye liderliği davranışlarının öğretmenler arasındaki sosyal sermaye düzeyine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4(4), 527-553.
• Elçiçek, Z. ve Avcı, Y. E. (2022). Öğretmenlerin kültürel ve sosyal sermaye yeterliklerinin mesleki performansları üzerindeki etkisinin incelenmesi/ınvestigation of the effect of teachers' cultural and social capital competencies on their professional performance. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(5), 315-334.
• Elmore, R. F. (2005). Accountable leadership. The Educational Forum, 69(2), 134-142.
• Ersözlü, A. (2008). Sosyal sermayenin ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin iş doyumuna etkisi (Yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Feldman, D. ve Arnold H. (1983). Managing individual and group behavior in organizations. McGraw Hill İnternational Book Company.
• Fındıkçı, İ. 2001. İnsan kaynakları yönetimi. Alfa Yayınevi.
• Field, J. (2006). Sosyal sermaye. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Fukuyama, F. (2000). Güven: Sosyal erdemler ve refahın yaratılması. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Gedik, A. ve Üstüner, M. (2017). Eğitim örgütlerinde örgütsel bağlılık ve iş doyumu ilişkisi: Bir meta analiz çalışması. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8(2), 41-57.
• Girgin, G. (2009). Öğretmenlerin iş doyumuna etki eden faktörlerin incelenmesi. Education Sciences, 4(4), 1297-1307.
• Grooteart, C. ve Bastelaer, T. (2002). Understanding and measuring social capital: a multidisciplinary tool for Practitioners. World Bank Publications.
• Hallinger, P. (2005). Instructional leadership and the school principal: A passing fancy that refuses to fade away. Leadership and Policy in Schools, 4(3), 221-239.
• Herawati, R. ve Tjahjono, H. K. (2020). The influence of instructional leadership on professional competence mediated by self-efficacy and social capital. Jurnal Manajemen Bisnis, 11(2), 202-213.
• Hezlett, S. A. ve Gibson, S. K. (2007). Linking mentoring and social capital: Implications for career and organization development. Advances in Developing Human Resources, 9(3), 384-411.
• Hu, L. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• İhtiyaroğlu, N., Kılıç, M.B., Ünsal, Y., ve Fidan, M.S. (2023). Öğretmenlerin Proaktif Kişilik Özelliklerinin Örgütsel Bağlılık ve İş Doyumu ile İlişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(1), 77-106.
• İpek, M. E. H. (2018). Müzik öğretmenlerinin okullardaki sosyal sermaye algısının iş doyumlarıyla ilişkisi üzerine bir araştırma (Yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Kağan, M. (2010). Ankara ilindeki devlet ve özel ilköğretim okulları ile rehberlik ve araştırma merkezlerinde çalışan rehber öğretmenlerin iş doyumlarının incelenmesi. E.Ü. EF. Dergisi, 12(1), 39-55.
• Kılınç, A. Ç., Özdemir, N. ve Turan, S. (2022). Instructional leadership, power distance, teacher enthusiasm, and differentiated instruction in Turkey: testing a multilevel moderated mediation model. Asia Pacific Journal of Education, 1-17.
• Kilag, O. K. T. ve Sasan, J. M. (2023). Unpacking the role of ınstructional leadership in teacher professional development. Advanced Qualitative Research, 1(1), 63-73.
• Kline, R. B. (2023). Principles and practice of structural equation modeling. Guilford publications. Kouali, G. (2017). The instructional practice of school principals and its effect on teachers’ job satisfaction. International Journal of Educational Management, 31(7), 958-972.
• Liu, Y., Bellibaş, M.Ş.; & Gümüş, S. (2021). The effect of ınstructional leadership and distributed leadership on teacher self-efficacy and job satisfaction: Mediating roles of supportive school culture and teacher collaboration. Educational Management Administration & Leadership, 49( 3), 430-453.
• Louis, K.S., Dretzke, B. ve Wahlstrom, K. (2010). How does leadership affect student achievement? Results from a national US survey. School Effectiveness and School Improvement, 21(3), 315–336.
• Maeroff, G. (1988).The empowerment of teachers. Teachers College Press.
• Neumerski, C. M. (2013). Rethinking instructional leadership, a review: What do we know about principal, teacher, and coach instructional leadership, and where should we go from here? Educational Administration Quarterly, 49(2), 310-347.
• Organization for Economic Co-Operation and Development (OECD) (2009). Creating Effective Teaching and Learning Environments: First Results from TALIS–ISBN 978-92-64-05605-3.
• Özan, M. B., Özdemir, T. Y. ve Yaraş, Z. (2017). The effects of social capital elements on job satisfaction and motivation levels of teachers. European Journal of Education Studies, 3(4)49-68.
• Özdemir, N. ve Çoban, Ö. (2020). Lower secondary school teachers’ job satisfaction in Turkey, Finland, Mexico and South Korea: TALIS 2018 survey. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 8, 184-197.
• Özdoğru, M. ve Güçlü, N. (2020). Okul yöneticilerinin öğretimsel liderlik davranışlarının okul çıktılarına etkisinin meta-analiz yöntemiyle incelenmesi. Anadolu University Journal of Education Faculty, 4(2), 88-103.
• Özgözgü, S. ve Altunay, E. (2016). Yöneticilerin liderlik davranışlarının öğretmenlere yansıyan sonuçları: Bir meta-analiz çalışması. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(4), 259-294.
• Parlar, H., Polatcan, M. ve Cansoy, R. (2020). The relationship between social capital and innovativeness climate in schools: The intermediary role of professional learning communities. International Journal of Educational Management, 34(2), 232-244. https://doi.org/10.1108/IJEM-10-2018-0322.
• Price, H. E. ve Collett, J. L. (2012). The role of exchange and emotion on commitment: A study of teachers. Social Science Research, 41(6), 1469-1479.
• Polatcan, M. (2018). Okullarda sosyal sermaye ölçeği: bir ölçek geliştirme çalışması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(4), 2721-2732.
• Putnam, R. (2001). Social capital: Measurement and consequences. Canadian Journal of Policy Research, 2(1), 41-51.
• Rice, E. M. ve Schneider, G. T. (1994). A decade of teacher empowerment: An empirical analysis of teacher involvement in decision making, 1980-1991. Journal of Educational Administration,32(1), 43-58.
• Rogošić, S. ve Baranović, B. (2016). Social capital and educational achievements: Coleman vs. Bourdieu. Center for Educational Policy Studies Journal, 6(2), 81-100.
• SARD, (2001). Social analysis and reporting division, Office for National Statistics, October 2001 Social Capital.
• Saygınar, S. (2007). Hava sınıf okulları ve teknik eğitim merkezi komutanlığında görev yapan okul yöneticilerinin öğretimsel liderlik davranışları. Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi, 67-78.
• Şahin, C. ve Ada, Ş. (2013). İlköğretim ile ortaöğretim okullarında sosyal sermayenin kullanılma düzeyinin okul yöneticilerinin görüşleri doğrultusunda incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(23), 131-153.
• Şahin, İ. (1999). İlköğretim okullarında görevli öğretmenlerin iş doyum düzeyleri. (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Şahin, M. M. ve Yılmaz, O. (2020). Sosyal sermaye, motivasyon ve iş tatmini arasındaki aracılık etkisi: Batman Üniversitesi örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 27(3), 587-606.
• Şimşek, R. D., Yalçınkaya, M. ve Kavlak, İ. (2021). İlkokul ve ortaokullarda sosyal sermaye düzeyi ile öğretmenlerin iş doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. E-Uluslararası Pedandragoji Dergisi, 1(3), 17-35.
• Şişman, M. (2002). Eğitimde mükemmellik arayışı etkili okullar. Pegem Akademi.
• Şişman, M. (2018). Öğretim liderliği. Pegem Akademi.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2012). Using Multivariate Statistics (6th edition). Pearson.
• Tabancalı, E. (2016). The relationship between teachers’ job satisfaction and loneliness at the workplace. Eurasian Journal of Educational Research, 66, 263-280.
• Tabancalı, E. ve Cengiz, F. (2018). Okul müdürlerinin öğretim liderliği davranışlarının öğretmenlerin iş doyumuna etkisi. Eğitim Mersin Üniversitesi Fakültesi Dergisi, 14(2), 481-499.
• Townsend, T. (2019). Instructional leadership and leadership for learning in schools: Understanding theories of leading. Springer Nature.
• Töremen, F. (2002). Okullarda sosyal sermaye: kavramsal bir çözümleme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi,32(32), 556-573.
• Tria, J. Z. (2023). Job satisfaction among educators: A systematic review. International Journal of Professional Development, Learners and Learning, 5(2), ep2310, 3-11.
• Weiss, D. J., Dawis, R. V. ve England, G. W. (1967). Manual for the Minnesota satisfaction questionnaire. Minneapolis: University of Minnesota, 1967, 10.
• West, M. A. (1990). The social psychology of innovation in groups. İçinde M. A. West ve J. L. Farr (Ed.), Innovation and creativity at work: Psychological and organizational strategies (ss. 309–333). John Wiley & Sons.
• Wright, T. A. (2006). The emergence of job satisfaction in organizational behavior: A historical overview of the dawn of job attitude research. Journal of Management History, 12(3), 262-277.
• Yalçın, M.T., Çoban, Ö., Koçak, Ö. ve İncedal, A. (2023). Dağıtımcı liderlik ve sosyal sermaye bağlamında örgütsel yenilikçilik. International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS), 14(52), 687-705.
• Yalçınkaya, M. (2002). Çağdaş okulda etkili liderlik. Ege Eğitim Dergisi, 1 (2), 109-119.
• Yalnız, B. (2022). Öğretmenlerin meslektaş ilişkisi algıları ve okul yöneticisi desteği algıları ile iş doyumu algıları arasındaki ilişki (Yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.