TABĞAÇLAR Han-Türk Sentezinde Sosyal Yaşam ve Yemek Kültürü

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 1, 238 - 264, 15.03.2017

İbrahim Canbulat

Öz

Tabğaç, 3. yüzyılda H’sien-pi Birliği’nin batı boylarından doğdu. Kuzey Çin’de 4. yüzyılda görülen siyasi belirsizlik döneminde, Tai adında bir devletçik oluşturdular. Aralarında Moğol kabilelerde bulunmakla birlikte konuşma dili Türkçeydi. Bir yandan göçebe gelenekleri, diğer yandan içine girdikleri yüksek Çin kültürünün pratik ve dinamikleri nedeniyle ikili bir yönetim tarzı geliştirdiler. Sonuçta bu kültürel sentez, yönetici sınıfı oluşturan hanedan ve seçkinlere yayıldı. Yer-Gök Tengri inancına bağlı olan Tabğaçlar, sonradan Budist olmuşlardır. Çinlileşme ve Budizm’in etkisiyle, yöneticileri göçebe Tabğaç kültürü ile yüksek Çin kültürü arasında sıkıştı kaldı ve melez bir kültür gelişti. Tabğaç dili, isimleri ve giysileri yasaklandı. Sonunda Çinlileşmiş haneden, Çinlilerin gözünde ‘barbar’, içinden çıktığı göçebelerce ‘Çinli’ olarak görülmekteydi. Bu sentezden doğan çok görkemli bir grotto ve ölü gömme geleneğinden geriye dönemin yaşam ve kültürünü belgeleyen arkeolojik eserler kaldı. Mezar odalarında bulunan işlevsel araçlar yanında freskler, Tabğaçların günlük yaşam ve kültürleri ile ilgili olarak önemli bilgiler sağlamaktadır. Bunlar kadar değerli bir başka belge ise Çin kaynaklarında bulunan Qimin Yaoshu’dur. Bu belgede sağlıklı beslenmenin gerekleri belirtilmekte ve önemli sayıda yemek reçetesi verilmektedir. Bu reçeteler arasında bulunan Barbar (hu) usulü çorba ve Barbar usulü tahıl reçeteleri, büyük olasılıkla Türk göçebelerden günümüze ulaşabilmiş en eski iki yemekle ilgilidir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkleri, Tabğaç, Yemek Tarihi

Kaynakça

• Bartold, Vasily Vladimirovich. (2006). Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Dien, Albert E. (2012). Six Dynasties Civilization. New Haven & London: Yale University Press. Eberhard, Wolfram. (1942). Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbi Asya Halklarının Medeniyeti. Türkiyat, (VII-VIII), 125-191. http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/download/1023001375/pdf Eberhard, Wolfram. (1943). Eski Çin Kültürü ve Türkler. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1(4) 19-38. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1035/12523.pdf Eberhard, Wolfram. (1996). Çin’in Şimal Komşuları. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Golden, Peter B. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev., O. Karatay, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Golden, Peter B. (2011). Dünya Tarihinde Orta Asya. Çev., Y. K. Taştan, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Grousset, Rene. (2015). Stepler İmparatorluğu / Attila, Cengiz Han, Timur. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Gumilev, Lev N. (2002 A). Eski Türkler. Çev., D. A. Batur, İstanbul: Selenge Yayınları. Gumilev, Lev N. (2002 B). Hunlar. Çev., D. A. Batur, İstanbul: Selenge Yayınları. Harper, Donald. (2002). The Cookbook in Ancient and Medieval China. Paper prepared for the conference on “Discourses and Practices of Everyday Life in Imperial China,” Columbia University, October 2002. http://studylib.net/doc/7720058/the-cookbook-in-ancient-and-medieval-china-donald-harper Kaşgarlı Mahmud. (2013). Divanü Lügat-it-Türk. 2, Ankara: Türk Dil Kurumu. Ligeti, Louis. (1998). Bilinmeyen İç Asya. Çev., S. Karatay, Ankara: Türk Dil Kurumu. Mau-Tsai, Lia. (2011). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. Çev. E. Kayaoğulu ve D. Banoğlu, İstanbul: Selenge Yayınları. Perry, Charles. (1983). Grain Foods of the Turks. Paper prepared fort he Conference Oxford Symposium 1983 / Food in Motion / The Migration of Foodstuffs and Cookery Techniques / Proceedings, London: Prospect Books, 11 - 22. https://books.google.co.uk/books?id=rbDzAYGcUa8C&printsec=frontcover&dq=Food+in+Motion,+The+Migration+of+Foodstuffs+and+Cookery+Techniques:+Proceedings+of+the+Oxford+Symposium+on+Food+and+Cookery+1983&hl=en&sa=X&ei=iGVpUayQMIeFOIW8gPAL&ved=0CDIQ6A Taşağıl, Ahmet. (2004). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu. T’seng, Chin-Yin. (2013). The Making of the Tuoba Northern Wei: Constructing Material Cultural Expressions in the Northern Wei Pingcheng Period (398-494), (Ph. D. Thesis). Oxford: Archeopress. Xie, G. & K. Y. Miao (Eds.). (1998). 繆啟愉 (Qimin Yaoshu Jiaoshi ), Beijing: 中国农业出版社 (Çin Ziraat Yayınları). Yıldırım, Kürşat. (2012). Erken Tabğaç (T’o-Pa) Tarihinin Ana Hatları (Wei Shu’nun İlk Bölümüne Göre). Turkish Studies, 7(3), 2711-2738. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1406790663_150Yıldırım Kürşat_S-2711-2738.pdf