Ebü’ş-Şeyh’in Hayatı, Hadisçilik Faaliyetleri ve Eserleri

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 581 - 599, 07.09.2017

Muhammed Akdoğan

Öz

İsfahan, Hz. Ömer zamanında fethedilmiştir. Fethi takip eden yıllar içerisinde sahabî, tabiûn, tebeu’t-tâbiîn ile diğer tabakalara mensup pek çok ravi İsfahan’a gelmiş ve hadis rivayetinde bulunmuştur. Bu durum şehrin hadis ilminde önemli bir birikim kazanmasına ve böylelikle şehrin alimleri tarafından pek çok eser yazılmasına sebep olmuştur. Bazı ailelerde ilim birikim haline gelmiş ve nesilden nesile aktarılarak bir gelenek haline dönüşmüştür. Bu geleneğe sahip bir aileye mensup kişilerden birisi de İsfahan’da doğup yine bu şehirde vefat eden Ebü’ş-Şeyh’tir. Araştırmamıza konu olarak seçilmesinin nedeni Ebü’ş-Şeyh (v. 369/979) hakkında Türkiye’de herhangi bir çalışma yapılmamasıdır. Araştırmamızda hayatı, hocaları, talebeleri, rıhleleri, hadisçiliği ve eserleri inceleme alanı olarak belirlenmiş ve bunlar hakkında kuşatıcı bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Ebü’ş-Şeyh, ailesinin ilmi bir geleneğe mensup olması nedeniyle ilim öğrenmeye erken yaşlarda başlamıştır. Kendi beldesinin ilmini aldıktan sonra dönemin adeti olan rıhle faaliyetine girişmiş, bu kapsamda Basra, Kûfe, Musul, Cezîre ve Hicâz gibi yerlere gitmiş ve bu şehirlerdeki alimlerden faydalamıştır. Elde ettiği bilgilerden hareketle tefsir, hadis, tarih ve ahkamla ilgili eserler yazmıştır. Bu sebeple ona muhaddis, fakih, müfessir ve müverrih denilmesinde bir sakınca olmamalıdır. Yukarıdaki ilimler dışında kıraat ilmini de öğrenip öğretmiştir. Eserleri arasında özellikle İsfahan tarihi ve ravilerini konu alan Tabakâtu’l-Muhaddisîn bi İsfahan isimli eseri, kendisinden önce kaleme alınan İsfahan tarihi ile ilgili diğer eserler günümüze gelememesi sebebiyle büyük bir önemi vardır.

Anahtar Kelimeler

Ebü’ş-Şeyh, İsfahan, Hadisçilik

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned(thk. Şuayb el-Arnaut ve Âdil Mürşid), 1. bs., I-XXXXX, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1995/1416.
• _________, el-Müsned(thk. Ahmed Muhammed Şâkir), 1. bs., I-XX, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1995/1416.
• Alî Balabân el-Fârisî, el-İhsân fi Takrîb-i İbn Hibbân(thk. Şuayb el-Arnaut), 2. bs, Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1992/1414.
• Babanzade Bağdâdlı İsmâîl Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, (t.y.).
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, Sahîhu’l-Buhârî, Dımaşk: Daru İbn Kesir, 2002/1423. Çubukçu, Asri, “Eksem b. Sayfî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, c. X, 550-1.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl, (ö. 255/868), es-Sünen(thk. Hüseyn Selim Esed), 1. bs., I-IV, Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000/1421.
• Dâvûdî, Şemseddîn Muhammed b. Alî, Tabakâtu’l-Müfessirîn, 1. bs., I-II, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403). Ebû Avâne, Ya’kûb b. İshâk el-İsferayinî, el-Müsned(thk. Eymen b. Ârif ed-Dımakşî), 1. Bs., Beyrût: Dâru’l-Meârif, 1998/1419.
• Ebû Nuaym el-İsfahanî, Ahmed b. Abdullah, Zikru Târîhi İsfahan, I-II, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ty. Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Alî b. Müsennâ el-Mevsılî, el-Müsned(thk. Hüseyn Selîm Esed), I-XIV, Dâru’l-Me’mûn fi’t-Türâs, 1986/1406.
• Ebu’t-Tayyib Nâyif b. Salâh b. Alî el-Mansûrî, Bulûğu’l-Emânî bi Terâcimi Şüyûhi Ebi’ş-Şeyh el-İsfahanî, 1. bs., Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 2012/1433.
• Ebü’ş-Şeyh, Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer b. Hayyan el-Ensârî el-İsfahanî, Ahkâku’n-Nebî(thk. Sâlih b. Muhammed el-Veneyyan), 1. bs., I-IV, Riyâd: Dâru’l-Müslime, 1998-1418.
• __________, Cüz’ fîhi Ehâdîsi Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer b. Hayyân(thk. Bedr b. Muhammed el-Bedr), 1. bs., Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1993/1414.
• __________, et-Tevbîh ve’t-Tenbîh (thk. Ebu’l-Eşbâh Hasan b. Emîn b. Mendûh), 1. bs.,Cize: Mektebetü’t-Tev’iyyeti’l-İslâmiyye, 1987/1408.
• __________, Kitâbu’l-Azame (Rızâullah b. Muhammed İdrîs el-Mübârekfûrî), Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1998/1419.
• __________, Kitâbu’l-Emsâl(thk. Abdülalî Abdülhamid), 1. bs., Bombay: Dâru’l-Selefiyye, 1982/1402.
• __________, Tabakâtu’l-Muhaddisîn ve’l-Vâridîne aleyhâ(thk. Abdulgafûr Abdülhakk Hüseyn el-Belûşî), I-IV, Müessesetü’r-Risâle, 1987/1407.
• Elbânî, Muhammed Nâsiruddîn, Fihrisu Mahtûtâti’l-Dâri’l-Kütübi’z-Zâhiriyye (el-Müntehâb min Mahtûtâti’l-Hadîs), Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 2001/1422.
• __________, Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa, 1. bs., Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1992/1412.
• Güler, Zekeriya, İlk Yedi Asırda Hadis İlimleri Literatürü, Konya: Adal – Ofset, 2002.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnu’l-Beyyi’ Muhammed, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn(thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ), Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002, 2. Bs.
• Heysemî, Ebu’l-Hasan Nûreddîn Alî b. Ebî Bekr, Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid(thk. Muhammed Abdülkâdir Ahmed Ata), 1. bs., Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Absî, el-Musannef(thk. Muhammed b. Abdullah el-Cum’a ve Muhammed b. İbrahim), 1. bs.,I-XVI, Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2004/1425.
• __________, el-Musannef(thk. Muhammed Avvâme), 1. bs.,I-XXVI, Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 2006/1427.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen(thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî), Kâhire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1975/1395.
• İbn Tağriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf b. Tağriberdî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhire (takdim ve ta’lik Muhammed Hüseyn Şemsüddin), 1. bs., I-XVI, Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992, 1. Bs.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr, Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed, Gâyetu’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ(neşr. Gotthelf Bergstraesser), 1. bs., I-II, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2008/1428.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb(thk. Abdülkâdir el-Arnâût ve Mahmûd el-Arnâût) I-X, Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• Kâtip Çelebi, Hâcî Halîfe Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Funûn, Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, (t.y.).
• Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu’cemu’l-Müellifîn, Beyrût: Mektebetü’l-Müsennâ, 1957.
• Kettânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ca’fer b. İdrîs, er-Risâle(trc. Yusuf Özbek), İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Muhammed İzzet Ömer, Fihrisu’l-Mahtutati’l-Musavvere fî Mektebeti’t-Türâsi’l-İlmi’l-Arabî, Haleb: Câmiatu Haleb, 1986.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc, el-Künâ ve’l-Esmâ(thk. Abdürrahîm Muhammed Ahmed el-Kaşkarî), 1. bs., I-II, Medîne: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 1984. Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Alî b. Şuayb, es-Sünenü’l-Kübrâ(thk. Hasan Abdulmun’in Şelebî), 1. bs., I-XII, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001/1421.
• _________, es-Sünen, Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, t.y. Sezgin, Fuad, Târîhu’t-Türâsi’l-Arabî(trc. Mahmûd Fevzî Hicâzî), Riyâd: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
• Tayâlisî, Süleymân b. Dâvud, el-Müsned(thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî), Dâru Hicr, 1999/1419. Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, es-Sünen(thk. Ahmed Muhammed Şâkir), 2. bs., Kâhire: Mustafâ el-Bâbi’l-Halebî, 1968/1388.
• Yardım, Ali, “Ebü’ş-Şeyh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, c. X, 343-4.
• Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ(thk. Şuayb el-Arnâût ve Ekrem el-Bûşî), 2. bs., I-XXV, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1982/1402.
• __________, el-İber fî Haberi Men Gaber(thk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl), 1. bs., I-IV, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985/1408.
• __________, Târîhu’l-İslâm(thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî), I-XXXXXIII, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arab, 1988. __________, Tezkiratu’l-Huffâz, I-IV, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, (t.y.).
• Ziriklî, Hayreddin, el-A’lâm, 15. bs., Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 2002.