Recâizade Mahmut Ekrem'in Yazdığı Bir Takrîz Örneği: İdes'e Takrîz

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 176 - 188, 15.03.2019

Türkan Gözütok

Öz

Recaizâde Mahmut Ekrem (1847-1914) modernleşme dönemi Türk edebiyatının önemli adlarından birisidir. Ekrem, Batılı Türk şiirinin "mükemmel" bir kuramcısı olmuş, Batılı normlarda bir edebiyatı sistemleştirmeye çalışmıştır. Ekrem, aynı zamanda Türk Edebiyatında klasik belagatten Batılı tarzda retoriğe geçiş sürecinde de belirleyici olmuştur. Bundan başka, Recaizâde Mahmut Ekrem "üstad" sıfatıyla, pek çok genç yazar/şairin kaleme aldığı kitaplara takrîzler de yazmıştır. Bu takrîzlerini ise Takrîzȃt (H.1314/ M.1896) adlı bir kitapta toplamıştır. Recâizade'nin yazdığı bu takrîzlerden birisi de 1880 sonrası genç kuşak yazarlarından Ahmedbeyzade Osman Âdil'in hikȃyelerini içeren kitabı İdes'e yazmış olduğu takrîzdir. Takrîzler, edebiyat araştırmalarında pek çok açıdan önemli kaynaklardır. Dönemin dil, edebiyat ve sanat anlayışının birer aynasıdır. Ekrem'in İdes'e yazdığı takrîzin Türk edebiyat tarihinde ayrı bir yeri vardır. Ekrem, Osmanlı Türkçesinin imlası, söz varlığı ve ıslahı konularında görüşlerini ilk defa İdes'e yazdığı bu takrîzde dile getirmiştir. Ekrem, İdes'i bir edebȋ eser olarak ve takrîz kuralları içinde değerlendirir. Beğeni ve eleştirilerini sıralar. Ekrem'in İdes hakkındaki eleştirilerini; kitabın yazılma amacıyla konusu arasındaki uyumsuzluk, yazarın "fesahat" ve "belagat" konusundaki bilgi eksikliği, eserde yer yer imla ve gramer hatalarına düşülmesi, iç içe geçmiş ve çok uzun cümlelerin kullanılması diye özetleyebiliriz. Osmanlı Türkçesi hakkında da, eski imlanın terk edilmesi fakat uygulamadaki yeni imlânın ise bir şeye benzememesi biçiminde bir tespitte bulunur. Ekrem, Osman Âdil'in İdes'te kendine özgü bir üsluba sahip olduğunu; fakat eserin sonuna konulan ve Lamartine'den alınan şiirin İdes'e uygun düşmediğini de belirtir. Selanikli bu genç yazara "beliğ" kurallar içinde yanlış cümlelerin doğrusunun nasıl olması gerektiğini de gösterir.

Anahtar Kelimeler

Recâizade Mahmut Ekrem, Osman Âdil

Kaynakça

• Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İnkılâp Kitapevi, İstanbul. Develi, H., (2008). Osmanlı Türkçesi Kılavuzu, Kesit Yay., İstanbul. Ertem, R. (1991). Elifbe’den Alfabe’ye, Dergâh Yayınları, İstanbul. Esra, D. D. (2013). 19. Yüzyıl Osmanlı Basınındaki Belagat Tartışmaları Işığında Edebiyatın Dönüşümü, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Karataş, T. (2000). Takrîz Edebiyatı, Hece Yayınları, Ankara. Parlatır, İ. (1995). Recaî-zade Mahmut Ekrem, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara. ---------------------(2010), Osmanlı Türkçesi Metinleri, Ekin Yay., Bursa. -------------------- (2017), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara. Recaî-zade M. Ekrem (1302), Takdir-i Elhân, Mahmûd Bey Matbaası, Dersaâdet. --------------------- (1314/1896), Takrîzât, Âlem Matbaası, İstanbul. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts, 20.01.2019. Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_yazimkilavuzu&view=yazimkilavuzu, 15.02.2019. Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (2010), “Takrîz”, C.39, Ankara. Sazyek, H. (2013). Talîm-i Edebiyât'ın “Hatime"si Üzerine, Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1, p.2227-2239, Ankara-Tur. Yetiş, K. (2006). Belagatten Retoriğe Teori Arayışları, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bak. Yay., Anakara.