İbn Dakîki'l-Îd ve Şerhu’l-Erbaʻīne Hadîsen En-Nebeviyye Adlı Eseri Bağlamında Hadis Şerh Metodu

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 2, 489 - 503, 16.09.2019

Muhammed Akdoğan

Öz

Mutlak müctehid olarak nitelendirilen İbn Dakîki’l-Îd, eğitimine ilmî bir aile ortamında başlamış ve hadis, fıkıh gibi ilimlerde önemli âlimlerden istifade etmiştir. Öğretim faaliyetine memleketi Kûs’ta başlayan şârih, ardından önemli medreselerde dersler takrir etmiştir. O, Mâlikî fıkhı yanında Şâfiî fıkhında da yetkin hale gelmiş ve her iki mezhebe göre de içtihatta bulunmuş önemli bir ilim adamıdır. Özellikle ahkâm hadislerinin anlaşılmasına dönük olarak aralarında el-İhkâm ve el-İlmâm’ın da bulunduğu birçok eser yazmasının yanında ulemâ arasında revaç bulan Nevevî’nin el-Erbaûn’unu da şerh etmiştir. Genel olarak İslâm’a dair küllî kaideleri konu edinen kitaptaki hadisleri müellif, yeri geldikçe hadis, fıkıh, lügat ve Kelâm ilmi noktasından açıklamıştır. Ancak onun bu açıklamalara yer vermesinin temel nedeni hadisin doğru anlaşılmasına ve yorumlanmasına dair taşıdığı kanaatidir. Özellikle şerhte âyet ve hadisle istişhâd metoduna çokça yer vermiş, bahis konusu edilen hadisle ilgili olarak mezhebî farklılıklara temas etmiştir. Eserin tasnifinde sadece hadisçilerin değil aynı zamanda fakih, mutasavvıf, müfessirlerin görüşlerinden de faydalanması eserin önemini artıran bir etken olmuştur. İbn Dakîki’l-Îd’in bu eseri dışında da ahkâm hadislerine dair yaptığı şerhler bulunmaktadır. Bu çalışmada makale boyutuna aşmaması düşüncesiyle sadece bu eseri bağlamında eserin yapısal özellikleri, müellifin hadis şerh metodu ve kaynakları tespit edilmeye çalışılmıştır. Hadislerin açıklanması bağlamında Lügat, Hadis, Fıkıh ve Kelâm ilminin kapsamına giren çeşitli konulara temas ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, İbn Dakîki’l-Îd

Kaynakça

• Abdülmüteâl es-Saîdî. (1996). el-Müceddidûn fi’l-İslâm mine'l-karni'l-evvel ile’r-râbi’ aşer. Kâhire. Aydınlı, A. (2009). Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul. Aykaç, M. (1999). Ebü’l-Muzaffer İbn Hübeyre. Diyanet İslam ansiklopedisi içinde. (C.20, ss.82-3). Ankara. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. (2002). Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk. Çakan, İ. L. (2016). Hadis Edebiyatı. İstanbul. Çaldak, H. (2008). İslam Dünyasında Kullanılan Çıkarım Yöntemleri Ve Mantıki Yöntemlerle İlişkisi. Ekev akademi Dergisi, 37, 183-184. Dârekutnî, Alî b. Amr el-Bağdâdî. (2004). es-Sünen. Şauyb el-Arnaût ve Diğerler (thk.) (C. 2). Beyrût. Dârimî, Abdullah b. Abdurrahmân es-Semerkandî. (1966). es-Sünen. Fevvâz Ahmed Zemerlî –Hâlid Sebi’ el-Alemî (thk). Beyrût. Ebû Dâvud, Süleymân b. Eşʻas es-Sicistânî. (1998). es-Sünen. Muhammed Avvâme (thk). Beyrût. Efendioğlu, Mehmet. (2010). Şerh. Diyanet İslam ansiklopedisi içinde. (C.38, ss.559-60). Ankara. Ekinci, A. (2013). İbn Dakîki’l-Îd ve İhkâmu’l-Ahkâm fî Şerhi Umdeti’l-Ahkâm Adlı Eserinin İslam Fıkhındaki Yeri. (Yayımlanmamış Yüksek Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Gölcük, Ş. Toprak, S. (2001). Kelam, Konya. İbn Abdilber en-Nemerî, Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî. (1993). el-İstizkâr. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî (thk). (C.22). Beyrût. İbn Abdilber en-Nemerî, Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî. (1989). et-Temhîd li mâ fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânîd. Saîd Ahmed A’rab (thk). (C.20). Tıtvân. İbn Abdülhâdî, Ebû Abdullah Muhammed ed-Dımaşkî. (1996). Tabakâtu’l-Ulemâi’l-Hadîs. Ekrem el-Bûşî-İbrâhîm ez-Zeybek. (thk). (C.4). Beyrut. İbn Dakîki’l-Îd, Takiyyüddîn Alî b. Vehb el-Kureşî. (1987). İhkâmu’l-ahkâm fî şerhi Umdeti’l-Ahkâm. Ahmed Muhammed Şâkir (thk). (C.1). Beyrût. İbn Dakîki’l-Îd, Takiyyüddîn Alî b. Vehb el-Kureşî. (2006). el-İktirâh fî Beyâni’l-Istılâh. Beyrût. İbn Dakîki’l-Îd, Takiyyüddîn Alî b. Vehb el-Kureşî. (2013). el-İlmâm bi ehâdîsi’l-ahkâm. Muhammed Hallûf el-Abdullah (thk). (C.1). Dımaşk. İbn Ferhûn, Ebü'l-Vefa Burhaneddin İbrâhim b. Ali b. Muhammed. (1972). ed-Dîbâcu’l-müzheb fî ma’rifeti a’yan ulemâ’i'l-mezheb. Muhammed el-Ahmedî Ebü'n-Nur (thk). (C.2). Kâhire. İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. (ty.). ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-miete’s-sâmine. (C.4). Beyrût. İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâîl b. Ömer. (1997). el-Bidâye ve’n-nihâye. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî (thk). (C.18). Cîze. İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. (ty.). Lisânu’l-Arab. (C.4). Beyrût. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. (1975). es-Sünen. Muhammed Fuâd Abdülbâkî (thk). Kâhire. İbn Rüşeyd, Ebû Abdullah Muhibbüddîn Muhammed b. Ömer. (1982). Mil’ü’l-aybe bi ma cumia bi tûli’l-gaybe fi'l-vicheti'l-veche ile’l-harameyn Mekke ve Taybe. Muhammed el-Habîb İbnü'l-Hoca (thk). (C.3). Beyrût. İsnevî, Abdürrahîm. (1987). Tabakâtu’ş-Şâfiiyye. Kemâl Yûsuf el-Hût (thk). (C.2). Beyrût. İsyûbî, Muhammed b. Alî b. Âdem el-Vellevî. (2003). Zehîratü’l-ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ. (C.21). Mekke. Karacabey, S. (1990). Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri ve Şerh Metodu. (Yayınlanmamış doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. Kaya, Eyyüp Said. (2007). Nevâzil. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde. (C.33, ss.34-5). Ankara. Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. (1989). er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. Mahmûd b. Şerîf (thk.). Kâhire. Kütübî, Salâhuddîn Muhammed b. Şâkir ed-Dârânî. (1973). Fevâtü’l-Vefeyât. İhsân Abbâs (thk). (C.4). Beyrût. Makrîzî, Ebü'l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdülkâdir. (1991). Kitâbü'l-Mukaffe'l-kebîr. Muhammed el-Ya’lavî (thk). (C.6). Beyrût. Müslim b. Haccâc. (2006). Sahihu Müslim. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî (thc). Riyâd. Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Alî b. Şuayb. (ty). es-Sünen. Riyâd. Neşşâr, Alî Sâmî. (1984). Mebâhisu’l-Bahs inde Müfekkiri’l-İslâm. Beyrût. Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref. (2009). el-Erbaûne’n-Nebeviyye. Mekke. Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref. (1994). el-Minhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrût. Özel, A. İbn Dakîki’l-Îd. (1999). Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. (C.19, ss.407-9). Ankara. Safedî, Ebu’s-Safâ Selâhaddîn Halîl b. İzzuddîn Aybeg b. Abdullah. (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Ahmed el-Arnâût ve Türkî Mustafâ (thk). Beyrût. Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (1967). Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısır ve’l-Kâhire, Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm (thk). (C.1). Kâhire. Sübkî, Abdülvehhâb b. Alî b. Abdülkâfî. (1964). Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfattâh Muhammed el-Hulv (thk). (C.9). Kâhire. Şensoy, S. (2010). Şerh. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (C.38, ss.555-9). Ankara. Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Alî b. Muhammed Havlânî. (2012). el-Bedrü’t-tâli’ bi mehâsin men ba’de’l-karni’s-sâbi’. (C.2). Kâhire. Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. (1968). es-Sünen. Ahmed Muhammed Şâkir (thk). Kâhire. Topaloğlu, N. (2002). Ebü’l-Abbâs el-Kurtubî. ss.454-5. Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde. (C.26, ss.454-5). Ankara. Türcan, Z. (2008). Hadis Literatüründe Şerh Geleneği ve Özellikleri (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Türcan, Z. (2011). Anadolu’da hadis şerhçiliği. M. Düzenli (Ed.). Uluslararası Katılımlı Sempozyum: Anadolu’da Hadis Geleneği ve Daru’l-Hadisler Kongresi içinde (s. 339-351). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Üdfüvî, Ebü’l-Fazl Ca’fer b. Sa’leb. (1966). et-Tâliu’s-Saîd. Sa’d Muhammed Hasan (thk). Kâhire. Yâfiî, Afîdüddîn Abdullah b. Es’ad b. Alî el-Yemânî. (1997). Mir’âtu’l-Cenân ve İbretü’l-Yakzân fî Ma’rifeti Havâdisi’z-Zamân. (C.4). Beyrût. Zebîdî, Murtazâ. (1969). Tâcu’l-Arûs. Hüseyn Kassâr (thk). (C.6). Küveyt. Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. (ty.). Tezkiratu’l-Huffâz. (C.4). Beyrût. Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. (1988). el-Mu’cemu’l-Muhtass. Muhammed Habîb Heyle (thk). Tâif.