İşlenmiş Gıdalar ve Diyabet

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 3, 24 - 40, 31.12.2024

Bahar Yalçın , Melike Nur Çelikayar , Sinem Güler Daştan

Öz

Diyabet, karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında bozukluklara yol açan, sürekli takip ve tedavi gerektiren ciddi bir kronik hastalıktır. Bu hastalığın ortaya çıkmasında, önlenmesinde ve tedavisinde beslenme alışkanlıklarının kritik bir rol oynadığı sıkça vurgulanmaktadır. Özellikle işlenmiş gıdaların tüketimi, obezite, kardiyovasküler hastalıklar ve hipertansiyon gibi çeşitli kronik hastalıklarla ilişkilendirilmekte ve bu durum sağlık uzmanları arasında önemli bir endişe kaynağı oluşturmaktadır. Ultra işlenmiş gıdaların tip 2 diyabet riskiyle ilişkili olduğuna dair bazı potansiyel mekanizmalar bulunmaktadır. Bu mekanizmalar arasında, bu gıdaların düşük beslenme kalitesine sahip olmaları, yüksek glisemik tepkiye yol açmaları ve ambalaj malzemelerinde bulunan kimyasal bileşiklerin olumsuz etkileri sayılabilir. Ayrıca, obezite ile ultra işlenmiş gıda tüketimi arasında pozitif bir ilişki tespit edilmiştir. Ultra işlenmiş gıdaların yüksek enerji alımına ve dolayısıyla kilo artışına katkıda bulunabileceği belirlenmiştir. Obezite, diyabet gelişiminde önemli bir risk faktörü olduğundan, işlenmiş gıdaların tüketiminin bu hastalığın yaygınlaşmasında rol oynayabileceği düşünülmektedir. Bu derleme, işlenmiş gıdaların diyabet üzerindeki etkilerini özetlemekte ve bu konuda farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır. Sağlıklı beslenme alışkanlıklarının benimsenmesi, diyabetin önlenmesi ve yönetiminde önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. İşlenmiş gıdaların yerine, taze ve doğal besinlerin tüketilmesi, diyabet riskini azaltmada etkili olabilir. Bu bağlamda, beslenme eğitimine ve bilinçlendirme çalışmalarına daha fazla önem verilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İşlenmiş gıdalar, ultra işlenmiş gıdalar, diyabet, sağlık

Kaynakça

• Machado, P. P., Steele, E. M., Levy, R. B., Sui, Z., Rangan, A., Woods, J., Gill, T., Scrinis, G., & Monteiro, C. A. (2019). Ultra-processed foods and recommended intake levels of nutrients linked to non-communicable diseases in Australia: evidence from a nationally representative cross-sectional study. BMJ Open, 9(8), e029544.
• Monteiro, C. A., Moubarac, J. C., Cannon, G., Ng, S. W., & Popkin, B. (2013). Ultra-processed products are becoming dominant in the global food system. Obesity reviews: An official journal of the International Association for the Study of Obesity, 14 Suppl 2, 21–28.
• Yağmur, K.U.L., Çarıkçı, F., Aktaş, E., Girgin, BA. (2023). Üniversite Öğrencilerinde Beslenme Alışkanlıkları ve Psikopatolojik Semptomların Tip 2 Diyabet Riski ile İlişkisi. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 7(3), 240-248.
• International Diabetes Federation (2019). Diabetes Atlas. 9th ed. Erişim Tarihi:26.01.2021. https://idf.org/e-library/ epidemiology-research/diabetes-atlas/159-idfdiabetes-atlas-ninth-edition-2019.html
• Monteiro, C. A., Cannon, G., Levy, R. B., Moubarac, J. C., Louzada, M. L., Rauber, F., ... & Jaime, P. C. (2019). Ultra-processed foods: what they are and how to identify them. Public Health Nutrition, 22(5), 936-941.
• Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER) 2022. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı Yayın No:1031, Ankara 2022.
• Delpino, F. M., Figueiredo, L. M., Bielemann, R. M., da Silva, B. G. C., Dos Santos, F. S., Mintem, G. C., ... & Nunes, B. P. (2022). Ultra-processed food and risk of type 2 diabetes: A systematic review and meta-analysis of longitudinal studies. International Journal of Epidemiology, 51(4), 1120-1141.
• Lane, M. M., Davis, J. A., Beattie, S., Gómez‐Donoso, C., Loughman, A., O'Neil, A., ... & Rocks, T. (2021). Ultraprocessed food and chronic noncommunicable diseases: A systematic review and meta‐analysis of 43 observational studies. Obesity reviews, 22(3), e13146.
• De Araújo, T. P., de Moraes, M. M., Magalhães, V., Afonso, C., Santos, C., & Rodrigues, S. S. (2021). Ultra-processed food availability and noncommunicable diseases: A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7382.
• Zhang, Y., Giovannucci, E. L. (2023). Ultra-processed foods and health: A comprehensive review. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 63(31), 10836-10848.
• 1van Boekel, M., Fogliano, V., Pellegrini, N., Stanton, C., Scholz, G., Lalljie, S., ... & Eisenbrand, G. (2010). A review on the beneficial aspects of food processing. Molecular Nutrition & Food Research, 54(9), 1215-1247.
• Yılmaz, M. S. (2023). Gıda Ürünlerinin İşlenme Seviyelerine Göre Sınıflandırılması: NOVA Sistemi ve Ultra İşlenmiş Gıdaların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 4(2), 270-287.
• Petrus, R. R., fdmonteirdo Amaral Sobral, P. J., Tadini, C. C., & Gonçalves, C. B. (2021). The NOVA classification system: a critical perspective in food science. Trends in Food Science & Technology. 116, 603–608.
• Almarshad, M. I., Algonaiman, R., Alharbi, H. F., Almujaydil, M. S., & Barakat, H. (2022). Relationship between ultra-processed food consumption and risk of diabetes mellitus: a mini-review. Nutrients, 14(12), 2366.
• Okyar S, Tosun Ö, Bezdegümeli E, Küçükakça BN, Erattır A, Karahan H, Köse E, Ekerbiçer HÇ. (2023). Ultra İşlenmiş Gıdaların Yaygın Etkileri. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi. 23;32(2):68-82.
• Özyürek, H., İncedayı, B., Tamer, C. (2014). Minimal işlenmiş gıdalar. Gıda ve Yem Bilimi Teknolojisi Dergisi, (13).
• Food, Nutrition & Fitness I: The Digestion Journey Begins with Food Choices. Compiled in 2018 by EduChange with guidance from NUPENS, Sao Paulo. https://educhange.com/wp-content/uploads/2018/09/NOVA-Classification-Reference-Sheet.pdf
• Acıduman Subaşıay, G. (2022). Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması Verilerine Göre Ultra İşlenmiş Gıda Tüketim Durumu ve Tüketim ile İlişkili Bazı Sosyodemografik Özellikler. Halk Sağlığı Tıpta Uzmanlık Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Ares, G., Vidal, L., Allegue, G., Giménez, A., Bandeira, E., Moratorio, X., Molina, V., & Curutchet, M. R. (2016). Consumers' Conceptualization Of Ultra-Processed Foods. Appetite, 105, 611–617.
• Louzada, M. L., Martins, A. P., Canella, D. S., Baraldi, L. G., Levy, R. B., Claro, R. M., Moubarac, J. C., Cannon, G., & Monteiro, C. A. (2015). Impact of ultra-processed foods on micronutrient content in the Brazilian diet. Revista de Saude Publica, 49, 45.
• Chen, X., Zhang, Z., Yang, H. et al. (2020). Consumption of ultra-processed foods and health outcomes: a systematic review of epidemiological studies. Nutr J 19, 86.
• Monteiro, C. A., Cannon, G., Levy, R., Moubarac, J. C., Jaime, P., Martins, A. P., ... & Parra, D. (2016). NOVA. The star shines bright. World Nutrition, 7(1-3), 28-38.
• Rauber, F., Campagnolo, P. D., Hoffman, D. J., & Vitolo, M. R. (2015). Consumption of ultra-processed food products and its effects on children's lipid profiles: a longitudinal study. Nutrition, Metabolism, and Cardiovascular Diseases : NMCD, 25(1), 116–122.
• Machado, P. P., Steele, E. M., Levy, R. B., Sui, Z., Rangan, A., Woods, J., ... & Monteiro, C. A. (2019). Ultra-processed foods and recommended intake levels of nutrients linked to non-communicable diseases in Australia: evidence from a nationally representative cross-sectional study. BMJ Open, 9(8), e029544.
• Rauber, F., Louzada, M. L. D. C., Steele, E. M., Millett, C., Monteiro, C. A., & Levy, R. B. (2018). Ultra-processed food consumption and chronic non-communicable diseases-related dietary nutrient profile in the UK (2008–2014). Nutrients, 10(5), 587.
• Fatemeh Jafari, Sazin Yarmand, Mehran Nouri, Elham Tavassoli Nejad, Atena Ramezani, Zahra Sohrabi & Bahram Rashidkhani. (2023) Ultra-Processed Food Intake and Risk of Colorectal Cancer: A Matched Case-Control Study. Nutrition and Cancer 75:2, pages 532-541.
• Avesani, C. M., Cuppari, L., Nerbass, F. B., Lindholm, B., & Stenvinkel, P. (2023). Ultraprocessed foods and chronic kidney disease-double trouble. Clinical Kidney Journal, 16(11), 1723–1736.
• Donat-Vargas, C., Sandoval-Insausti, H., Rey-García, J., Moreno-Franco, B., Åkesson, A., Banegas, J. R., ... & Guallar-Castillón, P. (2021). High consumption of ultra-processed food is associated with incident dyslipidemia: a prospective study of older adults. The Journal of Nutrition, 151(8), 2390-2398.
• Rauber, F., Campagnolo, P. D., Hoffman, D. J., & Vitolo, M. R. (2015). Consumption of ultra-processed food products and its effects on children's lipid profiles: a longitudinal study. Nutrition, Metabolism, and Cardiovascular Diseases, 25(1), 116–122.
• Srour, B., Fezeu, L. K., Kesse-Guyot, E., Allès, B., Méjean, C., Andrianasolo, R. M., Chazelas, E., Deschasaux, M., Hercberg, S., Galan, P., Monteiro, C. A., Julia, C., & Touvier, M. (2019). Ultra-processed food intake and risk of cardiovascular disease: prospective cohort study (NutriNet-Santé). BMJ (Clinical research ed.), 365, l1451.
• Mendonça, R. D., Lopes, A. C., Pimenta, A. M., Gea, A., Martinez-Gonzalez, M. A., & Bes-Rastrollo, M. (2017). Ultra-Processed Food Consumption and the Incidence of Hypertension in a Mediterranean Cohort: The Seguimiento Universidad de Navarra Project. American Journal of Hypertension, 30(4), 358–366.
• Schnabel, L., Buscail, C., Sabate, J. M., Bouchoucha, M., Kesse-Guyot, E., Allès, B., Touvier, M., Monteiro, C. A., Hercberg, S., Benamouzig, R., & Julia, C. (2018). Association Between Ultra-Processed Food Consumption and Functional Gastrointestinal Disorders: Results From the French NutriNet-Santé Cohort. The American Journal of Gastroenterology, 113(8), 1217–1228.
• Nardocci, M., Polsky, J.Y. & Moubarac, JC. (2021). Consumption of ultra-processed foods is associated with obesity, diabetes and hypertension in Canadian adults. Can J Public Health, 112, 421–429.
• Steele, E. M., Popkin, B. M., & Swinburn, B. CA Monteiro (2017). The share of ultra-processed foods and the overall nutritional quality of diets in the US: Evidence from a nationally representative cross-sectional study, 15.
• Hwang, S., Lim, J. E., Choi, Y., & Jee, S. H. (2018). Bisphenol A exposure and type 2 diabetes mellitus risk: a meta-analysis. BMC Endocrine Disorders, 18, 1-10.
• Levy, R. B., Rauber, F., Chang, K., Louzada, M. L. D. C., Monteiro, C. A., Millett, C., & Vamos, E. P. (2021). Ultra-processed food consumption and type 2 diabetes incidence: A prospective cohort study. Clinical Nutrition, 40(5), 3608–3614.
• Feroe, A. G., Attanasio, R., & Scinicariello, F. (2016). Acrolein metabolites, diabetes and insulin resistance. Environmental Research, 148, 1–6.
• Stallings-Smith, S., Mease, A., Johnson, T. M., & Arikawa, A. Y. (2018). Exploring the association between polycyclic aromatic hydrocarbons and diabetes among adults in the United States. Environmental research, 166, 588–594.
• Llavero-Valero, M., Escalada-San Martín, J., Martínez-González, M. A., Basterra-Gortari, F. J., de la Fuente-Arrillaga, C., & Bes-Rastrollo, M. (2021). Ultra-processed foods and type-2 diabetes risk in the SUN project: A prospective cohort study. Clinical nutrition (Edinburgh, Scotland), 40(5), 2817–2824.
• Leone, A., Martínez-González, M. Á., Craig, W., Fresán, U., Gómez-Donoso, C., & Bes-Rastrollo, M. (2021). Pre-Gestational Consumption of Ultra-Processed Foods and Risk of Gestational Diabetes in a Mediterranean Cohort. The SUN Project. Nutrients, 13(7), 2202.
• Moradi, S., Hojjati Kermani, M. A., Bagheri, R., Mohammadi, H., Jayedi, A., Lane, M. M., Asbaghi, O., Mehrabani, S., & Suzuki, K. (2021). Ultra-Processed Food Consumption and Adult Diabetes Risk: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis. Nutrients, 13(12), 4410.
• Canhada, S. L., Vigo, Á., Levy, R., Luft, V. C., da Fonseca, M. J. M., Giatti, L., Molina, M. D. C. B., Duncan, B. B., & Schmidt, M. I. (2023). Association between ultra-processed food consumption and the incidence of type 2 diabetes: the ELSA-Brasil cohort. Diabetology & Metabolic Syndrome, 15(1), 233.
• Srour, B., Fezeu, L. K., Kesse-Guyot, E., Allès, B., Debras, C., Druesne-Pecollo, N., Chazelas, E., Deschasaux, M., Hercberg, S., Galan, P., Monteiro, C. A., Julia, C., & Touvier, M. (2020). Ultraprocessed Food Consumption and Risk of Type 2 Diabetes Among Participants of the NutriNet-Santé Prospective Cohort. JAMA Internal Medicine, 180(2), 283–291.
• Zhang, R., Fu, J., Moore, J. B., Stoner, L., & Li, R. (2021). Processed and Unprocessed Red Meat Consumption and Risk for Type 2 Diabetes Mellitus: An Updated Meta-Analysis of Cohort Studies. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(20), 10788.
• Chen, Z., Khandpur, N., Desjardins, C., Wang, L., Monteiro, C. A., Rossato, S. L., Fung, T. T., Manson, J. E., Willett, W. C., Rimm, E. B., Hu, F. B., Sun, Q., & Drouin-Chartier, J. P. (2023). Ultra-Processed Food Consumption and Risk of Type 2 Diabetes: Three Large Prospective U.S. Cohort Studies. Diabetes Care, 46(7), 1335–1344.
• Cho, Y., Ryu, S., Kim, R., Shin, M. J., & Oh, H. (2024). Ultra-processed Food Intake and Risk of Type 2 Diabetes in Korean Adults. The Journal of Nutrition, 154(1), 243–251.