Ataerkil İnançlar Ölçeği’nin Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 47 - 59, 31.08.2025

Esra Bayrakceken , Cantürk Çapık , Meltem Oral , Nurgül Karakurt , Serap Buztepe

https://doi.org/10.5281/zenodo.16994033

Öz

Ataerkil inançlar, kültürler arası sosyal, politik ve kişilerarası dinamikleri şekillendirmeye devam etmektedir. Ancak Batı dışı toplumlarda bu inançları ölçmeye yönelik psikometrik araçlar oldukça sınırlıdır. Bu çalışmanın amacı, Ataerkil İnançlar Ölçeği’nin (AİÖ) Türkçeye uyarlanması ve geçerlik ile güvenirliğinin Türk yetişkin örnekleminde incelenmesidir. Uyarlama sürecinde standart çeviri–geri çeviri prosedürleri izlenmiş ve kapsam geçerliği için uzman görüşüne başvurulmuştur. Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) için 18-69 yaş aralığında 503 katılımcıdan oluşan bir örneklem kullanılmıştır. İç tutarlılık, test-tekrar test güvenirliği, madde-toplam puan korelasyonları ve maddeler arası korelasyonlar değerlendirilmiştir. Kapsam geçerliği, Kapsam Geçerlik İndeksi (KGİ) ile incelenmiştir. AFA, orijinal ölçekle tutarlı şekilde tek faktörlü bir yapıyı desteklemiştir. DFA sonuçları iyi düzeyde model uyumu göstermiştir (χ²/sd = 2,14, GFI = 0,99, CFI = 0,98, RMSEA = 0,067). Ölçeğin iç tutarlılığı oldukça yüksektir (Cronbach’s α = ,959) ve test-tekrar test güvenirliği güçlüdür (r = ,815, p < ,001). Maddeler arası korelasyon katsayıları 0,39 ile 0,86 arasında değişmekte olup, ölçeğin içsel tutarlılığını desteklemektedir. KGİ değeri ,99 olarak bulunmuş ve bu durum kapsam geçerliğinin mükemmel olduğunu göstermektedir. Ataerkil İnançlar Ölçeği’nin Türkçe formu, Türkiye kültürü bağlamında ataerkilliğe yönelik tutumları değerlendirmek için geçerli ve güvenilir bir ölçme aracıdır. Sosyolojik, psikolojik ve toplumsal cinsiyet temelli araştırmaların yanı sıra, ataerkil normları incelemeyi veya sorgulamayı amaçlayan müdahale çalışmalarında da kullanılma potansiyeline sahiptir.

Anahtar Kelimeler

ATAERKİL , ÖLÇEKLEME , GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK , İNANÇ , TOPLUMSAL CİNSİYET VE KÜLTÜR.

Etik Beyan

Bu çalışma için etik komite onayı Atatürk Üniversitesi’nden (Tarih: 5 Aralık 2018, Sayı: 2018-12/3) alınmıştır.

Validity and Reliability Study of the Turkish Version of the Patriarchal Beliefs Scale

Öz

Patriarchal beliefs continue to shape social, political, and interpersonal dynamics across cultures, yet few psychometric tools exist to measure these beliefs within non-Western societies. This study aimed to adapt the Patriarchal Beliefs Scale (PBS) into Turkish and examine its validity and reliability among a sample of Turkish adults. The adaptation process followed standard translation-back translation procedures, followed by expert review for content validity. A sample of 503 participants (aged 18-69) was recruited for Exploratory Factor Analysis (EFA) and Confirmatory Factor Analysis (CFA). Internal consistency, test–retest reliability, item-total correlations, and inter-item correlations were assessed. Content validity was evaluated using Content Validity Index (CVI). EFA supported a single-factor structure consistent with the original scale. CFA confirmed good model fit (χ²/df = 2.14, GFI = 0.99, CFI = 0.98, RMSEA = 0.067). The PBS demonstrated high internal consistency (Cronbach’s α = .959) and strong test–retest reliability (r = .815, p < .001). Inter-item correlation coefficients ranged from 0.39 to 0.86, supporting the internal coherence of the scale. The CVI was .99, indicating excellent content validity. The Turkish version of the PBS is a valid and reliable instrument for assessing attitudes toward patriarchy in Turkish cultural contexts. It holds potential for use in sociological, psychological, and gender-based research, as well as intervention studies aiming to explore or challenge patriarchal norms.

Anahtar Kelimeler

Patriarchy , validity and reliability , belief , scale , gender and culture.

Etik Beyan

Ethics committee approval was received for this study from the ethics committee of Atatürk University (Date: December 5, 2018, Number: 2018-12/3).

Kaynakça

• Ahmad, F., Riaz, S., Barata, P., & Stewart, D. E. (2004). Patriarchal beliefs and perceptions of abuse among South Asian immigrant women. Violence Against Women, 10(3), 262-282. https://doi.org/10.1177/1077801203256000
• Aiken, L. R. (1994). Psychological testing and assessment. Allyn and Bacon.
• Akgül, A. (2003). İstatistiksel analiz teknikleri (3rd ed.). Emek Ofset.
• Alpar, R. (2016). Spor, sağlık ve eğitim bilimlerinde örneklerle uygulamalı istatistik ve geçerlik-güvenirlik (4th ed.). Detay Yayıncılık.
• Arrighi, B. A., & Maume, D. J. Jr. (2000). Workplace subordination and men's avoidance of housework. Journal of Family Issues, 21(4), 464-487. https://doi.org/10.1177/019251300021004003
• Ataklı Yavuz, R. (2016). Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ekseninde kadın istihdamı ve ekonomik şiddet. Journal of Life Economics, 3(3), 77-100. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/305615
• Aylin, N. (2015). Kadın bedeni ve toplumsal izdüşümleri: Sosyolojik bir bakış. In F. Z. Fidan & D. Alptekin (Eds.), Kadın bedeni ve istismarı (pp. 33-56). Opsiyon Yayınları.
• Başak, S., Kıngır, S., & Yaşar, Ş. (2013). Kadının görünmeyen emeği: İkinci vardiya. ANKA Kadın Araştırma Merkezi. https://bianet.org/system/uploads/1/files/attachments/000/001/012/original/anka_kad %C4%B1n_rapor_13-1_ikinci_vardiya_.pdf?1387185056
• Bayram, N. (2010). Yapısal eşitlik modellemesine giriş: AMOS uygulamaları. Ezgi Kitabevi.
• Biltekin, Ö. D., Boran, Ö., Denkli, M. D., & Yalçınkaya, S. (2004). Naldöken sağlık ocağı bölgesinde 0-11 aylık bebeği olan annelerin doğum öncesi dönem ve bebek bakımında geleneksel uygulamaları. STED, 13(5), 166-168. https://www.ttb.org.tr/sted/sted0504/naldoken.pdf
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (20th ed.). Pegem Akademi Yayınları.
• Çokar, M. (2009). İsteyerek düşük, tıp etiği ve yasalar. http://www.kahdem.org.tr/?p=217
• Erkuş, A. (2014). Psikolojide ölçme ve ölçek geliştirme-I. Pegem Akademi.
• Ersöz, A. G. (2015). Özel alan / kamusal alan dikotomisi: Kadınlığın "doğası" ve kamusal alandan dışlanmışlığı. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1), 80-102. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/117726
• Gözüm, S., & Aksayan, S. (2002). Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber I: Ölçek uyarlama aşamaları ve dil uyarlaması. Hemşirelik Araştırma Dergisi, 4(1), 9-20. http://hemarge.org.tr/ckfinder/userfiles/files/2002/2002-vol4-sayi1-147.pdf
• Gözüm, S., & Aksayan, S. (2003). A guide for transcultural adaptation of the scale II: Psychometric characteristics and cross-cultural comparison. The Turkish Journal of Research and Development in Nursing, 5(1), 3-14. https://cir.nii.ac.jp/crid/1370016862296713601
• Güleç, H. (2009). Psikiyatride psikometri: Temel kavramlar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 1(2), 175-186. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/115172
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2015). Türkiye’de kadına yönelik aile içi şiddet araştırması. 18 Temmuz 2021 tarihinde https://www.hips.hacettepe.edu.tr.KKSA-TRAnaRaporKitap26Mart.Pdf adresinden erişilmiştir.
• International Labour Organization. (2018). World employment and social outlook: Women. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---dgreports/---dcomm/---publ/documents/publication/wcms_619577.pdf
• Kyriazos, T. A. (2018). Applied psychometrics: Sample size and sample power considerations in factor analysis (EFA, CFA) and SEM in general. Psychology, 09, 2207-2230. https://doi.org/10.4236/PSYCH.2018.98126
• Lachance-Grzela, M., & Bouchard, G. (2010). Why do women do the lion’s share of housework? A decade of research. Sex Roles, 63(11-12), 767-780. https://doi.org/10.1007/s11199-010-9797-z
• Mayers, A. (2013). Introduction to statistics and SPSS in psychology. Pearson Education Limited. Meydan, C. H., & Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları (2nd ed.). Detay Yayıncılık.
• Myers, J., & Harvey, R. (2011). Breaking vows: Early and forced marriage and girls’ education. https://resourcecentre.savethechildren.net/pdf/5930.pdf
• Organisation for Economic Co-operation and Development. (2018). Balancing paid work, unpaid work and leisure. http://www.oecd.org/gender/data/balancingpaidworkunpaidworkandleisure.htm
• Seçer, İ. (2015). SPSS ve LİSREL ile pratik veri analizi: Analiz ve raporlaştırma – güvenirlik ve geçerlik (2nd ed.). Anı Yayıncılık.
• Şeker, H., & Gençdoğan, B. (2014). Psikolojide ve eğitimde ölçme aracı geliştirme (2nd ed.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlik (1st ed.). Seçkin Yayıncılık.
• Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş: Temel ilkeler ve LISREL uygulamaları (1st ed.). Ekinoks Yayınları.
• Tavşancıl, E. (2002). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi (2nd ed.). Nobel Yayın Dağıtım.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2015, December 4). Zaman kullanım araştırması 2014–2015. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Zaman-Kullanim-Arastirmasi-2014-2015-18627
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2018, October 5). İstatistiklerle kadın. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Kad%C4%B1n-2022-49668&dil=1
• United Nations. (2015). Women in politics 2015. United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women. http://www.ipu.org/pdf/publications/wmnmap15_en.pdf
• Walby, S. (1990). Theorizing patriarchy. Blackwell.
• Yoon, E., Adams, K., Hogge, I., Bruner, J. P., Surya, S., & Bryant, F. B. (2015). Development and validation of the Patriarchal Beliefs Scale. Journal of Counseling Psychology, 62(2), 264-279. https://doi.org/10.1037/cou0000056
• Yurdugül, H. (2005). Ölçek geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliği için kapsam geçerlik indekslerinin kullanılması. In H. Kıran (Ed.), XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (Vol. 1, pp. 771-774). https://yunus.hacettepe.edu.tr/~yurdugul/3/indir/PamukkaleBildiri.pdf