Fifth-Grade Students’ Perceptions of a Potential Istanbul Earthquake: A Qualitative Case Study from Bağcılar District

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 192 - 222, 28.10.2025

Çağlar Köse , Mustafa Akçay , Mesut Yazicioğlu

https://doi.org/10.53047/josse.1797249

Öz

Bu araştırma, ülkemizde yüksek dereceli deprem riski altındaki bir kent yaşamı örneği olan İstanbul’un Bağcılar ilçesinde, ortaokul beşinci sınıf öğrencilerinin olası bir deprem tehdidine ilişkin zihinsel modellerini, duygusal tepkilerini, hazırlık düzeylerini ve yetkililerden beklentilerini ortaya koymayı amaçlamıştır. Araştırmada nitel yaklaşımlardan durum çalışması yöntemi kullanılmıştır. Öğrencilere uygulanan yarı yapılandırılmış görüşme formlarından elde edilen veri seti içerik analizine tabi tutulmuştur. Çalışmada elde edilen bulgulara göre, öğrencilerin deprem konusunda oldukça canlı bir farkındalığa sahip olduklarını, ancak bu farkındalığın çoğunlukla yoğun kaygı, belirsizlik ve yetersizlik duygusuyla iç içe geçtiğini göstermektedir. Öğrenciler depremi, bilimsel bir doğa olayı olarak tanımlamaktan çok; can ve mal kaybı, yıkım gibi olumsuz sonuçları ve uyandırdığı duygular (korku, panik, çaresizlik) üzerinden kavramsallaştırmaktadır. Ayrıca öğrencilerin afet sonrası çözümü yalnızca bireysel hazırlıkta görmemeleri, aynı zamanda yetkililerden kurumsal ve sistematik önlemler talep etmeleridir.

Anahtar Kelimeler

Afet , Afet Bilinci , Ortaokul Öğrencileri , Sosyal Bilgiler

Fifth-Grade Students’ Perceptions of a Potential Istanbul Earthquake: A Qualitative Case Study from Bağcılar District

Öz

This study investigates the spatial-cognitive representations, emotional responses, levels of disaster preparedness, and institutional expectations of fifth-grade middle school students in Bağcılar, a district of Istanbul that exemplifies urban life under high seismic hazard in Türkiye. Adopting a qualitative case study design, the research employed semi-structured interview forms to collect data, which were subsequently analyzed through content analysis. The results of the study reveal that students exhibit a vivid awareness of earthquake risks; however, this awareness is closely interwoven with intense feelings of anxiety, uncertainty, and perceived inadequacy. Rather than framing earthquakes as geophysical phenomena, students predominantly conceptualize them through their destructive impacts—such as loss of life and property, physical damage to the built environment—and the emotional responses they trigger, including fear, panic, and helplessness. Furthermore, students view disaster response and recovery not merely as matters of individual preparedness, but also as requiring institutional capacity, coordinated governance, and systematic risk-reduction measures led by authorities.

Anahtar Kelimeler

Disaster awareness , earthquake , geography education , middle school students , natural hazards , social studies , spatial cognition

Kaynakça

• AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı). (2020). AFAD hakkında. Retrieved January 14, 2022, from https://www.afad.gov.tr/afad-hakkinda
• Akar, H. (2016). Eğitimde nitel araştırma desenleri. In A. Saban & A. Ersoy (Eds.), Durum çalışması (pp. 113–149). Anı Yayıncılık.
• Aksoy, B., & Sözen, E. (2014). Lise öğrencilerinin coğrafya dersindeki deprem eğitimine ilişkin görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Düzce ili örneği). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 279–297.
• Atalay, İ. (1987). Türkiye jeomorfolojisine giriş. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No. 9.
• Ataman, O., & Tabban, A. (1977). Türkiye’de yerleşme alanlarının doğal afetlerle ilişkileri. Mimarlık, 4(25), 25–27.
• Aydın, F. (2010). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin “deprem” kavramını algılamaları: Fenomenografik bir analiz. Turkish Studies, 5(3), 801–817.
• Aydın, F., & Coşkun, M. (2010). Observation of the students’ “earthquake” perceptions by means of phenomenographic analysis (primary education 7th grade – Turkey). International Journal of the Physical Sciences, 5(8), 1324–1330.
• Aydıner, T. (2014). Doğal afet yönetişimi: Türkiye'de doğal afet yönetimi uygulamalarının tarihsel bağlamda değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bağcılar Belediyesi. (2008). Bağcılar ilçesi 1/1000 ölçekli uygulama imar planı raporu. İstanbul.
• Balamir, M. (2007). Sakınım planlaması. Şehir Plancıları Odası Haber Bülteni, 87, 1–5.
• Başıbüyük, A. (2004). Yetişkinlerde deprem bilgisi ve etkili faktörlerin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, (161), 205–218.
• Bozkurt, E. (2001). Neotectonics of Turkey – A synthesis. Geodin Acta, 14, 3–30.
• Bozkurt, V. (1999). Deprem ve toplum. Alfa Yayınları.
• Buldurur, M. A., & Kurucu, H. (2015). İstanbul’da afet yönetimi ve acil ulaşım yollarının değerlendirilmesi. Planlama Dergisi, 25(1), 21–31.
• Buluş-Kırıkkaya, E., & Gerdan, S. (2018). Engelli ve engelli adayı bireylerin bir afet anında nasıl davranacaklarına ilişkin görüşleri. Dirençlilik Dergisi, 2(2), 123–129.
• Can, H., & Özmen, B. (Eds.). (2010). Türkiye'nin deprem gerçeği paneli. Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Coveleski, J. (2014). A study of students’ perceptions of natural disaster plans and emergency preparedness at a higher education institution [Doctoral dissertation, Florida State University]. Retrieved February 14, 2020, from http://purl.flvc.org/fsu/fd/FSU_migr_etd-9163
• Cross, J. A. (2000). Hazards courses in North American geography programs. Environmental Hazards, 2, 77–86.
• Cvetković, V., Dragićević, S., Petrović, M., Mijaković, S., Jakovljević, V., & Gačić, J. (2015). Knowledge and perception of secondary school students in Belgrade about earthquakes as natural disasters. Polish Journal of Environmental Studies, 24(4), 77–85.
• Çakal, N. (2013). Beklenen İstanbul depremi ve afet önleme/azaltma çalışmaları kapsamında yapılan uygulamaların Bağcılar ölçeğinde değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi.
• Çakar, Ö. (2008). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinin deprem bilinci geliştirmedeki rolüne dair öğretmen görüşleri [Yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çavuş, R., & Balçın, M. D. (2020). Deprem eğitim merkezi gezisinin ortaokul öğrencilerinin depreme yönelik tutumlarına etkisinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(2), 55–72.
• Çoban, M., Sözbilir, M., & Göktaş, Y. (2017). Deprem deneyimini yaşamış kişilerin deprem öncesi hazırlık algılarının belirlenmesi: Bir durum çalışması. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(37), 113–134.
• Çoban, M. (2017). Üç boyutlu oyunla yapılan deprem eğitiminin ilkokul öğrencilerinin akademik başarıları ile motivasyonlarına etkisi ve öğrencilerin görüşleri [Doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Değirmenci, Y., Kuzey, M., & Yetişensoy, O. (2019). Sosyal bilgiler ders kitaplarında afet bilinci ve eğitimi. E-Kafkas Journal of Educational Research, 6(2), 33–46. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.591345
• Değirmençay, Ş. A., & Cin, M. (2016). Türkiye’deki deprem eğitimi araştırmaları: Betimsel içerik analizi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 301–314.
• Demirci, A., & Yıldırım, S. (2015). İstanbul’da ortaöğretim öğrencilerinin deprem bilincinin değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 45(207), 89–118.
• Demirkaya, H. (2007). İlköğretim 5, 6 ve 7. sınıf öğrencilerinin depreme yönelik tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(3), 37–51.
• Dikmenli, Y., Danabaş, F., Çelik, B. B., & Tekin, Ö. (2018). Effects of animation film use on earthquake knowledge level of 4th grade students. Online Submission, 5(1), 86–95.
• Ecevit, T., & Kaptan, F. (2019). 21. yüzyıl becerilerinin kazandırılmasına yönelik tasarlanan argümantasyon destekli araştırma-sorgulamaya dayalı öğretim modelinin betimlenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36(2), 470–488.
• Erdik, M., Biro, Y. A., Onur, T., Sesetyan, K., & Birgoren, G. (1999). Assessment of earthquake hazard in Turkey and neighboring regions. Annali di Geofisica, 42(6), 1125–1138.
• Erdik, M., Demircioğlu, M., Sesetyan, K., Durukal, E., & Siyaha, B. (2004). Earthquake hazard in Marmara Region, Turkey. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 24, 605–631.
• Ergünay, O. (1996). Afet yönetimi nedir? Nasıl olmalıdır. In T. Tankut (Ed.), Erzincan ve Dinar depremleri ışığında Türkiye’nin deprem sorunlarına çözüm yolları arayışları: TÜBİTAK deprem sempozyumu bildiriler kitabı (pp. 263–272). TÜBİTAK.
• Ergünay, O. (2009). Doğal afetler ve sürdürülebilir kalkınma. In Deprem sempozyumu bildirileri (pp. 1–11). Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Erkal, T., & Değerliyurt, M. (2009). Türkiye’de afet yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(22), 147–164.
• Eyidoğan, H. (2022). Marmara bölgesinin ve İstanbul kentinin deprem tehlikesi üzerine bir derleme. TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
• Eyidoğan, H., & Balamir, M. (2010). Risklerin azaltılması politikalarında ülkemiz ne durumda? Deprem stratejimiz var mı? TMMOB Deprem Sempozyumu Bildirileri.
• Fırat, T., & Aydınözü, D. (2011). Afet eğitimi: Türkiye’deki mevcut durum ve geleceğe yönelik öneriler. Afet ve Risk Dergisi, 1(1), 15–25.
• Gazioğlu, C. (2018). Türkiye’de deprem riskleri ve deniz alanlarına etkileri. İTÜ Vakfı Dergisi, 23(2), 31–42.
• Gültekin, N., & Yazıcı, K. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde çevre bilinci kazandırmada yeni yaklaşımlar. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 155–170.
• Güner, A., & Demirtaş, H. (2019). Ortaokul öğrencilerinin afet farkındalık düzeyleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(4), 1479–1492.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Felsefe–yöntem–analiz. Seçkin Yayıncılık.
• Gürkan, A., & Bayram, N. (2018). Türkiye’de afet eğitimi uygulamaları. Milli Eğitim Dergisi, 47(220), 271–294.
• İmamoğlu, H. (2009). Deprem bilinci ve eğitiminin önemi. Afet Yönetimi Dergisi, 1(1), 12–25.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi. (2018). İstanbul deprem master planı. Retrieved March 12, 2022, from https://deprem.ibb.istanbul
• İzbırak, R. (1992). Türkiye’nin fiziki coğrafyası. Milli Eğitim Basımevi.
• Kadıoğlu, M. (2011). Afet yönetimi: Beklenmeyeni beklemek, en kötüsünü yönetmek. T.C. JICA Türkiye Ofisi Yayınları.
• Kahraman, A., & Sungur, S. (2018). Ortaöğretim öğrencilerinin afet hazırlık düzeylerinin incelenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 2(2), 43–59.
• Karakuş, U. (2013). Sosyal bilgiler dersinde deprem öğretimi: Bir durum çalışması. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4(10), 40–57.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kaymakçı, S. (2009). Sosyal bilgiler öğretiminde güncel olayların kullanımı. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 1–16.
• Korkmaz, H., & Usta, E. (2010). Afet eğitiminin okul öncesi dönemde kazandırılmasına ilişkin öğretmen görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 40(188), 45–60.
• Köksal, E., & Gümüş, A. (2021). Afet farkındalığının artırılmasında eğitim programlarının etkisi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 17(2), 150–165.
• Kuban, D. (1999). Deprem sonrası İstanbul. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• MEB (Milli Eğitim Bakanlığı). (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4, 5, 6, 7. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Mutlu, N. (2020). Afet bilincinin geliştirilmesinde sosyal bilgiler öğretiminin rolü. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 8(3), 311–329.
• Özdemir, A. (2014). İlkokul öğrencilerinde deprem farkındalığı kazandırma süreci [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özey, R. (2001). Afetler coğrafyası. Aktif Yayınevi.
• Özey, R. (2010). Afet yönetimi. Pegem Akademi.
• Öztürk, K., & Gülmez, S. (2019). Afet eğitimi ve öğrencilerin risk algıları. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15(1), 45–59.
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative research and evaluation methods (4th ed.). Sage Publications.
• Sak, U., & Erden, M. (2005). Yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmede proje tabanlı öğrenme yaklaşımı. Eğitim ve Bilim, 30(136), 3–9.
• Sarı, M. (2018). Afet farkındalık eğitimi ve toplumsal hazırlık düzeyi. Afet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 89–101.
• Soylu, A. (2020). Ortaokul öğrencilerinde afet farkındalığı ve tutum düzeyleri. Milli Eğitim Dergisi, 49(229), 74–98.
• Şahin, C., & Doğan, S. (2009). İlköğretim öğrencilerinin afet bilinci düzeyleri. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 123–140.
• T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2019). Türkiye afet müdahale planı (TAMP). Retrieved February 2, 2022, from https://www.afad.gov.tr
• Tashakkori, A., & Teddlie, C. (2003). Handbook of mixed methods in social and behavioral research. Sage Publications.
• Tekeli, İ. (2001). Türkiye’de afet politikaları. Planlama Dergisi, 21(2), 55–68.
• Tekin, M., & Yıldız, E. (2019). Afet eğitiminin öğrencilerin bilgi düzeyi üzerindeki etkisi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(3), 1180–1202.
• Turan, S. (2017). Ortaokul öğrencilerinin deprem bilinci ve tutumları. Eğitimde Güncel Yaklaşımlar Dergisi, 5(2), 99–112.
• UNESCO. (2016). Education for sustainable development goals: Learning objectives. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
• UNISDR (United Nations Office for Disaster Risk Reduction). (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015–2030. United Nations.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2012). Afet eğitimi ve Türkiye’deki uygulamalar. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 48(2), 245–259.
• Yücel, E., & Kaplan, H. (2020). Afet bilinci eğitiminin öğrencilerin farkındalık düzeyine etkisi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 16(3), 302–31