Harran Ovasında Çiftçi Sulamalarının Bazı Performans Göstergeleri

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 2, 343 - 353, 31.05.2022

Barış Bahçeci

https://doi.org/10.33462/jotaf.976287

Öz

Bu çalışmada, Harran ovasında rastgele seçilen çiftçi sulamaları izlenerek, tarla eğimleri, akış debileri, tarla sulama uzunlukları, Christiansen tekdüzelik katsayısı (CU) ve dağılım türdeşliği (DU), derine süzülme oranı (DPR), su uygulama randımanı (Ea), sulama yeterliliği (Ia), su ihtiyacı verimliliği (Er), kuyruk suyu oranı (TWR) belirlenmiştir. Sulamalarda tarlaların büyük bölümlerinin yetersiz su aldığı, akış debilerinin büyüklüğü ve sulama süreleri sulamacının deneyimine göre tahmin edildiği gözlenmiştir. Border sulamalarında üç karıktan oluşan şeritler teşkil edilmektedir. Su önü karık veya borderde tarla sonuna geldiğinde suyun kesilmekte ve gündüz sulamalarında genellikle kuyruk suyu oluşmamaktadır. Sulamalarda mevcut nem dikkate alınmamaktadır. Sulama yapılırken, arazi tesviyesinin yüzey sulaması için genellikle yeterli olmadığı ve hatta aynı tarlada yer yer eğim farklılıkların olduğu belirlenmiştir. Harran Ovası’nda sulama sisteminde aşırı su kayıplarının ana nedenlerinden biri ve belki de en önemlisinin kontrolsüz gece sulamaları olduğu görülmüştür. Sulama suyu ihtiyacının yoğun olduğu zamanlarda bile, sulama suyunun bütün gece doğrudan drenaj kanallarına akması bu görüşü doğrulamaktadır. Tüm tarlada aşırı sulama nedeniyle derin süzülme artmış ve Ea değeri %62'ye düşmüştür. Bazı sulamalarda tarlanın tamamı yetersiz sulandığı belirlenirken, Ea değeri %88 iken olan bir sulamada, arazinin yarısının aşırı sulandığı ve diğer yarısının yetersiz su aldığı belirlenmiştir. Tarla içi yüzey sulama uygulamalarında derine süzülme değerleri %9 ile 38 arasında değişirken, izlenen tüm sulamalarda CU değerleri 66-96 aralığında bulunmuştur. Öte yandan, genel olarak DU değerleri %46 ile 85 arasında, sulama randımanları (Ea) %62-91 arasında değişirken, yüksek Ea değerlerinin, eksik sulamadan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Karık ve borderlerin sonunda, sulama suyunun açık drenaj kanallarına akmasını sınırlamak veya durdurmak için karık ve border sonları genellikle kapatılmaktadır. Gözlemler, tarla ve toprak özelliklerinin benzer olmasına rağmen, farklı karık/border uzunlukları kullanıldığını göstermiştir. Genellikle tarla uzunluğu ile karık veya border uzunluğunun eşit olduğu görülmüştür. Sulama suyu fiyatı, su hacmine göre değil, alansal büyüklüğe ve ürün türüne bağlı olduğundan, özellikle denetimsiz gece sulamalarında çok fazla su denetimsiz bir şekilde drenaj kanallarına akmaktadır. Dolayısıyla yüksek su kayıpları oluşmakta, devasa miktarlarda su drenaj kanallarıyla tahliye edilirken, bir bölümü Harran ovasının mansabındaki düşük kotlu arazilerde birikerek, yeraltı suyunun yükselmesine drenaj ve tuzlanma sorunlarının yaygınlaşmasına neden olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Harran ovası, Harran ovası, yüzey sulama, performans göstergesi, sulama randımanı, derine süzülme

Some Performance Indicators of Farmer Irrigation in Harran Plain

Öz

In this study, randomly selected farmer irrigations in the Harran plain were monitored, field slopes, flow rates, field irrigation lengths, Christiansen uniformity coefficient (CU) and distribution homogeneity (DU), deep infiltration rate (DPR), water application efficiency (Ea), irrigation efficiency (Ia), water requirement efficiency (Er), tail water ratio (TWR) were determined. It has been observed that large parts of the fields receive insufficient water during irrigation, the size of the flow rates and the irrigation times are estimated according to the experience of the irrigation. In border irrigations, strips consisting of three furrows have been formed. When the water reaches the end of the field in the furrow or border, the water is cut off and there is usually no tail water in daytime irrigation. moisture water deficit is not taken into account in irrigation. During irrigation, it has been determined that the land leveling is generally not sufficient for surface irrigation and there are even slope differences in the same field. It has been observed that one of the main and perhaps the most important causes of excessive water losses in the irrigation system in the Harran Plain is uncontrolled night irrigation. Even when the need for irrigation water is intense, the fact that the irrigation water flows directly into the drainage channels all night confirms this view. Due to over-irrigation in the whole field, deep infiltration increased and Ea value decreased to 62%. In some irrigations, it was determined that the entire field was insufficiently irrigated, while in an irrigation with an Ea value of 88%, it was determined that half of the land was over-irrigated and the other half received insufficient water. In field surface irrigation applications, the deep infiltration values varied between 9 and 38%, while CU values were found in the range of 66-96 in all irrigations monitored. On the other hand, while DU values generally vary between 46 and 85%, irrigation efficiency (Ea) varies between 62-91%, it is understood that high Ea values are due to incomplete irrigation. At the end of furrows and borders, furrows and borders are usually closed to limit or stop irrigation water from flowing into open drainage channels. Observations have shown that although field and soil characteristics are similar, different furrow/border lengths are used. In general, it was observed that the length of the field and the length of the furrow or border were equal, and the irrigation lengths in the monitored irrigations vary between 108-570 m. Since the price of irrigation water depends on the areal size and product type, not the water volume, a lot of water have been flowed into the drainage channels in an uncontrolled manner, especially in uncontrolled night irrigations. Therefore, high water losses occur, while huge amounts of water are discharged through drainage channels, some of it accumulates in the low-lying lands downstream of the Harran plain, causing groundwater to rise and drainage and salinization problems become widespread.

Anahtar Kelimeler

Harran plain, surface irrigation, performance indicators, irrigation efficiency, deep percolation

Kaynakça

• Anthony, D. (1995). On-farm productivity, current and potential: options, outcomes and costs, Irrig. Aust. 10 (1995), pp. 20–23.
• ASAE (1994). Standards Engineering Practices Data. ASAE Standards. EP409.1 DEC93. St Josepf, MI., p: 738-740, 724-727, 760-765
• Assefa, S., Kedir, Y., Alamirew, T. (2017). Effects of Slopes, Furrow Lengths and Inflow Rates on Irrigation Performances and Yield of Sugarcane, Plantation at Metehara, Ethiopia, January 2017. DOI: 10.4172/2168-9768.1000179
• Azmi, M., Sarmadi, L.F. (2012). Evaluation of surface irrigation system performance using System Dynamics (SD) approach, Irrigation and Drainage Systems 25(4) DOI: 10.1007/s10795-011-9123-0
• Criddle, W.D., Davis, S., Pair, CH, Shockley, D.G. (1956). Methods for Evaluating Irrigation Systems. Agricultural Handbook No. 82, SCS, USDA, Washington, D.C.
• Dinç, U., Şenol, S., Sayın, M., Kapur, S. 1991. The Physical, Chemical and Biological Properties and Classification Mapping of Soil of the Harran Plain. In: Dinc U, Kapur S (eds) Soils of the Harran Plain. Pub. of the Turkish Sci and Tech. Res. Council, 1-10
• DMİ (2015). Climatologically data, General Directory of Rural Service, Regional Rural Affairs Research Institute, Şanlıurfa, Turkey
• Hart, W.E., Collins, H.G., Woodward, G,. Humpherys, A.S. (1980). Design and Operation of Gravity or Surface Irrigation Systems. “Design and Operation of Farm Irrigation Systems, M.E. Jensen (ed).” ASAE Monograph 3, St. Joseph, MI: 501-580.
• Holzapfel, E.A., Leiva, C., Marino, M.A., Arumí, J.L., Billib, M.H.A. (2010). Furrow Irrigation Management and Design Criteria Using Efficiency Parameters and Simulation Models, Chilean Journal of Agricultural Research 70(2) DOI: 10.4067/S0718-58392010000200012
• Horst, M.G., Shamutalov, S.S., Pereira, L.S., Gonçalves, J.M. (2005). Field assessment of the water saving potential with furrow irrigation in Fergana, Aral Sea Basin. Agric Water Management, 7: 210-231.
• James, L.G. (1988). Principles of Farm Irrigation System Design. John Wiley and Sons Inc., New York, 543 p.
• Jaynes, D.B., Clemmens, A.J. (1986). Accounting for spatially variable infiltration in border irrigation models. Water Resources Research, 22(8): 1257-1262. Jensen, M.E., Howe, O.W. (1965). Performance and design of border-checks on a sandy soil. Transactions of the ASAE, 8(1): 141-145.
• Karaata, H. (1984). Urfa Harran Ovası Sulama Rehberi. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı. Topraksu Gen. Md., Bölge Topraksu Araştırma Enst. Yayınları Genel No.874 s, Urfa.
• Kanber, R., Köksal, H., Önder, S., Kapur, S., Sahan, S. (2001). Comparison of surge and continuous furrow methods for cotton in the Harran plain, Agricultural Water Management, 47(2): 119-135.
• Kanber, R. (1997). Sulama. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yay, No, 174, Ders kitapları Yay No, 52, Adana, 530 p.
• Kanber, R. (2003). Sulama ve Drenaj Mühendisliği, (Editörler: KANBER, R., ÇAKIR, R. ve TARI A.F)., Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlığı. Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Şube Müd., Yayın No:122, 531p.
• Ley, T.W., Clyma, W. (1981). Furrow irrigation practices in northern Colorado. Transactions of the ASAE, 24(3): 610-616.
• Linderman, C.L, Stegman, E.C. (1971). Seasonal variation of hydraulic parameters and their influence upon surface irrigation application efficiency. Transactions of the ASAE, 15(5): 914-918.
• Pereira, L.S, Cordery, I., Iacovides, I. (2012). Improved indicators of water use performance and productivity for sustainable water conservation and saving. Agricultural Water Management, 108: 39-51.
• Pereira, L.S., Gonçalves, J.M. (2018). Surface Irrigation, Sustainability and Solutions, Agriculture and the Environment, Online Publication Date: Feb 2018. Oxford Researche Encylopedias DOI:10.1093/acrefore/9780199389414.013.248
• Shafique, M.S., Skogerboe, G.V. (1983). Impact of seasonal infiltration function on furrow irrigation performance. In Advances in infiltration. Proceedings of a national conference on advances in infiltration, St Joseph, MI, ASAE: 292-301.
• Konukcu, F., Şener, M., Yüksel, A.N. (2007). Evaluation of Hayrabolu Irrigation Scheme in Turkey Using Comparetive Performance Indicators." JOTAF/Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 4(1): 43-54.
• Şener, M., Kurç, H.C. (2012). Küçük Sulama Şebekelerinde Performans Değerlendirmesi: Trakya Bölgesi Örneği. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9 (2), 82-91, Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/jotaf/issue/19039/201372
• USDA-SCS. (1983). Furrow irrigation. National Engineering Handbook. Section 15, chapter 5, U.S. Gover. Print. Office, Washington, D.C.
• Viera, S.R., Nielsen, D.R., Biggar, J.W. (1981). Spatial variability of field measured infiltration rate. Soil Sci. Soc. Am. J. 45: 1040-1048.
• Walker, W.R., Skogerboe, G.V. (1987). Surface Irrigation: Theory and Practice. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey, 375 p.
• Walker, W.R. (1989). Guidelines for Designing and Evaluation “Surface Irrigation Systems”. FAO Irrigation and Drainage Paper, No: 25, Rome, 167 p.