Babürnâme’deki Örneklerden Hareketle Türk-Moğol Kültüründe Yadacılık Geleneği

Yıl 2023, , 444 - 459, 05.09.2023

Mehmet Güler

https://doi.org/10.35236/jots.1255642

Cited By: 1

Öz

The practice of yadačılıq involves manipulating weather elements such as rain, snow, and storms through specific rituals or stones. Throughout history, those who engaged in these practices have been bestowed titles like yatčı, yadačı, and cayčı, distinguishing them from individuals referred to as qam or shaman. The tradition of yadačılıq persisted among Turks and other Central Asian communities, spanning from ancient times to more recent centuries. Over this period, numerous sources have offered insights into this subject. One such illuminating source on these rituals and beliefs is the Bāburnāma, a memoir and diary-style account authored by Babur Shah, a notable figure from the 16th century. Within this work, Babur Shah documented his experiences, observations, and encounters during his rule. Significantly, the Bāburnāma includes explicit references to the terms yadačı and yadačılıq, underscoring the continuity of these beliefs within the societal fabric of the 16th century. The intent of our article is to emphasize the existence of yadačis and the beliefs encompassing yadačılıq across diverse Turkish and Mongolian communities, both in the past and the present, dispelling the notion that this practice is merely a legend.

Anahtar Kelimeler

yatčı, yadačı, yadačılıq, jade stone, Bāburnāma

The Tradition of Yadačılıq in Turkish-Mongolian Culture Based on the Examples in Bāburnāma

Öz

The practice of yadačılıq involves manipulating weather elements such as rain, snow, and storms through specific rituals or stones. Throughout history, those who engaged in these practices have been bestowed titles like yatčı, yadačı, and cayčı, distinguishing them from individuals referred to as qam or shaman. The tradition of yadačılıq persisted among Turks and other Central Asian communities, spanning from ancient times to more recent centuries. Over this period, numerous sources have offered insights into this subject. One such illuminating source on these rituals and beliefs is the Bāburnāma, a memoir and diary-style account authored by Babur Shah, a notable figure from the 16th century. Within this work, Babur Shah documented his experiences, observations, and encounters during his rule. Significantly, the Bāburnāma includes explicit references to the terms yadačı and yadačılıq, underscoring the continuity of these beliefs within the societal fabric of the 16th century. The intent of our article is to emphasize the existence of yadačis and the beliefs encompassing yadačılıq across diverse Turkish and Mongolian communities, both in the past and the present, dispelling the notion that this practice is merely a legend.

Anahtar Kelimeler

yatčı, yadačı, yadačılıq, jade stone, Bāburnāma

Kaynakça

• Arat, R. R. (1970). Baburnâme-Babur’un Hâtıratı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Asım, N. (1934). Celalettin Harzemşah. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Aşçı, M. (2019). Harezm Türkçesinde Söz Yapımı. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Atalay, B. (1973). Divânü Lügat-it Türk Tercümesi I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boyle, J. A. (1977). Mongol and Kalmuks. London: Variorum Reprints.
• Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Prethirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Demren, Ö. (2006). Yağmur Yağdırma Ritüeli Çerçevesinde Ortaköy Yağmur Duası. Türkbilig, 12, 76-92.
• Doerfer, G. (1963). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenszeit I. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Durmaz, C. (2008). Yûnus Emre Divanı’nda ve Risâletü’n-Nushiyye’de Kelime Grupları ve Söz Varlığı. Sakarya Ünversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Eberhard, W. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erbay, F. (2008). W. Radloff’un “Opıtslovaryatyurkskihnareçiy” Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çağatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Fu, Maoji & Mi, Haili (2000). 维吾尔罗布话研究 [Uygur Tilining Lopnor Teleppuzi Üstide Tetqiqat]. Pekin: Merkezi Uluslar Üniversitesi Yayını.
• Gabain, A. von (1974). Altürkische Grammatik. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Gazimihal, M. R. (1963). Türk Askerî Muzıkaları Tarihi. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Gökalp, Z. (1918). Eski Türklerde Din. Yeni Mecmua, 47, 11-22.
• Gömeç, S. (2003). Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(33), 79-104.
• Gumilev, L. N. (2003). Eski Türkler. Çev. Batur, A. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Güler, M. (2022). Modern Uygurcadaki Unvan ve Meslek Adlarının Tarihsel Karşılaştırmalı İncelenmesi. Yıldız Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• İnan, A. (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(4), 19 - 30.
• İnan, A. (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kazvini, M. (1283). ‘Acâyibü’l-Mahlûkāt ve Garâyibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kebekova, B. K. (2004). Mifter Cana Ulamıştar. Kırgız Adabiyatının Tarihi I. Bişkek: Şam Basması.
• Kesbi, M. (2002). İbretnüma-yı Devlet (Tahlil ve Tenkitli Metin). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kobya, E. Ş. (2014). Türkiye’de Yağmur Törenleri ve Yağmurla İlgili İnanışlar. Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). Ankara: TDK Yayınları.
• Köprülü, F. (1925).Eski Türklerde Dinî-Sihri Bir Anane, Yat veya Yağmur Taşı. Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, 4(1), 1-11.
• Lessing, F. (2003). Moğolca Sözlük. Çev. Karaağaç, G. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Maimaitiaili, N. (2019). Çağdaş Uygurcanın Ağızları ve Söz Varlığı. Yıldız Teknik Ünversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Molnár, A. (1985). Qām, Yātčï and Bügü: Notes on Old Turkic Shamanism. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985) Tebliğler I (pp. 197-204). İstanbul.
• Molnár, Á. (1994). Weather-Magic in Inner Asia. Indiana: Bloomington.
• Mukasov, M. (2004). Din Irları. Kırgız Adabiyatının Tarihi I. Bişkek: Şam Basması.
• Ocak, A. Y. (2013). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ögel, B. (1998). Türk Mitolojisi I-II. Ankara: Türk Dik Kurumu Yayınları.
• Öğreten, A. (2000). Türk Kültüründe ‘Yada Taşı’ ve XVIII. Yüzyıl Sonu Osmanlı-Rus Savaşlarında Kullanılması. Belleten, 64(241), 863-900.
• Örnek, S. V. (1988). 100 Soruda, İlkelerde Din, Büyü, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Rahimi, F. (2016). Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Raşid, M. (2013). Tarih-i Raşid IV. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Roux, J.-P. (2000). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Kazancıgil, A. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Sümer, F. (1953). Eski Türklerde Yağmur ve Kar Yağdırma Âdeti. Resimli Tarih Mecmuası, 4(44), 25-34.
• Şahin Doruk, Z. (2008). Lev N ikolayeviç Gumilev’in Geleneksel Türk Dini ile İlgili Görüşleri. Erdem Dergisi, 52, 183-230.
• Şeşen, R. (2017). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Pamukkale Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5), 139-142.
• Tanyu, H. (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Elips Kitap.
• Turan, O. (2004). Türk Cihan Hakimiyyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Uraz, M. (1992). Türk Mitolojisi. İstanbul: Mitologya Yayınları.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Yakup, A. et al. (1990-1998). Uygur Tilinin İzahlik Lügiti I-VI. Pekin: Milletler Neşriyatı.
• Yaltkaya, Ş. (1936). Yat Yahut Yağmur Taşı. Gündüz Dergisi, 3, 23-29.
• Yao, Xiaoping (2009). 汉英词典 [Çince-İngilizce Sözlük]. Beijing: Foreign Language Teaching and Research Press.
• Yudahin, K. K. (1998). Kirgizsko-Russkiyslovar-Kırgızça-Orusça Sözdük. Moskva: Sovetskaya Ensiklopediya Basması.