About the words äje and ekeš in Kazakh

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 392 - 401, 18.08.2025

Emin Oba

https://doi.org/10.35236/jots.1673532

Öz

Kazakh, which is among the modern Turkic dialects of today’s Kipchak group, is a very rich contemporary dialect in terms of vocabulary. Its vocabulary generally consists of words of Turkic origin. However, in addition to these words, words from different languages are also included in the vocabulary of Kazakh. In this study, the words of Mongolian origin äje and ekeš, which are seen in the vocabulary of Kazakh, will be examined. While examining these words, information will be given about their use in historical Turkic dialects and modern Turkic dialects, as well as their use in Mongolian. In addition, explanations about the origin of the words will be included.

Anahtar Kelimeler

Kazakh , Mongolian , vocabulary , loanwords , analysis

Kazakçada Äje ve Ekeş Sözcükleri Hakkında

Öz

Kazakh, which is among the modern Turkic dialects of today’s Kipchak group, is a very rich contemporary dialect in terms of vocabulary. Its vocabulary generally consists of words of Turkic origin. However, in addition to these words, words from different languages are also included in the vocabulary of Kazakh. In this study, the words of Mongolian origin äje and ekeš, which are seen in the vocabulary of Kazakh, will be examined. While examining these words, information will be given about their use in historical Turkic dialects and modern Turkic dialects, as well as their use in Mongolian. In addition, explanations about the origin of the words will be included.

Anahtar Kelimeler

Kazakh , Mongolian , vocabulary , loanwords , analysis

Kaynakça

• Abik, A. D. (1993). Ali Şîr Nevâyî’nin Risâleleri Târîh-i Enbiyâ ve Hükemâ, Târîh-i Mülûk-i Acem, Münşeât: Metin-Gramatikal-İndeks-Sözlük. Ankara University. (Unpublished PhD Thesis).
• Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-Zekiyye Fil-Lugat’it-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aytbayulı, Ö. (2007). Diyalektologiyalık Sözdik. Almatı: Arıs Baspası.
• Baskakov, N. (1953). Hakassko-Russkiy Slovar’. Moskva: Ministerstvo Kultury SSSR Glavizdata.
• Budagov, L. (1869-1871). Sravnitel’nıy Slovar’ Turetsko-Tatarski’ Nareçiy I-II. Sanktpeterburg: Tipografiya İmtsratorokoy Akademiya Nauk.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi.
• Clauson, Sir G. (1959). The earliest Turkish Loan Words in Mongolian. Central Asiatic Journal, 4(3), 174-187.
• Clauson, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Çeremisov, K. M. (1951). Buryatsko-Russkiy Slovar’. Moskva: Gosudarstvennoye Izdatel’stvo Inostarnik i Natsional’nyye Slovari.
• Doerfer, G. (1963-1975). Turkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden: Fransz Steiner Verlag.
• Grønbech, K. (1942). Komanisches Wörterbuch, türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus. Kopenhagen: Einar Munksgaard.
• Gülensoy, T. (1984). Dīvānü Lugāti’t-Türk ve Kutadgu Bilig’deki Moğolca Kelimeler Üzerine. Türk Kültürü Araştırmaları (pp. 90-103). Ankara.
• Haenisch, E. (1939). Wörterbuch zu Mongḥol un Nuica Tobca’an (Yüanch’ao psi-hi) geheime Geshichte der Mogolen. Leipzig: Otto Harrassowitz.
• Iskakov, A. (2011). Kazak Edebi Tiliniŋ Sözdigi I-XV. Almatı: Tiltanım.
• Iwamura, S. (1961). The Zirni Manuscript. A Persian-Mongolian Glossary and Grammar. Kyoto: Kyoto University.
• Kaçalin, S. M. (2011). Niyāzī. Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, El-Lugatu‘n-Neva’iyye ve‘l-İstişhadatu‘l-Cagata’iyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kaçalin, S. M. (2019). Mahmûd el-Kâşgarî. Dîvânu Lugât’it-Turk. İstanbul: Kabalcı.
• Kaliyev, G. et al. (2005). Kazak Tiliniŋ Aymaktık Sözdigi. Almatı: Arıs Baspası.
• Kara, G. (1990). Zhiyuan Yiyu. Index alphabétique des mots Mongols. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 44(3), 279-344.
• Kincses-Nagy, É. (2018). Mongolic Copies in Chaghatay. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Koç, K. et al. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Kowalewski, J. E. (1844-1849). Dictionnaire Mongol-Russe-Français. Kasan: İmprimerie de L’université.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük I-II. Trans. Karaağaç, G. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Martin, S. E. (1961). Dagur Mongolian (Grammar, Texts and Lection). Bloomington: Indiana University Publications.
• Mostaert, A. (1968). Dictionnaire Ordos. New York-London: Johnson Reprint Corporation.
• Oba, E. (2020). Kazakçanın Tarihî Türk Lehçelerine Göre Söz Varlığı. IQ Kültür-Sanat.
• Özönder, F. S. B. (1996). ‘Alī Şîr Nevâyī Muḥākemetü’l-luġateyn İki Dilin Muhakemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Pavet de Corturteille, M. (1870). Dictionnarie Turk-Oriental. Paris: İmprimé Par Ordre de L’empereur a L’imprimerie İmpériale.
• Poppe, N. N. (1927). Das mongolische Sprachmaterial einer Leidener Handschrift. İzvestiya Akademiy Nauk SSSR.
• Poppe, N. N. (1938). Mongolskiy slovar’, Mukaddimat al-adab I-II. Moskva: Akademiy Nauk SSSR.
• Poppe, N. N. (1991). Mongolian Loan Words in Kazakh. In Varia Eurasiatica. Festschrift für Professor András Róna-Tas (pp. 149-152). Szeged: Attila József University.
• Radloff, W. (1893-1911). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I-IV. Sanktpeterburg: İmperatorskoy Akademiy Nauk.
• Ramstedt, G. J. (1935). Kalmückisches Wörterbuch. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Rybatzki, V. (2006). Die Personenennamen und Titel der mittelmongolischen Dokumente, Eine lexikalische Untersuchung. Helsinki: Publications of the Institute for Asian and African Studies.
• Sanjeyev, G. D. et al. (2015-2018). Etimologiçeskiy Slovar’ Mongolskiḫ Yazıkov I-III. Moskva: Rossiskaya Akademiya Nauk.
• Schönig, C. (2000). Mongolische Lehnwörter im Westoghusischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Sertkaya, O. F. (2009). Dîvânü Lügati’t-Türk’te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? Veya Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügati’t-Türk’ünde Yabancı Dillerden Kelimeler. Dil Araştırmaları, 5, 9-38.
• Sevortyan, Y. V. (1974-2003). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• Shnitnikov, B. (1966). Kazakh-English Dictionary. London: Mouton & Co.
• Smagulov, A. (2013). Kazak Esimderi (Entsiklopediyalık-Anıktamalık). Almatı: Atamura.
• Starostin, S. A. et al. (2003). An Etimological Dictionary of Altaic Languages I-III. Leiden-Boston: Brill.
• Şçerbak, A. M. (2019). Eski Dönem Türk-Moğol Dil İlişkileri (8.-14. Yüzyıllar). Trans. Alimov, R. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Şeyh Süleymān Efendi. (1298). Lugat-i Çağatay ve Türki-yi Osmani. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları.
• Toparlı, R. et al. (2000). Kitâb-ı Mecmu-ı Tercümân-ı Türkȋ ve Acemȋ ve Mugalȋ. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R. et al. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tuna, O. N. (1972). Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler. Türkiyat Mecmuası, 117, 209-250.
• Türkiye’de Halk Ağızlarından Derleme Sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim.
• Wilkens, J. (2021). Handworterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Turkisch. Göttingen: Universitetsverlag.
• XII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995-1996). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü I-II. Trans. Taymas, A. Ankara: Türk Dil Kurumu.