Eski Türkçe et- ve öt- Fiilleri Üzerine

Erdem Uçar

doi:10.35236/jots.427132

Araştırma Makalesi

About Verbs ät- and öt- in Old Turkic

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 79 - 97, 15.08.2018

Erdem Uçar

https://doi.org/10.35236/jots.427132

Cited By: 1

Öz

In Old Turkic, there are both ät- and öt-, which means ‘to sing, to make sounds (for animals)’. These are
more prevalent in that period, but the use of ät- has diminished over time and has left its place to the öt-. The historical phonetics does not
provide us any conclusive evidence whether there is a sound shifting at the
beginning of the word like /ä-/ > /ö-/. For this reason, it is necessary to
evaluate the two verbs separately. The existence of two verbs as a difference today
in Turkic languages support our hypothesis.

Anahtar Kelimeler

ät- , öt- , etymology , synonym

Kaynakça

AL-RABGHŪZĪ (2015). The Stories of the Prophets: Qiṣaṣ Al-Anbiyā’: an Eastern Turkic Version (Second Editon), Edited by H. E. BOESCHOTEN; J. O’KANE, Vol. I: Text Edition; Vol. II: Translation, Leiden-New York-Köln: E. J. Brill.
ARAT, R. R. (1947). Kutadgu Bilig I: Metin, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
ARAT, R. R. (1959). Yusuf Has Hâcib. Kutadgu Bilig II: Tercüme, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III: İndeks, İndeksi Neşre Hazırlayanlar: K. ERASLAN et alii, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
ATALAY, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
BASKAKOV. N. A. (1973). Gagauzsko-Russko-Moldavskiy Slovar’ (11.500 slov), Moskva: Izdatel’stvo “Sovyetskaya Entsiklopediya”.
BİRYUKOVİÇ, R. M. (1984). Leksika Çulımsko-Tyurkskogo Yazıka, Posobiye k Speckursu, Saratov: Izd. Univ.
BUDAGOV, L. Z. (1869). Sravitel’nıy Slovar’ Turetsko-Tatarskih’ Nareçiy, So Vklyuçeniem’ upotrebitel’neyşih’ Slov’ Arabskih’ i Persidskih’ i s’ Perevodom’ na Russkiy Yazık’, Tom’ I: A-F, Sanktpeterburg’: Tipografiya Imperatorskoy Akademiy Nauk.
CEYLAN, E. (1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
ÇUBUKÇU, M. (2016). “Kutadgu Bilig’in Viyana Nüshasının İmla Özelliklerinin Tespiti ve Diğer Nüshalarla Karşılaştırılması”, Turkish Studies, 11/21: 749-800.
DANKOFF, R.; J. KELLY (1982). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Türk), Part I, Harvard: Harvard University Press.
DANKOFF, R.; J. KELLY (1984). Mahmut el-Kāşгarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Türk), Part II, Harvard: Harvard University Press.
DANKOFF, Robert (1983). Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig): a Turko-Islamic Mirror for Princes, Chicago and London: University of Chicago Press.
DURGUT. H. (1995). “Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî Lügat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî (Cild-i Evvel)” Adlı Eserin Transkripsiyonu. Trakya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Edirne. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
ERCİLASUN, A. B.; Z. AKKOYUNLU (2014). Kâşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a functional approach to the lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
ERDAL, M. (2017). “Maue, Dieter (Hg.): Alttürkische Handschriften Teil 19. Dokumente in Brāhmī und tibetischer Schrift Teil 2. Stuttgart: Franz Steiner 2015. XIX 657 S. 4° = Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland 13,27. Hartbd. € 90,00. ISBN 978-3-515-10997-0.”, Orientalistische Literaturzeitung, 112/2: 189-196. (Review)
GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
HAUENSCHILD, I. (2003). Die Tierbezeichnungen bei Mahmud al-Kaschgari: eine Untersuchung aus sprach- und kulturhistorischer Sicht, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
KAKUK, Z. (2012). Krimtatarisches Wörterverzeichnis: Aufgrund der Sammlung von Ignác Kúnos zusammengestellt von, Szeged: Tisza Press Nyomda.
KÜLTÜRAL, Z.; BEYRELİ, L. (1999). Şerifî: Şehname Çevirisi, C. IV (Sözlük), Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.
MAHMUT, Kaşgarlı (2008). Kitabu Divan-ı Lügatit-Türk, Tıpkıbasım-Türkçe Sözcükler-Özel Adlar Dizini, Haz. Ş. KURT, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
MAUE, D. (2015). Alttürkische Handschriften, Teil 2: Dokumente in Brāhmī und tibetischer Schriften, Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Band XIII/27, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
MELIORANSKIY, P. M. (1900). Arab’ Filolog’: O Turetskom’ Yazık’, Arabskiy Tekst’ İzdal’ i Snabdil’ Perevodom’ i Vvedeniem’, Sanktpeterburg’: Tipografiya İmperatorskoy Akademiy Nauk’.
NADELYAYEV, V. M. et alii (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
ORUCOV. E. (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti, Dört Cildde, C. III, Bakı: Şerq-Qerb.
ÖLMEZ, M. (1994). “Dolganischer Wortschatz. Marek Stachowski, Universytetu Jagielloński, Kraków 1993, 264 s. (ISBN 83-233-0618-4)”, Türk Dilleri Araştırmaları, 4: 201-206. (Tanıtma)
ÖLMEZ, M. (2007). Tuvacanın Sözvarlığı (Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
PEKARSKİY, E. K. (1917). Slovar’ Yakutskogo Yazıka I, Petrograd’: Imperatorskoy Akademii Nauk.
PEKARSKİY, E. K. (1917). Slovar’ Yakutskogo Yazıka IV, Leningrad: Akademii Nauk Soyuza Sovyetskih Sotsyaalistiçeskih Respublik.
RADLOFF, W. (1893). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Erster Band (die Vocale), St. Pétersbourg: Imperatorskaya Akademiya Nauk.
RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
RASSADİN, V. İ. (2005). Slovar’ Tofalarsko-Russkiy i Russko-Tofalarskiy, St. Petersburg: Izdatel’stvo “Drofa”.
RÖHRBORN, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I: Verben, Band 1: ab- äzüglä-, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
RÖHRBORN, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, II: Nomina, Pronomina, Partikeln, Band 2: aš-äžük, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
SERTKAYA, O. F. (1982). Eski Türkçede Musiki Terimleri ve Musiki Alet İsimleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eski Türk Dili Anabilim Dalı, İstanbul. (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi)
SERTKAYA, O. F. (1989). “Türkolojide Eleştiri Sorunları Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1985: 137-189.
SEVORTYAN, E. V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov (obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na glasnıye), Moskva: İzdatel’stvo “Nauka”.
SKVORCOV, M. I. (1985). Çăvaşla-Vyrăsla Slovar’ (40.000 sămaça Yaçăn), Moskva: Russkiy Yazık.
SLEPTSOVA, P. A. (1972). Yakutsko-Russkiy Slovar’ (25300 slov), Moskva: Izdatel’stvo “Sovyetskaya Entsiklopediya”.
STACHOWSKI, M. (1993). Dolganischer Wortschatz, Kraków: Nagładem Uniwersytet Jagiellońskiego.
STACHOWSKI, M. (1998a). Dolganischer Wortschatz Supplementband, Kraków: Księgarnia Akademicka.
STACHOWSKI, M. (1998b). “Notizen zur schorischen und tschulymischen Etymologie”, Studia Etymologica Cracoviensia, 3: 107-123.
STAROSTIN, S. et alii (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Vol. I-III, Leiden-Boston: E. J. Brill.
TEKİN, T. (1968). A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington: Indiana University Press.
TEKİN, T. (1986). “Karahanlı Dönemi Türk Şiiri”, Türk Dili, 409: 81-157.
TEKİN, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: Simurg.
TEZCAN, S. (1981). “Georg Kara-Peter Zieme: Die Uigurischen Übersetzungen des Guruyogas Tiefer Weg Von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrināmasaṃgīti. Berliner Turfantexte VIII. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut Für Alte Geschichte und Archäologie. Akademie Verlag, Berlin, 1977. 148 s. + 50 tablo üzerinde 90 tıpkıbasım, 4°”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1978-1979: 307-313. (Tanıtma)
TEZCAN, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
TİMERHANOV, A. E. (2015). Tatar Télénéŋ Aŋlatmalı Süzlégé, Tom I: A-B, Kazan: Tehsi.
TULUM, M. (2011). Birinci Kitap: Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi, Meninski'nin Thesaurus’u ile Evliya Çelebi'nin Seyahatname’sine ve Başka Metinlerden Derlenmiş Verilere Göre XVII. yüzyıl İstanbul Türkçesinde Sesler ve Ses Benzeşmeleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). 12 Cilt, II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ÜŞENMEZ, E.; E. UÇAR (2014). İslamî Dönem Türk Edebiyatının ilk Eseri: Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib, Kahire Nüshası (Tıpkıbasım), İstanbul: Akademik Kitaplar.
XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). 8 Cilt, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YUDAHIN, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ (okolo 40000 slov), Kniga II: L-Ya, Moskva: Izdatel’stvo “Sovyetskaya Entsiklopediya".
Yusuf Has Hacib (2015a). Kutadgu Bilig B Fergana Nüshası (Taşkent Davlat Şarkşünaslik İnstituti Huzuridegi Abu Rayhan Beruniy Namli Şark Kolyazmaleri Merkezi 1809. nr.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yusuf Has Hâcib (2015b). Kutadgu Bilig A Viyana Nüshası (Wien, ÖNB, Cod. A. F. 13), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YÜCE, N. (1993). Ebu’l-Ḳāsim Cārullāh Maḥmūd bin ʿOmar bin Muḥammed bin Aḥmed ez-Zamaḫşarī el-Ḫvarizmī: Mukaddimetü’l-Edeb: Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası, Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ZENKER, J. T. (2009). Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch I-II, 4. Nachdruck der Ausgabe ‘Leipzig 1866’, Hildesheim: Olms.