Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Hikâye: Ayniddîn’in Dâsitân-ı Hatun Mesnevisi [06 Mil Yz A 3881/6]

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 329 - 402, 05.09.2023

Türkan Korkmaz Bulut

https://doi.org/10.35236/jots.1318789

Öz

Dastān-ı Hatun Masnavī is a significant ḥikāya written in verse, which is a part of Turkish literature from the Islamic period. The story revolves around a poor and devout woman who resides in Mecca, left to raise her son after her husband’s passing. One day, during a fit of anger, the child hurls bread at his mother, inadvertently causing her right eye to go blind. The woman harbors resentment towards her son for an extended period, but towards the end of the story, he is spared from a potentially fatal punishment through the intercession of Hasan and Hüseyin. A miraculous event unfolds when the Prophet Muhammad adorns his turban—the child is miraculously restored to full health. Furthermore, when the Prophet tenderly wipes the woman’s face, she regains her previous well-being. This tale underscores the paramount importance of a parent’s toil and devotion, as well as the boundless love and compassion of a mother. It conveys its moral lesson by showcasing a miracle attributed to the Prophet, making it a religious and didactic masnavi. The composition consists of 135 couplets and is composed in simple, fluid, and easily comprehensible Turkish. In this scholarly examination, the transcription, intralingual translation, and indexing of Dastān-ı Hatun Masnavī, housed in the manuscript collection of the Ankara National Library under the reference number 06 Mil Yz A 3881/6, are meticulously carried out. The story is scrutinized from both literary and linguistic perspectives to shed light on its intricate features.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, Turkish literature of the Islamic period, Dastān-ı Hatun, Masnavi

A Story of Old Anatolian Turkish: Ayniddīn’s Dāsitān-ı Hatun Mesnevi [06 Mil Yz A 3881/6]

Öz

Dastān-ı Hatun Masnavī is a significant ḥikāya written in verse, which is a part of Turkish literature from the Islamic period. The story revolves around a poor and devout woman who resides in Mecca, left to raise her son after her husband’s passing. One day, during a fit of anger, the child hurls bread at his mother, inadvertently causing her right eye to go blind. The woman harbors resentment towards her son for an extended period, but towards the end of the story, he is spared from a potentially fatal punishment through the intercession of Hasan and Hüseyin. A miraculous event unfolds when the Prophet Muhammad adorns his turban—the child is miraculously restored to full health. Furthermore, when the Prophet tenderly wipes the woman’s face, she regains her previous well-being. This tale underscores the paramount importance of a parent’s toil and devotion, as well as the boundless love and compassion of a mother. It conveys its moral lesson by showcasing a miracle attributed to the Prophet, making it a religious and didactic masnavi. The composition consists of 135 couplets and is composed in simple, fluid, and easily comprehensible Turkish. In this scholarly examination, the transcription, intralingual translation, and indexing of Dastān-ı Hatun Masnavī, housed in the manuscript collection of the Ankara National Library under the reference number 06 Mil Yz A 3881/6, are meticulously carried out. The story is scrutinized from both literary and linguistic perspectives to shed light on its intricate features.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, Turkish literature of the Islamic period, Dastān-ı Hatun, Masnavi

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili, Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çelebioğlu, Â. (2018). Türk Mesnevi Edebiyatı (Sultan II. Murad Devri). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Demirci, Ü. Ö. & Korkmaz, Ş. (2008). Şeyyâd Hamza, Yûsuf u Zelîhâ (Giriş, Metin, Günümüz Türkçesine Aktarma, Dizin ve Sözlük, Tıpkıbasım). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. 21. Baskı. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kanar, M. (2003). Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Derin Yayınları.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2016). Türkçede Söz Dizimi. 23. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kocatürk, V. M. (2018). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İkü Yayınevi.
• Korkmaz Bulut, T. (2022). XVII. Yüzyıla Ait Realist Bir İstanbul Hikâyesi: İbrahîm Şâh ve Kanlı Servi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Korkmaz, T. (2013). Hikâyet-i Hâce Sa’îd (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi).
• Korkmaz, T. (2017). Arzu İle Kanber Hikâyesi (Milli Kütüphane Nüshası 06 Mil Yz A 8618 Ve Konya Nüshası 42 Kon 1882/2) (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri Ve Ek Kalıplaşması Olayları. 5. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köktekin, K. (1999). Eski Anadolu Türkçesi İle Yazılmış Hatun Destanı ve Dili. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (12), 1-29.
• Nişanyan, S. (2002). Sözlerin Soyağacı. İstanbul: Adam Yayınları.
• Özalp, N. A. (2014). Hikâye-i Mevlidi’n-Nebi: Mevlid Hikâyeleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Özkan, M. (2017). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Genişletilmiş 5. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Öztürk, E. (2017). Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Arkadaş Yayınları.
• Räsänen, M. (1969). Versucheines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura.
• Redhouse, S. J. W. (1974). A Turkishand English Lexicon. Beirut.
• Sağol-Yüksekkaya, G. (2006). Türk Dili Kitabı. İstanbul: Duyap Yayıncılık.
• Sâmi, Ş. (1985-86). Temel Türkçe Sözlük I-Iıı (Sadeleştirilmiş Ve Genişletilmiş Kâmûs-I Türkî). İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Sâmi, Ş. (1989). Kâmûs-I Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Saraçbaşı, M. E. (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sevortyan, E.V. (1974-2003). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskix Yazıkov I-VII. Moskva: Akademiya Nauk.
• Söylemez, M. M. (2021). Dâstân-I İbrâhîm Edhem, Dâstân-I Fâtıma, Dâstân-I Hâtun. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Steıngass, F. (1975). A Comprehensive Persian-English Dictionary (New Reprint). Beirut, Lebanon: Librairiedu Liban Publishers.
• Şahin, H. (2018). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarama Sözlüğü I-VIII (1963-1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tıetze, A. (2016-2020). Tarihî Ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati I-X. Ankara: Tüba Yayınları.
• Tiken, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler Ve Zarf Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi (Gramer-Metin-Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Timurtaş, F. K. (1994-1999). Osmanlı Türkçesi Grameri I-III. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Topaloğlu, A. (1989). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tuğlacı, P. (1971-74). Okyanus 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük I-III. İstanbul: Pars Yayınları.
• Türkçe Sözlük. (2011). 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-XII (1965). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldız, O. & Yalkın, A. O. (2021). Tarihî Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.