Condolences to the Followers of Vefaiyye: Two Abu’l Vefâs, Two Vefaiyyes, Legends and Realities

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 302 - 330, 21.07.2024

Ahmet Küçükkalfa

https://doi.org/10.35236/jots.1487507

Öz

During the Timurid period, the Sunni-Zayniyye cult was prominent in the Islamic world. Under Fatih Sultan Mehmed (1451-1481), Sheikh Abu’l Wafâ was the leading figure of this cult. After the death of Ibrahim Bey II (1423-1464) of Karaman, Abu’l Wafâ moved to Istanbul at Fatih Sultan Mehmed’s invitation. Fatih built a complex in his honor, recognizing him as the highest religious authority, which led to the widespread influence of the Zayniyye-Wafâiyye cult. Neither Ashik Pashazâda nor his son-in-law Sayyid Walayâd were mentioned in records from Fatih Sultan Mehmed’s period. After Fatih’s death in 1481 and Abu’l Wafâ’s in 1491, the Abdullah Agha Mosque, linked to Sayyid Walayâd’s Sunni-Zayniyye cult, was completed in 1492 during Bayezid II’s reign. The alternative project to introduce Sayyid Walayâd’s Iraqi Heterodox Abu’l Wafâ cult ended with him becoming the sheikh of the Sunni-Zayniyye cult. The Menâkıbname of Iraqi Sheikh Abu’l Wafâ (1020-1107), rediscovered in 1976, gained popularity in the 1980s after A. Y. Ocak’s articles. Sayyid Walayâd’s claim to the Sunni-Zayniyya sheikh title in 1494 is disputed, as contemporary sources lack evidence, and documents linking him to Ashikpashazâda and Abu’l Wafâ are from Sayyid Walayâd himself. Claims about the Menâkıbname’s impact on Anatolian Sufism overlook its historical development.

Anahtar Kelimeler

Wafâ’iyya cult, Sheikh Abu’l Wafâ, Ašikpashazâda, Sayyid Walayâd

Vefaiyye Taraftarlarına Taziye: İki Ebu’l Vefâ, İki Vefâiyye, Efsaneler ve Gerçekler

Öz

During the Timurid period, the Sunni-Zayniyye cult was prominent in the Islamic world. Under Fatih Sultan Mehmed (1451-1481), Sheikh Abu’l Wafâ was the leading figure of this cult. After the death of Ibrahim Bey II (1423-1464) of Karaman, Abu’l Wafâ moved to Istanbul at Fatih Sultan Mehmed’s invitation. Fatih built a complex in his honor, recognizing him as the highest religious authority, which led to the widespread influence of the Zayniyye-Wafâiyye cult. Neither Ashik Pashazâda nor his son-in-law Sayyid Walayâd were mentioned in records from Fatih Sultan Mehmed’s period. After Fatih’s death in 1481 and Abu’l Wafâ’s in 1491, the Abdullah Agha Mosque, linked to Sayyid Walayâd’s Sunni-Zayniyye cult, was completed in 1492 during Bayezid II’s reign. The alternative project to introduce Sayyid Walayâd’s Iraqi Heterodox Abu’l Wafâ cult ended with him becoming the sheikh of the Sunni-Zayniyye cult. The Menâkıbname of Iraqi Sheikh Abu’l Wafâ (1020-1107), rediscovered in 1976, gained popularity in the 1980s after A. Y. Ocak’s articles. Sayyid Walayâd’s claim to the Sunni-Zayniyya sheikh title in 1494 is disputed, as contemporary sources lack evidence, and documents linking him to Ashikpashazâda and Abu’l Wafâ are from Sayyid Walayâd himself. Claims about the Menâkıbname’s impact on Anatolian Sufism overlook its historical development.

Anahtar Kelimeler

Wafâ’iyya cult, Sheikh Abu’l Wafâ, Ašikpashazâda, Sayyid Walayâd

Kaynakça

• Acar, Ö. (2010). Arab Teriminin Kökeni. Nüsha Dergisi, 31, 73-107.
• Ahmed Teymur Paşa (2008). Arap Kaynaklarına Göre Yezidilik ve Yezidiliğin Doğuşu. Çev. Tanrıverdi, E. İstanbul: Ataç Yayınları.
• Ahmet Eflâki (1973). Ariflerin Menkıbeleri. Çev. Yazıcı, T. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Akyol, İ. (2013). Fatih Sultan Mehmet Dönemindeki Edebi Çevreler. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 93-122.
• Aşıkpaşazâde (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi. Haz. Yavuz, K. & Saraç, M. İstanbul: Koç Kültür Yayınları.
• Baharlu. İlgar, (2020). Tasavvuf Klasikleri Eşliğinde Safeviler Öncesinde Sema (Semah). Alevilik-Bektâşilik Araştırmaları Dergisi, 22, 179-198.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Çev. Yıldız, H. D. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Beydilli, K. (2020). Âşıkpaşazâde Derviş Ahmed: Âşıkî’ya Dair Biyografik Katkılar. Turkish Journal of History, 71, 161-180.
• Böwering, G. (2003). Zulme Uğrayan ve İlhâdla Suçlanan İlk Sufiler. Çev. Tek, A. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 361-384.
• Cahen, C. (1969). Selçuklu Devri Tarih Yazıcılığı. Çev. Kaymaz, N. Tarih Araştırmaları Dergisi, 7, 193-220.
• Cahen, C. (1994). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. Çev. Yıldız, M. İstanbul: E Yayınları.
• Cahiz (1967). Hilafet Ordusunun Menkibeleri ve Türklerin Faziletleri. Çev. Şeşen, R. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Can, Ş. (2001). Rubâiler, Mevlânâ’nın Rubâileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Cide, Ö. (2014). Osmanlı Kuruluş Döneminde Beylikler ile İlişkilerde Din Faktörü. Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 99-117.
• Czegledy, K. (1998). Bozkır Kavimlerinin Doğudan Batıya Göçleri. Çev. Çoban, E. İstanbul: Özne Yayınları.
• Demirci, M. (2009), Sevâd. TDV İslâm Ansiklopedisi 36 (pp. 576-578). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demirci, M. (2009). Sâmerrâ. TDV İslâm Ansiklopedisi 36 (pp. 70-71). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Diehl, C. (2018). Bizans İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: İnkilap Yayınları.
• Ebu’l- Hayr-i Rumi (1988). Saltuk-name. Haz. Akalın, Ş. H. Ankara. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. Çev. Birkan, İ. Ankara: İmge Yayınları.
• Erdemir, A. (1999). Muslihu’d-din Mustafa İbn Vefâ, Hayatı, Eserleri, Tesirleri ve Manzum Eserlerinin Tenkidli Metni. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Erdoğan, A. (1941). Şeyh Vefa: Fatih Mehmed Devrinde Istanbul’da Bir Türk Mütefekkiri: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Ahmed İhsan Basımevi.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâma Giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Eyice, S. (1991). Aşık Paşa Cami. TDV İslâm Ansiklopedisi 4 (pp. 3-5). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Faruki, S. (2001). Bunalım, Uzlaşma ve Uzun Süreli Var Oluş: Bektâşi Ocağı ve Osmanlı Devleti: Onaltıncı ve Onyedinci Yüzyıllar. Çev. Çakır, Ç. Hacı Bektâş Veli Araştırma Dergisi, 18, 141-154.
• Fayda, M. (1992). Bedevi. TDV İslâm Ansiklopedisi 5 (pp. 311-317). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Feriddün Attar (2017). Esrarname. Haz. Kanar, M. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (1993). Darünnedve. TDV İslâm Ansiklopedisi 8 (pp. 555-556). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli: Vilâyet-Nâme. İstanbul: İnkilap Kitapevi.
• Grousset, R. (1980). Bozkır İmparatorluğu. Çev. Uzmen, M. R. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Güler, K. (2010). Kütahyalı Firaki ve Bilinmeyen Şiirleri. Turkish Studies, 5(1), 1037-1066.
• Gülten, S. (2018). Osmanlı ve Vefâi Tarikatı İlişkilerine Bir Katkı: Yörükân-ı Seyyid Ebu’l Vefâ Cemaati, Aşıkpaşazâde ve Seyyid Velâyet. In Kurtoğlu, O. & Çamkara-Erginer, A. (Eds.), IV. Uluslararası Alevilik ve Bektâşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı (pp. 563-580). Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Yayınları.
• Günaltay, M. Ş. (1991). İslâm’da Tarih ve Müverrihler. İstanbul.
• İbn Haldun. (2005). Mukaddime. Ed. Uludağ, S. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Kesir. (1995). El Bidaye ve’n-Nihaye. Çev. Keskin, M. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve Patron. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnalcık, H. (2012). Rönesans Avrupası – Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• İnalcık, H. (2015). Fâtih Sultan Mehmed Tarafından İstanbul’un Yeniden İnşaası. Çev. Unan, F. Ondokuz Mayıs University Journal Of Education Faculty, 3, 215-226.
• Kaçmaz, Ö. (2006). Tâcu’l- Ârifin Seyyid Ebu’l-Vefâ’nın Tarihsel Yaşamı, Vefâilik Hareketinin (Tarikatının) Anadolu Selçuklu Devletinin Yıkılışında ve Osmanlı Beyliğinin Kuruluşundaki Önemi ve Ebu’l–Vefâ Menâkıbnâmesi’nin Edisyon Kritik Metni. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. (Yayımlanmamış Master Tezi)
• Karaarslan, N. Ü. (1999). Hüzeyl (Beni Hüzeyl). TDV İslâm Ansiklopedisi 19 (pp. 576-578). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karadeniz, H. B. (2008). Osmanlılar ile Beylikler Arasında Anadolu’da Meşruiyet Mücadelesi (14.-16. Yüzyıllar). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Karadeniz, H. B. (2011). Osmanlılar ile Anadolu Beylikleri Arasında Psikolojik Mücadele. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Konstam, A. (2007). Europa im Mittelalter. Vom Frankenreich bis zur Renaissance. Dresden: Tosa Verlag.
• Kossak, S. (1997). Cihanname (Jahanname) Shah Jahan Hunting Deer with Trained Cheetahs, Rajastan: Mevar, Ca.1710. New York: The Metropolitan Museum of Art.
• Köprülü, M. F. (1941). Harizmşahlar. İslâm Ansiklopedisi 5/1 (pp. 267-285). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Küçükkalfa, A. (2021A). Bayrak Kuşcuoğlu Ehl-İ Hak / Hünkâri İnancının Ulu Ozanı. Alevilik-Bektâşilik Araştırmaları Dergisi, 23, 189-218.
• Küçükkalfa, A. (2021B). Firdevsi ve Şahname’nin Kayıp Hikâyeleri. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(5), 13-36.
• Ligozzi, J. (Ca. 1577–80). Janissary “of war” with a Lion. (Retrieved from www.metmuseum.org/art/collection/search/339261)
• Madelung, W. (1992). Horasan ve Maverâünnehir’de İlk Mürcie ve Hanefiliğin Yayılışı. Çev. Kutlu, S. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 33, 239-247.
• Mecdi Mehmed Efendi. (1989). Sakaik-İ Numâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Neşri, M. (1949). Kitab-ı Cihannüma. Eds. Unat, F. R. & Köymen, M. A. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nicolas De Nicolay. (1567). Illustration de les Navigations, Pérégrinations et Voyages Faicts en la Turquie. Lyon: Author. (Retrieved from www.gallica.bnf.fr)
• Ocak, A. Y. (1992). Bektâşilik. TDV İslâm Ansiklopedisi 5 (pp. 373-379). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler (14-17. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2006). Türkiye Selçukluları Döneminde ve Sonrasında Vefai Tarikatı (Vefaiyye): Türkiye Tasavvuf Tarihine Farklı Bir Yaklaşım. Türk Tarih Kurumu Belleten, 257, 119-155.
• Ocak, A. Y. (2011). Babailer İsyanı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Oruç Beğ. (1925). Tevarih-i Al-i Osman. Ed. Babinger, F. Hannover: Heinz Lafaire.
• Oruç Beğ. (2008). Oruç Beğ Tarihi (1288-1502). Çev. Öztürk, N. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Öngören, R. (2003). Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeyniler. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Öngören, R. (2013). Zeyniyye. TDV İslâm Ansiklopedisi 44 (pp. 367-371). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öngören, R. (2014). Fetih Sonrası İstanbul’da İlk Tasavvufî Yapılanmalar ve Fâtih Sultan Mehmed. In Osmanlı İstanbulu I (pp. 383-396). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Özdemir, M. N. (2005). Abbasi Halifesi Mu’tasım’ın Ordusunda Bulunan Türklerin ‘Köle’ Olup Olmadığı Meselesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 211-230.
• Özel, F. (2003). Vefa’nın Mekânsal Gelişim Süreci. İstanbul Üniversitesi, İstanbul (Yayımlanmamış Master Tezi).
• Özgüdenli, O. (2013). Selçuklular I: Büyük Selçuklu Tarihi (1040-1157). İstanbul: İsam Yayınları.
• Özkul, A. (2008). Tacü’l Arifin Ebü’l Vefa’nın Menâkıbı. Marmara Üniversitesi, İstanbul. (Yayımlanmamış Master Tezi).
• Ralamb, C. (1657‒58). Rålambska Dräktboken (The Rålamb Book of Costumes). Stockholm: The National Library of Sweden. (Retrieved from www.loc.gov/books)
• Recepova, A. (2019). Sultan Hüseyin Baykara Dönemi Kültür Tarihi ve Onu Yüceltenler: Molla Cami ile Ali Şir Nevai. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 47, 151-176.
• Rieu, C. (1881). Supplement to the Catalogue of The Persian Manuscripts in the British Museum. London: The British Museum.
• Ritter, H. (1988). Osmanlılar Devrinde İstanbul’dan Geçmiş Iraklı Bazı Âlimler. Belleten, 209, 387-412.
• Ritter, H. (1989). Nicolas De Nicolay’ın Türkiye Seyahatnâmesi ve Desenleri. Erdem Dergisi, 5(14), 571-617.
• Roux, J. P. (1994). Aksak Timur. Çev. Yalt, A. R. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Roux, J. P. (2006). Orta Asya, Tarih ve Uygarlık. Çev. Arslan, L. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Roux, J. P. (2008). Türklerin Tarihi. Çev. Kazancıgil, A. & Arslan, L. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Saatçi, S. (2009). Irak Türkmen Boyları, Oymakları ve Yerleşme Bölgeleri. İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
• Söylemez, M. M. (2002). Vâsıt Kentinin Kuruluşu ve İlk Sakinleri Üzerine. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/2, 145-172.
• Sultan Veled. (1976). İbtida-Name. Çev. Gölpınarlı, A. Ankara: Konya Turizm Derneği Yayınları.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Sümer, F. (1976). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Güven Matbaası.
• Şah Tahmasb-ı Safevi. (2001). Tezkire. Çev. Kırlangıç, H. İstanbul: Anka Yayınları.
• Şahin, H. (2009). Seyyid Velayet. TDV İslâm Ansiklopedisi 37 (pp. 75-77). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şen, M. E. (2019). Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 221-237.
• Taberi. (1991). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi. Çev. Ugan, Z. K. & Temir, A. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Taşpınar, İ. (2015). Fetihten XVIII. Yüzyılın Sonuna Kadar İstanbul Rumları’nın Dini Hayatı. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi 5 (pp. 82-89). İstanbul: İSAM.
• Turgut, V. (2020). Ahu ve Derviş: XIII. Yüzyıl Tasavvuf Dünyası Üzerine Bazı Yeni Bulgular. Türk Kültürü ve Hacı Bektâş Veli Araştırma Dergisi, 96, 11-31.
• Yıldız, M. (2006). Sinoplu Safâyi ve Vasâyâ-Yı Şeyh Vefâ Adlı Manzumesi. Vefa Semti Dünü Bugünü Yarını Sempozyumu Bildiriler Kitabı (pp. 1-10). İstanbul: Bilim Sanat Vakfı.
• Zeynel, A. (2004). Kakaiye Hareketi. Ankara Üniversitesi, Ankara. (Yayımlanmamış Master Tezi)