Genealogies reaching back to Noah and Abraham: A brief introduction to the Oghuzname tradition

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 31 - 67, 26.02.2025

Aslıhan Haznedaroğlu

https://doi.org/10.35236/jots.1609690

Öz

It is difficult to evaluate the Oghuzname tradition outside of the Islamic understanding of history, in which the ancestor’s lineage is based on the prophet. The Islamic understanding of history, on the other hand, presents an idea of a world formed on the basis of the the Torah. “Secere” texts, which have an important place in the self-perception of nations, are historical documents of the quest of Islamic societies to join the common human story by uniting a common ancestor with the lineage of the prophet. In our study, first of all, the historical background of genealogies is introduced, and the influence of Shuubiyya and Persian tradition on genealogical narratives is being evaluated. The study also presents a table for the comparison of the sources containing the family tree of Oghuz Khan. The genealogical webs that connect the Turks to the lineage of Jaffes, the son of Noah, and then Esau, the son of Isaac, and associate them with kingship should not be considered independent of the political conditions of the period. More than twenty Oghuzname texts that we have today present a design of political identity according to the period. The Book of Dede Qorqut, which proceeds with reference to the “compose Oğuzname” of the blessed person named Dede Qorqut, is a reflection of the Oghuz identity as a part of the oghuzname world.

Anahtar Kelimeler

genealogy, Oghuzname, Shuubiyya, Gog Magog, Dede Qorqut

Nuh ve İbrahim Peygambere Dayanan Şecereler: Oğuzname Geleneği Hakkında Kısa Bir Giriş

Öz

It is difficult to evaluate the Oghuzname tradition outside of the Islamic understanding of history, in which the ancestor’s lineage is based on the prophet. The Islamic understanding of history, on the other hand, presents an idea of a world formed on the basis of the the Torah. “Secere” texts, which have an important place in the self-perception of nations, are historical documents of the quest of Islamic societies to join the common human story by uniting a common ancestor with the lineage of the prophet. In our study, first of all, the historical background of genealogies is introduced, and the influence of Shuubiyya and Persian tradition on genealogical narratives is being evaluated. The study also presents a table for the comparison of the sources containing the family tree of Oghuz Khan. The genealogical webs that connect the Turks to the lineage of Jaffes, the son of Noah, and then Esau, the son of Isaac, and associate them with kingship should not be considered independent of the political conditions of the period. More than twenty Oghuzname texts that we have today present a design of political identity according to the period. The Book of Dede Qorqut, which proceeds with reference to the “compose Oğuzname” of the blessed person named Dede Qorqut, is a reflection of the Oghuz identity as a part of the oghuzname world.

Anahtar Kelimeler

genealogy, Oghuzname, Shuubiyya, Gog Magog, Dede Qorqut

Kaynakça

• Aça, M. (2021). Yunan Doğa Tasarımı ve Memluk Yaratılış Miti. In Aça, M. & Yolcu, M.A. (Ed.), Sosyal Bilimler Işığında Doğa, İnsan, Toplum ve Kültür (36-46). İstanbul: Paradigma Akademi.
• Akalın, Ş. H. (1988). Ebu’l- Hayr-ı Rûmî Saltuk-name III. Cilt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Anderson, B. (2010). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. İstanbul: Metis Yayınları.
• Atsız, H. N. (2020). Tevârîh-i Cedîd-i Mir’ât-ı Cihân. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Atsız, H. N. (2022). Üç Osmanlı Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Atsız, H. N. (2023). Âşıkpaşaoğlu Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ayan, Y. S. (2021). Câm-ı Cem-Âyîn Hasan bin Mahmud el Bayâtî (Dil İncelemesi-Transkripsiyonlu Metin-Dizin Sözlük-Tıpkıbasım). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kocaeli. (Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi).
• Bakır, A. (2008). Yazıcızade’nin Selçuk-Name İsimli Eserinin Edisyon Kritiği. Marmara Üniversitesi. İstanbul. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Çev. Yıldız, H. D. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Behiştî Ahmed Çelebi (2020). Tarih-i Behişti. Haz. Kaytaz, F. & Çakır, M. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Boratav, P. N. (2010). Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi. Türkiyat Mecmuası, 13, 31-62.
• Cemiloğlu, İ. (2000). 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiyâ Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çeribaş, Mehmet (2019). Mecmûʿü’t-Tevârîh. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Demir, N. ve Aydoğdu, Ö. (2015). Oğuzname [Kazan Oğuznamesi] (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Demirtaş, F. (2009). Celâl-Zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l Mesâlik. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayseri. (Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi).
• Ebu Bekr-i Tihrani (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye. Çev. Öztürk, M. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2016). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’tTürk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2019). Nehir Destan Oğuzname (Oğuz Bitig). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ertaş, M. (2021). Câhiliye Dönemi Şairlerinden Antere B. Şeddâd’ın Hayatı ve Edebi Kişiliği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 37-64.
• Firdevsî (2014). Şehnâme. Çev. Necati Lugal. İstanbul: Kabalcı.
• Genç, V. (2007). İdris-i Bitlisî Heşt Bihişt Osman Gazi Dönemi (Tahlil ve Tercüme). Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, İstanbul. (Yükseklisans Tezi).
• Gregory Abo’l Farac (Bar Hebraeus) (1975). Abu’l Farac Tarihi I. Süryancadan İngilizceye Çev. Budge, E. A. W. Türkçeye Çev. Doğrul, Ö. R. Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
• Gutas, D. (2003). Yunanca Düşünce Arapça Kültür Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu. Çev. Şimşek, L. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Hamdî (1991). Yusuf u Züleyha. Haz. Onur, N. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hamdullah Müstevfî-i Kazvinî (2015). Târih-i Güzîde (Zikr-i Pâdişâhân-ı Selçukiyân). Ed. Göksu, E. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Haznedaroğlu, A. (2021). Ana Siftesi ile Ana Küçüğü: Rize’de Halk Hekimliği Uygulamalarının İki Kutsal Öznesi. In Ed. Ceylan, Ö. (Ed.), Halk Kültüründe Sağlık (153-176). İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
• İbni Haldun (2020). Mukaddime. Haz. Uludağ, S. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbnü’l-Esîr (1987). El-Kâmil fi’t-Tarih. Çev. Ağırakça, A. et al. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İnalcık, Halil (2021). Has-bağçede ‘Ayş u Tarab. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kaçalin, M. (2017). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karataş, A. (2013). Hindî Mahmûd Kısas-ı Enbiyâ Peygamber Kıssaları: İnceleme ve Tenkitli Metin. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, H. (2022). Tevârih-i Güzîde - Nusret-nâme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kutluay, İ. (2015). Tûfandan Sonra İnsan Neslinin Hz. Nûh’un Üç Oğlu Vasıtasıyla Devam Ettiğine Dair Rivayetlerin Tahlili. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 15(1), ss.15-41.
• Mesudî (2011). Murûc Ez-Zeheb (Altın Bozkırlar). Çev. Batur, A. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Mikail Baştu İbn Şams Tebir (1991). Şan Kızı Destanı. Çev. Aydın, A. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Murtazavî Menuçehr (1385) Mesâil-i Asr-ı İlhânân. Tahrân. Bünyâd-ı Mevkûfât.
• Necmeddin et-Tarsûsî (2018). Tuhfetü’t-Türk: Tarsûsî’nin Siyâsetnâmesi. Haz. Muhammed Usame Onuş, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Bakanlığı.
• Ölmez, Z. (2020). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Terākime. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Önder, S. Y. (2019). Yazıcızade Ali’nin Oğuznamesi. Metin-Tercüme-Sözlük-Tıpkıbasım. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özdemir, Ş. (2023). Câmiü’t-Tevârîh’te Türklerin Kökenine Dâir Verilen Bilgilerin İncelenmesi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Öztürk, N. (2001). XV. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal: Selâtîn-nâme (1299-1490). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pelsaert, Francisco (2022). Francisco Pelsaert’e Göre Cihangir’in Hindistanı. Çev. Ömür, E. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Rabgûzî (2019). Kısasü’ül-Enbiya (Peygamber Kıssaları) Giriş-Metin-Dizin. Haz. Ata, A. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ramazanzâde (2022). Tarih-i Nişancı Paşa (Tenkitli Metin-Tahlil). Haz. Özdemir, R. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Semenov, A. A. (1960). Gur-i Emir Türbesinde Timur’un ve Ahfadının Mezar Kitabeleri. Çev. İnan, A. Belleten, 24(93), 139-170.
• Starr, S. F. (2019). Kayıp Aydınlanma - Arap Fetihlerinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Çağı. Çev. İnanç, Y. S. İstanbul: Kronik Kitap.
• Sümer, F. (2016). Oğuzlar. Türkmenler: Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
• Şeşen, R. (2011). İbn Hassûl ve “Tafdîl el-Etrak ala sair el-Ecnad” Adlı Risalesinin Tercümesi. Tarih Dergisi, 38, 119-142.
• Tezcan, S. & Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznâmesi Tercime ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Yılmaz, E. et al. (2013). Kısas-ı Enbiyâ. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, H. (2020). Osmanlı ‘Kayı’ Menşeinin Yeni Tarihî ve Nümizmatik Kanıtları. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 402, 26-33.
• Yılmaz, H. (2023). Hilafeti Yeniden Düşünmek Osmanlı Siyaset Düşüncesinde Tasavvufi Dönüşüm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, M. Ş. (2020). Gazzâlî ve Osmanlı Siyaseti: Nasîhatü’l-Mülûk’ün Kanûnî Devrinde Gerçekleşen Tercümeleri. In Çalışır, M. F. et al. (Eds.), Kanûnî Sultan Süleyman ve Dönemi: Yeni Kaynaklar, Yeni Yaklaşımlar (125-142). İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• Ziya Gökalp (1975). Türk Ahlâkı. İstanbul: Türk Kültür Yayınları.