E 41: Kısaltmalı Yenisey Yazıtı Hemçik-Çırgakı’nın Okuma ve Anlamlandırma Farklılıklarına Göre Söz Varlığı Denemesi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 319 - 391, 18.08.2025

İsmail Mantıoğlu

https://doi.org/10.35236/jots.1706976

Öz

Yenisei inscriptions are large and small inscriptions written in Turkic runic letters on various materials such as obelisks, tombstones, mirrors and metals along the Yenisei River passing through the autonomous regions of Tuva and Khakassia in the Russian Federation, with a total number of around 300 today. The fact that these inscriptions contain different words from the kaganate inscriptions with Turkic runic letters and their dialectological richness have caused differences in the reading and interpretation of the researchers. In this study, reading and interpretation studies on the Hämčik-Čirgaki inscription, known by the abbreviation E 41 among the Yenisei inscriptions, are compared and its vocabulary is brought together.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic , Yenisei inscriptions , Hämčik-Čirgaki , E 41 , comparative vocabulary

E 41: A vocabulary analysis of the abbreviated Yenisei inscription Hämčik-Čirgaki according to differences in reading and interpretation

Öz

Yenisei inscriptions are large and small inscriptions written in Turkic runic letters on various materials such as obelisks, tombstones, mirrors and metals along the Yenisei River passing through the autonomous regions of Tuva and Khakassia in the Russian Federation, with a total number of around 300 today. The fact that these inscriptions contain different words from the kaganate inscriptions with Turkic runic letters and their dialectological richness have caused differences in the reading and interpretation of the researchers. In this study, reading and interpretation studies on the Hämčik-Čirgaki inscription, known by the abbreviation E 41 among the Yenisei inscriptions, are compared and its vocabulary is brought together.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic , Yenisei inscriptions , Hämčik-Čirgaki , E 41 , comparative vocabulary

Kaynakça

• Alimov, R. (2013). Tanrı Dağı Yazıtları: Eski Türk Runik Yazıtları Üzerine Bir İnceleme. Konya: Kömen Yayınları.
• Aydın, E. (2011). Yenisey Yazıtlarıyla İlgili Genel Sorunlar Üzerine Notlar. In Şavk, Ü. Ç. (Ed.), Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu 26-29 Mayıs 2010 Bildiriler Kitabı Cilt I (pp. 89-95). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, E. (2012). Yenisey yazıtları nasıl tarihlendirilebilir? Turkish Studies, 7(2), 161-168.
• Aydın, E. (2016). Eski Türk Yer Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Aydın, E. (2017). Orhon Yazıtları: Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Aydın, E. (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Aydın, E. (2019). Sibirya'da Türk İzleri Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Aydın, M. (2024). Eski Türk Kişi Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Batmanov, I. A. (1959). Yazık Yeniseyskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pis’mennosti. Frunze: Akademiya Nauk Kirgizskoy SSR.
• Bazılhan, N. (2005). Kone Turik Bitiktastarı Men Eskertkishteri (Orkhon, Yenisey, Talas). Almatı: R. B. Doğu Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Donner, O. (1892). Wörterverzeichnis zu den inscriptions de l'Iénisseï. Helsingissa: Suomalaisen Kirjallisuuden Seuran Kirjapainossa.
• Kazakistan Cumhuriyeti Kültür ve Enformasyon Bakanlığı Türk Yazılı Dil Komitesi. Kemchik-chirgak (e-41). (https://bitig.kz/show_big.php?fn=copies/566.gif, Erişim: 28.10.2023).
• Kormuşin, İ. [V.] (2008a). E-41 (Hemçik Çırgakı Yazıtı). Çev. Alimov, R. Türk Dilleri Araştırmaları, 18, 181-206.
• Kormuşin, I. V. (2008b). Tyurkskiye Yeniseyskiye Epitafii, Grammatika, Tekstologiya. Moskva: Nauka.
• Kormuşin, I. (2016). Yenisey, Altay, Kırgısiztan Yazıtları ve Kağıda Yazılı Runik Belgeler. Ankara: BilgeSu.
• Kormuşin, İ. V. (2017). Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları. Metinler ve İncelemeler. Çev. Alimov, R. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Malov, S. Y. (1952). Yeniseyskaya Pismennost Tyurkov Teksti i Issledovaniya. Moskova-Leningrad: Nauka.
• Mozioğlu, E. (2015). Runik Harfli Dağlık Altay Bölgesi Yazıtları. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Orkun, H. N. (1940). Eski Türk Yazıtları III. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Recebli, E. (2009). Kadim Türk Yazısı Abideleri Göytürk Yazısı Abideleri II. Bakı: Nurlan.
• Sertkaya, O. F. (2005). Yenisey Yazıtları'ndan 10, 25, 41, 51, 70, 109 ve 110 Üzerine Etimolojik Açıklamalar ile Düzeltmeler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39, 209-228.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları: Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1999). Hemçik-Çırgakı Yazıtı. Türk Dilleri Araştırmaları, 9, 5-15.
• Tuna, O. N. (2008). Köktürk Yazılı Bazı Metinlerde Kullanılan Sembollerinin Fonetik Değerleri Üzerine. Çev. Güzel, S. Dil Araştırmaları, 2(2), 111-128.
• Tüngüç, K. (2024). Eski Türk Runik Yazılı ile Uygur Yazılı Sosyokültürel Metin Örnekleri Üzerine Bir Karşılaştırma. Journal of Old Turkic Studies, 8(2), 341-358.
• Useev, N. (2019). Rusya Federasyonu'ndaki Yazıtlar. In Gökdağ, B. A. et al. (Eds.), Ortak Türk Tarihi Cilt VI (pp. 337-401). Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları.
• Vasilyev, D. D. (1983). Korpus Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov Basseyna Yeniseya. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı Metinlerin Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.