TÜKETİCİLERİN PLANSIZ SATIN ALMA NİYETLERİNİN DAVRANIŞSAL EKONOMİ PERSPEKTİFİNDEN İNCELENMESİNE DAİR BİR SAHA ARAŞTIRMASI

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 82 - 110, 30.12.2022

Funda Civek Sabiha Kılıç

Öz

Klasik ekonomi insanların davranış, karar ve tercihlerinde rasyonel olduğunu savunurken insanların duygusal yanını görmezden gelmiştir.
Bu noktada davranışsal ekonomi biliminin ortaya çıkmasını sağlayan en önemli nedenlerden bir tanesi klasik ekonomi modellerinin
bireylerin tutum, karar ve tercihlerinde oluşan bilişsel hata ve yanılgıları ifade eden bilişsel önyargı ve heuristik yaklaşımları bilimsel
çalışmalarda göz ardı etmesi olmuştur. İlerleyen süreçlerde bilimsel çalışmalarda bu durumun göz ardı edilmemesini ve psikoloji biliminin
önemini çalışmalarında vurgulayan öncüler ise Leibenstein, Katona, Simon ve Scitovsky gibi bilim insanlarının isimleri sayılabilmektedir.
1979 yılına gelindiğinde Yeni Davranışsal Ekonomi bilimi doğmuştur ve bilimin ortaya çıkmasında etkili olan kuram ise Beklenti Kuramı
olmuştur. Kuram, insanların tutum, karar ve tercihlerindeki boşluğu doldurmuştur ve Kahneman ve Tversky tarafından literature
kazandırılmıştır. Aslında davranışsal ekonomi bilimi ile “homoeconomicus”tan “homosapiens”e doğru bir evrilme söz konusu olmuştur.
Diğer bir ifade ile rasyonaliteden sınırlı rasyonaliteye doğru bir yönelim olduğu ifade edilebilir. Bu yönelim zamanla araştırmacılar tarafından
odak noktası haline gelmiştir. Tüketici davranışlarıyla da ortak paydada birleşen sınırlı rasyonalite, bu çalışmada tüketici kararlarında etkili
olan bir diğer kavram olan “plansız satın alma niyeti” yle birlikte incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Covid-19 döneminde eklemeli/çıkarmalı
seçenek çerçevelemesi ve zihinsel muhasebe yanlılıklarının plansız satın alma niyeti ve online satın alma tetikleyicilerine etkisinin
değerlendirilmesi yönündedir. Tüketicilerin karar ve davranışlarını analiz etmede davranışsal ekonomi yöntemlerinden varsayımsal seçim
yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultu da oluşturulan kavramsal model kapsamında Mann Whitney U ve Kruskall Wallis H testleri ile çalışma
soruları analiz edilmiştir. Senaryo soruları hayali olarak kurgulanmamış olup, Covid-19 pandemisi temel alınarak gerçek olaylar
perspektifinde hazırlanmıştır. Çalışmanın kavramsal modeli kapsamında geliştirilen çalışma soruları sonucunda anlamlı ilişkiler
saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal Ekonomi Yaklaşımları, Plansız Satın Alma Niyetleri, Online Satın Alma Tetikleyicileri

Kaynakça

• Ahn, J., Lee, S., & Kwon, J. (2020). Impulsive Buying In Hospitality And Tourism Journals. Annals of Tourism Research, 82. doi: 10.1016/j.annals.2019.102764
• Akademik Kaynak (2022). Kupa bardağı deneyi ve katılımcı tercihleri. 14.09.2022 tarihinde https://www.akademikkaynak.com/kupa-bardagi-deneyi-ve-katilimci-tercihleri.html adresinden alındı
• Akbay, H. Ö. & Ergin, E. A. (2011). Giyim Ve Gıda Ürünleri Kategorilerinde Tüketicilerin Plansız Satın Alma Davranışları Üzerine Bir Araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 275-292.
• Aktan, C. (2018). Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Aktan, C. C. & Yavuzaslan, K. (2020). Davranışsal İktisat: Bireylerin İktisadi Karar ve Tercihlerinde Zihinsel, Duygusal ve Psikolojik Faktörlerin Analizi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 12(2), 100-120.
• Altunöz, U. & Altunöz, H. (2018). Davranışsal Ekonomi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Ansari, A. & Ansari, V. A. (2021). Do Investors Herd In Emerging Economies? Evidence From The Indian Equity Market. Managerial Finance. https://doi.org/0.1108/MF-06-2020-0331
• Baran, Z. (2015). Satın Alma Noktası Reklam Uygulamalarının Plansız Satın Alma Davranışındaki Rolü: Ikea Örneği. İzmir: Ege Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Barbosa, B., Mahdavi, M., Oliveira, Z. & Chkoniya, V. (2021). Buying Perfume In The Digital Age: A Study On E-Shoppers’ Perceptions And Typologies. Asian Journal of Business and Accounting, 14(1), 1-32. https://doi.org/10.22452/ajba.vol14no1.1
• Basu, R. & Sondhi, N. (2021). Online Versus Offline: Preferred Retail Choice For Premium Brand Purchase. International Journal of Retail & Distribution Management, 49(10), 1447-1463. https://doi.org/10.1108/IJRDM-05-2020-0181
• Belekhova, G. V. (2020). Regulation Of Financial Behavior Of The Population Of Modern Russia: Regulatory Context Formation And Personal Development. Ekonomicheskie I Sotsialnye Peremeny, 13(3), 111-128. DOI: 10.15838/esc.2020.3.69.8
• Bigne‐Alcaniz, E., Ruiz‐Mafe, C., Aldas‐Manzano, J. & Sanz‐Blas, S. (2008). Influence Of Online Shopping Information Dependency And Innovativeness On Internet Shopping Adoption. Online Information Review, 32 (5), 648-667. https://doi.org/0.1108/14684520810914025
• Cao, M. M., Nguyen, N. T. & Tran, T. T. (2021). Behavioral Factors On Individual Investors' Decision Making And Investment Performance: A Survey From The Vietnam Stock Market. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 8(3), 845-853. https://doi.org/10.13106/jafeb.2021.vol8.no3.0845
• CCAI’nin Bloğu (2022). Online alışveriş nedir? 20.10.2022 tarihinde https://blogs.bu.edu/ccai/2022/04/15/onlinealisveris-nedir/ adresinden alındı
• Chien, S. H., Wu, J. J. & Huang, C. Y. (2018). We Made, We Trust: Coproduction And Image Congruence In The Food-Tourism Factories. Asia Pacific Management Review, 23(4), 310-317. https://doi.org/10.1016/j.apmrv.2018.01.002
• Ciccarone, G., Giuli, F. & Marchetti, E. (2020). Prospect Theory And Sentiment-Driven Fluctuations. The BE Journal of Macroeconomics, 20(1). https://doi.org/10.1515/bejm-2017-0118
• Clover, V. T. (1950). Relative Importance Of Impulse-Buying In Retail Stores. Journal of Marketing, 15(1), 66-70. https://doi.org/10.1177/002224295001500110
• DigitalTalks, Çerçeveleme etkisi (Framing effect) nedir? 18.10.2022 tarihinde https://www.digitaltalks.org/2018/03/20/cerceveleme-etkisi-nedir/ adresinden alındı