The Relationship Between Economic Crises and Domestic-External Borrowing After 1980 in Turkey

Yıl 2022, Sayı: 67, 25 - 45, 28.04.2022

Cansu Aydın , Mehmet Cural

https://doi.org/10.26650/mcd2022-1068787

Öz

Turkey experienced economic crises in 1980, 1994, 2001, and 2008. Each crisis had different causes and consequences; however, domestic and external borrowing had a common effect of rising instability before and during each of these crises. This study investigates economic crises and the trajectory of domestic and external debts in Turkey in 1994, 2001, and 2008, analyzing each economic crisis period in five-year episodes, including two years prior to the crisis, the year of the crisis, and two years following the crisis. The relationship between economic crises and domestic and external debt is evaluated according to the share of borrowing to total borrowing and debt burden variables. The study seeks to determine whether the trajectories of domestic and external debt indicators share similar behaviors before, during, and after the 1994, 2001, and 2008 economic crises in Turkey. The findings indicate that the amount of domestic and foreign debt, and the share of external debt to total borrowing increased in the year prior to each economic crises. Similar trends were not observed in the year of the economic crises or in the following two years. This is an indication that the debts were unsustainable prior to the economic crisis. Hence, the sustainability of debts is critical for tackling the economic crisis.

Anahtar Kelimeler

Economic crises, debt crises, borrowing preference, domestic borrowing, external borrowing

Proje Numarası

Yok

Türkiye’de 1980 Sonrası Yaşanan Ekonomik Krizler ile İç-Dış Borçlanma İlişkisi

Öz

Türkiye, 1980 yılı ve sonrasında 1994, 2001 ve 2008 yıllarında ekonomik kriz yaşamıştır. Bu ekonomik krizler, nedenleri ve sonuçları itibariyle farklılık arz etmektedir. Bununla birlikte Türkiye’de iç ve dış borçlanma, bu ekonomik krizlerin öncesinde ve ekonomik kriz yıllarında ekonomik istikrarsızlıkların artışında etkili olmuştur. Bu bağlamda çalışmada, Türkiye’de 1994, 2001 ve 2008 yıllarında yaşanan ekonomik krizler ile iç ve dış borçların gelişimi ele alınmıştır. Bu kapsamda çalışmada Türkiye’de 1980 sonrasındaki ekonomik krizlerden önceki iki yıl, ekonomik kriz yılı ve ekonomik krizden sonraki iki yıl olmak üzere toplam beş yıllık bir dönem ele alınmıştır. Ekonomik krizler ile iç ve dış borçlanma arasındaki ilişki, borçlanma miktarı, toplam borçlanma içindeki payı ve borç yükü değişkenleriyle değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, Türkiye’de yaşanan 1994, 2001 ve 2008 ekonomik krizlerin öncesinde, kriz yıllarında ve sonrasındaki iç ve dış borç göstergelerinin seyrinin ortaklaşıp ortaklaşmadığının saptanmasıdır. Değerlendirmelere göre, ele alınan ekonomik kriz yıllarının üçünde kriz öncesinde iç ve dış borç miktarı ve dış borçların toplam borçlanma içindeki payı artmıştır. Ekonomik kriz yılı ve sonraki yıllarda ele alınan göstergelere ilişkin benzer eğilimler görülmemiştir. Bu durum ekonomik krizler öncesinde borçların sürdürülemez olduğunun bir göstergesidir.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik krizler, borç sürdürülebilirliği, borç krizi, iç borçlanma, dış borçlanma

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Dergi sürecinde görevli olanlara özverili çalışmaları için teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Adıyaman, A. T. (2006). Dış borçlarımız ve ekonomik etkileri. Sayıştay Dergisi, 1(62), 21-45. google scholar
• Afşar, B. ve Erkoç, Y. (2018). 2008 küresel krizinin Türkiye ekonomisine etkileri: Konya organize sanayi bölgesi örneği. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 31-48. google scholar
• Akdemir, T. ve Yeşilyurt, Ş. (2018). Devlet borçlarının kökeni, gelişimi ve iktisadi temelleri. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 279-305. google scholar
• Akmeşe, H. ve Çetin, H. (2009). 2008 dünya ekonomik krizinin Türkiye ekonomisi ve Türk-Azeri ekonomik ilişkileri üzerindeki etkileri. Hazar Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1-2), 105-117. google scholar
• Aktan, C. C. Ve Şen, H. (2001). Ekonomik kriz: Nedenler ve çözüm önerileri. Yeni Türkiye Dergisi, Özel Sayı, 12251230. google scholar
• Aktoprak, S. (2017). 2001 Ekonomik krizi ve makroekonomik dengeler. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 23-27. google scholar
• Bağcı, H. (2001). Kamu borçları yönetimi ve Türkiye için bir değerlendirme. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları. google scholar
• Bakkal, G. ve Gürdal, T. (2007). İç borçlanmanın Türkiye ekonomisi üzerine etkileri. Akademik İncelemeler Dergisi, 2(2), 148-173. google scholar
• Bayraktar, C. (2011). Türkiye’de iç borçlanmanın yapısı: 1980-2010 dönemi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 2-14. google scholar
• Bayraktar, Y. (2009). İç borçlanmanın ekonomik ve sosyal etkileri 1980 sonrası Türkiye deneyimi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (34), 285-313. google scholar
• Bayraktar, Y. (2018). Türkiye’ de kamu borçları ve sürdürülebilirlik açmazı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık. google scholar
• Bilge, O. (2009). Ekonomik krizlerin yoksulluk üzerine etkileri. (Uzmanlık Tezi). TC. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Ankara. google scholar
• Cural, M. ve Binhan, E. (2010). Türkiye’de iç borçlanmadaki değişimi belirleyen faktörlere yönelik bir regresyon analizi çalışması: 1975 - 2010. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (54), 1-21. google scholar
• Çınar, S. ve Özçalık, M. (2014). Gelişmekte olan ülkelerde mali sürdürülebilirlik: Panel veri analizi. Journal of Yaşar University, 9(33), 5623-5635. google scholar
• Çoban, O. ve Çöğürcü, İ. (2011). Dış borç ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (1980-2009). Kahramanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar, 2011(2), 133-149. google scholar
• Çolak, Ö. F. (2019). Küreselleşme, kriz ve borçlanma: Türkiye ekonomisi üzerine bir analiz. Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 1(60), 389-410. google scholar
• Çöğürcü, İ. (2012), Türkiye’nin iç borç genel yapısı üzerine geçmişten günümüze bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2(1), 93-104. google scholar
• Dayar, H. ve Sandalcı, İ. (2017). Türkiye’de özel sektör dış borçlarının gelişimi ve ekonomi üzerindeki etkileri. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(3), 370- 382. google scholar
• Dayıoğlu, T., Gürbüz, M. B. ve Yılmaz, A. (2020). Türkiye’de dış borcun sürdürülebilirliği. Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-15. google scholar
• Eken, S. ve Kale, M. H. (2017). Türk bankacılığında krizler ve çıkarılan dersler. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(5), 11-23. google scholar
• Eser, L. Y. ve Birinci, N. (2014). İç ve dış borç tercihini etkileyen faktörler. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10(23), 31-51. google scholar
• Fırat, M. (2009). Türkiye’de borç yönetimi ve bir borç yönetim politikası olarak borç yönetim ofisler. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 14, 31-49. google scholar
• Fırat, E. (2010). Türkiye’de yaşanan kasım 2000 ve şubat 2001 krizlerinin bankacılık sektörü üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 47(547), 97-114. google scholar
• Göçer, İ. ve Özdemir, A. (2012). 2008 küresel krizinin yayılma süreci ve etkileri: Seçilmiş ülkeler için ekonometrik bir analiz. Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 192-210. google scholar
• Güler, E. ve Yılmaz, B. (2009). Ekonomik kriz, kobilere yansıması ve bir çıkış yolu olarak barter. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(18), 88-104. google scholar
• Işık, N. ve Duman, E. (2012). 1929 Ekonomik buhranı ve 2008 küresel krizi’nin Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 74-100. google scholar
• Kaderli, Y. ve Küçükkaya, H. (2012). 2008 dünya finansal krizi sonrası Türkiye ekonomisinde yaşanan gelişmelerin bazı ülkelerle karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (12), 86-96. google scholar
• Kansu, A. (2003). Döviz krizleri: Türkiye 1994 ve 2001 krizlerinin döviz krizi modelleri çerçevesinde değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Karagöz, K. (2007). Türkiye’de dış borçlanmanın nedenleri ekonometrik bir değerlendirme. Sayıştay Dergisi, 18(66-67), 99-110. google scholar
• Kaya, D. G. ve Kaygısız, A. (2015). 2008 küresel krizi ve sonrasında Türkiye’de uygulanan maliye politikalarına genel bir bakış. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 11(26), 171-194. google scholar
• Kazgan, G. (2002). Tanzimat’tan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2000). Türkiye ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Kesebir, M. (2018). Türkiye’de 2001 krizi sonrası bankacılık sektörünün durumu, yapısal reformlar ile son yıllardaki gelişmeler. Bitlis Eren Üniversitesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 3(2), 1-19. google scholar
• Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye’de ekonomik krizler ve hükümetler, 1969-2001. Yeni Türkiye Dergisi Özel Sayı, 1-17. google scholar
• Koh, W. C., Kose, M. A., Nagle, P. S, Ohnsorge, F. L., & Naotaka, S. (2020). Debt and financial crises. Retrieved from https://documents1.worldbank.org/curated/en/560291579701550183/pdf/Debt-and-Financial-Crises.pdf google scholar
• Koç, Ş. (2010). Cari açık, borçlanma ve büyüme bağlamında 1990 yılından sonra Türkiye’de yaşanan ekonomik krizlerin analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli. google scholar
• Kolçak, M. (2014). Türkiye’de devlet iç borçlarının yönetimi: 2000 öncesi ve sonrasının karşılaştırılması. Sayıştay Dergisi, (93), 5-30. google scholar
• Mangır, F. (2010). Finansal deregülasyonun (1989-2001) Türkiye ekonomisi üzerine etkileri: Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, (16), 460-472. google scholar
• Mutluer, T. (2008). Teoride ve Türkiye’de kamu iç borç yönetimi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar. google scholar
• Nart, E. Ç. (2015). Dış borç yönetimi açısından finansal kriz riski. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(2), 71-85. google scholar
• Olcar, A. (2013). Türkiye’nin dış borç sorunu ve kriz etkileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum. google scholar
• Opuş, S. (2002). Dış borçlanmanın sınırı ve Türkiye. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19, 183-206. google scholar
• Orhan, O. Z., Dinçer, H. ve Çevik, İ. E. (2009). Küresel ekonomik krizin nedenleri, Türkiye ekonomisine etkileri ve çözüm yolları. Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 22-66. google scholar
• Oskay, C. S. (2004). 1980’den günümüze Türkiye’de iç borçların yapısal gelişimi ve değerlendirilmesi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(8), 121. google scholar
• Özbilen, Ş. (2013). Makro modellerde kamu iç borçlanması. Ankara: Gazi Kitabevi. google scholar
• Özdemir, Z. ve Sever, E. (2004). Finansal liberalleşmenin ekonomik performansa etkisi: Türkiye analizi. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (46), 36-50. google scholar
• Özkök, İ. ve Yıldıran, M. (2017). Mali kriz dönemlerinde kamu borç göstergeleri üzerinden mali sürdürülebilirliğin görünümü: Gelişen ülke ekonomilerde kamu borçlanmasının değerlendirilmesi (2000-2015). Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 1-17. google scholar
• Özmen, E. ve Koğar, Ç. İ. (1998). Sustainability of budget deficits in Turkey with a structural shift. METU Studies in Development, 25(1), 107-127. google scholar
• Reinhart, C. M., & Kenneth S. R. (2011). The forgotten history of domestic debt. The Economic Journal, 121(552), 319-350. google scholar
• Simeonovskia, K., Fidanoskib, F., Petkovskic, M., & Sergi, B. S. (2021). Debt-growth link after an economic crisis: The case of central and Southeast Europe. Erişim adresi: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/146313 77.2021.2006492 google scholar
• Sugözü, H. İ. (2009). Türkiye’de iç borçlanma ödenebilirliği ve tahkimler (1990 - 2000). KMU İİBF Dergisi, 11(17), 70-83. google scholar
• Şahin, H. (2002). Türkiye ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitabevi. google scholar
• Şahin, B. (2012). Türkiye’de dış borç sorunu ve Avrupa borç krizi’nin etkileri. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 4(1), 45-54. google scholar
• Şanlı, F. B. ve Akgöz, H. (2014). 1980 sonrası Türkiye’de dış borçlanma üzerinde yurtiçi tasarrufların etkisinin analizi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 6 (11), 83-98. google scholar
• Şenses, F. ve Koyuncu, M. (2004). Kısa dönem krizlerin sosyoekonomik etkileri: Türkiye, Endonezya ve Arjantin deneyimleri. ERC. Working Paper in Economics, 4(13), 1-43. google scholar
• Tezer, H. (2016). Türkiye ekonomisinin 2003-2014 yılları arasındaki makro ekonomik görünümü ve ekonomik kırılganlık belirtileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(35), 145-165. google scholar
• Telli, A. (2013). 1999, 2000, 2001 ve 2008 kriz dönemlerinde türk ticari bankalarının karlılıklarının lojistik regresyon analizi ile incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Toprak, D. (2010). Türkiye’de kriz dönemlerinde borçların seyri: 1994 ve 2001 krizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(2), 1-14. google scholar
• Tunalı, H. (2011). 2000 sonrası Türkiye ekonomisinin değişimi. Y. Alpaydın ve H. Tunalı (Ed.), 2000 sonrası Türkiye iktisadının değişimi içinde (s 357-368). İstanbul: İstanbul Matbaacılık Prodüksiyon Yay. San. Tic. Ltd. Şti. google scholar
• Turan, Z. (2011). Dünyadaki ve Türkiye’deki krizlerin ortaya çıkış nedenleri ve ekonomik kalkınmaya etkisi. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 4(1), 56-80. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı. Kamu borç yönetimi raporu. Erişim adresi: https://www.hmb. gov.tr/kamu-finansmani-raporlari google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı. Türkiye dış borç istatistikleri. Erişim adresi: https://www.hmb. gov.tr/kamu-finansmani-istatistikleri google scholar
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. 2008 ekonomik rapor. Erişim adresi: https://tobb.org.tr/MaliveSosyalPolitikalar/ Sayfalar/EkonomikRapor.php google scholar
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. 2009 ekonomik rapor. Erişim adresi: https://tobb.org.tr/MaliveSosyalPolitikalar/ Sayfalar/EkonomikRapor.php google scholar
• Ulusoy, A. (2004). Devlet borçlanması. Trabzon: Üç yol Kitabevi. google scholar
• Ural, M. (2003). Finansal krizler ve Türkiye. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(1), 1128. google scholar
• Yavuz, H. H. (2009). Kamu borç yönetiminde yabancı para cinsinden borçlanmanın etkileri: Türkiye örneği. Maliye Dergisi, 1(157), 277-292. google scholar
• Yeldan, E. (2009). Kapitalizmin yeniden finansallaşması ve 2007/2008 krizi: Türkiye krizin neresinde?, Çalışma ve Toplum, 1, 11-28. google scholar
• Yıldırım, S. (2010). 2008 yılı küresel ekonomi krizinin dünya ve Türkiye ekonomisine etkileri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(18), 47-55. google scholar
• Yıldız, F. (2018). Türkiye’de kamu ve özel sektör dış borçlarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: 2002-2018 dönemi analizi. A. Yüksel ve S. E. Tağman (Ed.), II. uluslararası multidisipliner akademik çalışmalar sempozyumu tam metin bildiriler 2018 içinde (s. 343-362). Ankara: Berikan Yayınevi. google scholar
• Yıldız, Z. ve Durgun, A. (2010). 2008 küresel ekonomik krizi ve turizm sektörü üzerine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(1), 1-15. google scholar
• Yükseler, Z. (2009). Türkiye’de Kriz Dönemlerinde Ekonomik Gelişmeler ve Ödemeler Dengesi Uyumu. Erişim adresi: Https://Www.Researchgate.Net/Publication/259071157_Turkıye’de_Krız_Donemlerınde_Ekonomık_ Gelısmeler_Ve_Odemeler_Dengesı_Uyumu google scholar