The State- Capital Relations in the 19th -Century Ottoman Economy: The Case of Foreign Railways

Yıl 2023, Sayı: 70, 46 - 60, 20.12.2023

Başak Ergüder

https://doi.org/10.26650/mcd2023-1352623

Öz

This study examines the economic developments and their implications on subordinate financialization in the 19𝑡 ℎ- century Ottoman economy through the example of foreign railway investments. Foreign railway investments intensified in the Ottoman Empire in the 19𝑡 ℎ-century, when the world economy experienced the first era of modern globalization. In the first era of modern globalization (1870-1914), foreign direct investments, public debt management, and the commercialization of land by arazi kanunnameleri [land laws] were the developments that accelerated the Ottoman Empire’s transition to capitalism. Foreign railway investments contributed to the transition of the Ottoman economy to a market economy by generating the capitalist mode of production within the Ottoman economy. This study aims to analyze the contribution of foreign railway investments to the integration of the Ottoman economy into capitalism in terms of state-capital relations. In this context, the first section of the study examines the role of the state in integrating the Ottoman economy into capitalism. This section also discusses the problems in agricultural production and the effects borrowing had on the integration into the world economy. The second section of the study analyzes Türkiye’s foreign railway investments in terms of the level of internationalization regarding capital structure, imperialist spheres of influence, investment financing, and their economic impacts on Ottoman economics. This section analyzes the contributions investments made to financialization by revealing the relationship of Ottoman foreign borrowing with railway investments. The study also examines the role the Ottoman Public Debt Administration had regarding the railway investments. In this context, the study examines the effects that collecting the tithe tax in the regions along the railway line routes under the supervision of the Ottoman Public Debt Administration and allocating a significant part of it to a kilometer guarantee had on the Ottoman financial system. With reference to this analysis, the study aims to explain the place railway investments had regarding the Ottoman Empire’s relationship with capital using the concept of subordinate financialization.

Anahtar Kelimeler

19th-century Ottoman economy, subordinate financialization, railway investments, globalization, capitalism

19. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisinde Devlet-Sermaye İlişkileri: Yabancı Demiryolları Örneği

Öz

Bu çalışmada yabancı demiryolu yatırımları örneğinde 19. yüzyıl Osmanlı ekonomisinde yaşanan ekonomik gelişmeler ve bu gelişmelerin bağımlı finansallaşma üzerindeki etkileri irdelenmektedir. Geç Osmanlı döneminde yabancı demiryolu yatırımlarının yoğunlaştığı dönem, Dünya ekonomisinde ilk küreselleşme evresinin yaşandığı 19. yüzyıldı. Birinci Küreselleşme Evresinde (1870-1914) yaşanan doğrudan yabancı yatırımları, borç yönetimi sistemleri ve arazi kanunnameleri ile arazinin metalaştırılması süreci, Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitalizme geçiş sürecini hızlandıran gelişmelerdi. Yabancı demiryolu yatırımları, Osmanlı ekonomisinde kapitalist üretim tarzını oluşturarak Osmanlı ekonomisinin piyasa ekonomisine geçişine katkıda bulundu. Bu çalışmada, Osmanlı ekonomisinin kapitalizme entegrasyonunda yabancı demiryolu yatırımlarının katkısı, devlet-sermaye ilişkileri açısından analiz edilmektedir. Bu bağlamda çalışmanın ilk bölümünde Osmanlı ekonomisinin kapitalizme entegrasyonunda devletin rolü incelenmektedir. Bu bölümde tarımsal üretimde yaşanan sorunlar ve borçlanma sürecinin dünya ekonomisine entegrasyon üzerindeki etkileri ele alınmaktadır. İkinci bölümde yabancı demiryolu yatırımları, yatırımı gerçekleştiren sermayelerin uluslararasılaşma düzeyi, emperyalist nüfuz alanları, yatırımların finansmanı ve Osmanlı ekonomisi üzerindeki etkileri açısından analiz edilmektedir. Bu bölümde Osmanlı dış borçlanmasının demiryolu yatırımları ile ilişkisi ortaya konularak yatırımların finansallaşma sürecine katkısı analiz edilmiştir. Çalışmada Düyun-u Umumiye İdaresi’nin demiryolu yatırımları üzerindeki etkisi de ele alınmaktadır. Bu bağlamda, yabancı demiryolları güzergahındaki bölgelerde aşar vergisinin Düyun-u Umumiye İdaresi gözetiminde toplanması ve toplanan verginin önemli bir kısmının kilometre garantisine tahsis edilmesinin, devletin işlevleri üzerinde yarattığı etki analiz edilmektedir. Bu analizden hareketle çalışma, Osmanlı devletinin sermaye ile ilişkisinde demiryolu yatırımlarının yerini bağımlı finansallaşma kavramı ile açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

19. yüzyıl Osmanlı ekonomisi, bağımlı finansallaşma, demiryolu yatırımları, küreselleşme, kapitalizm

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2005). Anka’nın sonbaharı: Osmanlı’da iktisadi modernleşme ve uluslararası sermaye. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Blaisdell, D. C. (1979). Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa mali denetimi: Düyunuumumiye. (A. İ. Dalgıç, Çev.). İstanbul: Doğu-Batı Yayınları. google scholar
• Birdal, M. (2010). The political economy of Ottoman public debt insolvency and European financial control in the late nineteenth century. New York, NY: Tauris Academic Press. google scholar
• Conte, G., & Sabatini G. (2014). The Ottoman external debt and its features under European financial control (1881-1914). Journal of European Economic History, 43(3), 69-96. google scholar
• Conte, G. (2019). Ottoman and Greek sovereign debt and bankruptcy: a long-term comparative analysis. The Journal of European Economic History, 48(2), 111-123. google scholar
• Earle, E. M. (1924). Turkey, the great powers, and the Bagdad railway. New York, NY: The Mcmillian Company. google scholar
• Eldem, V. (1970). Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi şartları hakkında bir tetkik. İstanbul: İş Bankası Yayınları. google scholar
• Eldem, E. (1999). Osmanlı bankası tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
• Eldem, E. (2005). Ottoman financial integration with Europe: foreign loans, the ottoman bank and the ottoman public debt. European Review, 13(3), 431-445. google scholar
• Eldem, E., Laiou, S., & Kechriotis, V. (2017). The economic and social development of the port cities of the southern Black Sea coast and hinterland, late 18th - beginning of the 20th century, Corfu: lonian University, Black Sea Project Working Papers vol: V. google scholar
• Geyikdağı, N. (2011). Foreign investment in the Ottoman Empire: International trade and relations: 1854-1914. London, New York, NY: Tauris Academic Studies Press. google scholar
• Harvey, D. (2004). Yeni emperyalizm, (H. Güldü, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları. google scholar
• İslamoğlu-İnan, H. (1983). Osmanlı tarihi ve dünya sistemi: Bir değerlendirme. Toplum ve Bilim Dergisi, 23(1), 9-39. google scholar
• Issawi, C. (1982). An economic history of the Middle East and North Africa. New York, NY: Colombia University Press. google scholar
• Karpat, K. (2002). Studies on Ottoman social and political history: Selected articles and essays. Leiden, Boston, Köln: Brill Publish. google scholar
• Kazgan, G. (1999). Küreselleşen kapitalizm ve Osmanlı ekonomisinin sömürgeleşmesi: 19. yüzyıl sonundan birinci dünya savaşına, İktisat Dergisi, 394, 25-36. google scholar
• Keyder, Ç. (2003). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Luxemburg, R.(1984)[1913]. Sermaye birikimin tarihsel koşulları (2. bs). İstanbul: Kaynak Yayınları. google scholar
• Morawitz, C. (1978). Türkiye maliyesi. Ankara: Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayınları. google scholar
• Öztürk, Ö. (2006). Emperyalizm kuramları ve sermayenin uluslararasılasması. Praksis Dergisi, 15, 271-309. google scholar
• Özyüksel, M. (1988). Osmanlı-Alman ilişkilerinin gelişim sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları. İstanbul: Arba. google scholar
• Pamuk, Ş. (2001). The price revolution in the Ottoman Empire reconsidered. International Middle East Studies, 33,69-89. google scholar
• Pamuk, Ş. (2004). The evolution of financial institutions in the Ottoman Empire, 1600-1914. Financial History Review, 11(1), 7-32. google scholar
• Pamuk, Ş. (2005a). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
• Pamuk, Ş. (2005b). Seçici kurumsal değişim ve Osmanlı’nın uzun ömürlülüğü. Toplumsal Tarih Dergisi, 134, 34-42. google scholar
• Pamuk, S. (2014). Turkiye’nin 200 yıllık ıktisadi tarihi. Istanbul: Turkiye Is Bankası Yayınları. google scholar
• Pamuk, Ş. (2022). Cumhuriyetin devraldığı Osmanlı mirası. M.Ö. Alkan (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e süreklilik ve değişim: Zafer Toprak armağanı içinde (s.65-81). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Parvus, A. (1977). Türkiye’nin mali tutsaklığı (M. Sencer, Çev.). İstanbul: May Yayınları. google scholar
• Quataert, D. (2005). The Ottoman Empire:1700-1922. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı reformu ve tarım (A. Z. Gündoğan ve N. Ö. Gündoğan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar
• Terzibaşoğlu, Y. ve Kaya, A. Y. (2021). 19. yüzyılda Balkanlar’da toprak rejimi ve emek ilişkileri. U Karakoç ve A.Y. Kaya (Ed.), İktisat tarihinin dönüşü: Yeni yaklaşımlar ve tartışmalar içinde (s.49-105). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Tezel, Y. (1994). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Toprak, Z. (1988). İktisat tarihi. S Akşin (Ed.), Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti 1600-1908 içinde (s.191-249). İstanbul: Cem Yayınevi. google scholar
• Toprak, Z. (1998). Osmanlı Bankası ve ‘tarihten izler’. Toplumsal Tarih Dergisi, 50, 15-22. google scholar
• Toprak, Z. (2010). Kuresellesme evreleri ve Turkiye’de finansal yapının evrimi. Ç. Keyder (Ed.), Kuresellesen Istanbul’da ekonomi içinde (s. 85-90). İstanbul: Osmanlı Bankası Arsiv ve Arastırma Merkezi Yayınları. google scholar
• Ülker, E. (2021). Emperyalizm, anti-emperyalizm ve Osmanlı İmparatorluğu, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 75 (19), 54-85. google scholar
• Velay, A. Du (1978). Türkiye maliye tarihi. Ankara: Maliye Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Wallerstein, I. (1979). The Ottoman Empire and the capitalist World-Economy: Some questions for research, Review (Fernand Braudel Center), 2(3), 389-398. google scholar
• Yerasimos, S. (1975). Azgelişmişlik sürecinde Türkiye 2: Tanzimattan I. Dünya Savaşı’na (Babür Kuzucu, Çev.). İstanbul: Gözlem Yayınları. google scholar
• Zürcher, E. J. (1998). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar