Gebelikte Sigara kullanımına Yönelik Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 8 - 18, 30.04.2024

Deniz Aslı Dokuzcan , Nihal Gördes Aydoğdu , Murat Bektaş , Tuğba Ulukaya

https://doi.org/10.54061/jphn.1331534

Öz

Amaç: Sağlık davranışlarının açıklanmasında en sık kullanılan modellerden birisi olan Sağlık İnanç Modeli koruyucu sağlık davranışlarının gerçekleştirilmesi ile ilgili belirleyicileri açıklamaktadır. Bir davranışı değiştirme de algılarımız etkin rol oynadığından dolayı gebeyi algısal yönden değerlendirmek için SİM kapsamında bir ölçüm aracına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araştırma, gebelerin sigara bırakma davranışına ilişkin algılarını sağlık inanç modeli kapsamında bir ölçek geliştirilerek Türk toplumunda geçerlik ve güvenirliğinin analiz edilmesi amacıyla yapılmıştır.
Yöntem: Çalışma metodolojik tipte olup, veriler bir üniversite hastanesi Kadın Doğum Polikliniği’nde 15.05.18 – 30.04.2019 tarihleri arasında günde en az 1 sigara içen gebelere anket formu uygulanarak toplanmıştır. Çalışmanın örneklemini rutin gebelik izlemleri için polikliniğe başvurmuş olan 289 gebe oluşturmaktadır. Ölçeğin kapsam geçerliliği halk sağlığı hemşireliği alanında 9 uzmanın görüşüne başvurularak değerlendirilmiştir. Verilerin analizinde açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi yöntemleri kullanılmıştır.
Bulgular: Katılımcıların %24.6'sı lise mezunu, %56.7'si çalışmıyor, %49.1'i planlanmamış gebelik öyküsüne sahip ve %1'i şu an ki gebeliklerinde sigara kullanmaya başlamıştır. Ölçeğin alt boyutlarının Cronbach Alfa değerleri sırasıyla 0.907 ile 0.701 arasında değişmektedir. Doğrulayıcı Faktör analizi uyum indeksleri, RMSEA=0.066, CFI=0.904 ve NFI=0.842 olarak bulunmuştur.
Sonuç: Ölçek gebelerin sigara bırakma davranışına ilişkin algılarını ölçmede geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracıdır. Sigara içen gebelerin, sigara bırakma davranışına yönelik algılarını değerlendirmede kullanılması önerilmektedir

Anahtar Kelimeler

Sağlık İnanç Modeli, Gebelik, Sigara

Developing a Health Belief Model Scale for Smoking Behaviour During Pregnancy: Validity and Reliability Study

Öz

Objective: The Health Belief Model, which is one of the most frequently used models in explaining health behaviours, reveals the determinants of performing preventive health behaviours. Since our perceptions play an active role in changing a behaviour, a measurement tool is needed to evaluate the pregnant woman perceptually within the scope of HBM. Our study was conducted to analyze the perceptions of pregnant women about quitting smoking by developing a scale within the scope of Health Belief Model and analyze the validity and reliability of the scale within Turkish context.
Methods: In the methodological study, which was conducted at the gynecology polyclinic of an university hospital between 15.05.2018 - 30.04.2019, the data were collected by applying a questionnaire to pregnant women who smoked at least one cigarette per day. The sample of the study consists of 289 pregnant women who applied to the clinic for routine pregnancy follow-ups. The content validity of the scale was evaluated by taking the opinions of nine experts in the field of public health nursing. Descriptive and confirmatory factor analysis methods were used in the analysis of the data.
Results: 24.6% of the participants are high school graduates, 56.7% are not employed, 49.1% have a history of unplanned pregnancy, and 1% have started smoking during their current pregnancy. Cronbach Alpha values of the sub-dimensions of the scale ranged between .90 and .70, respectively. Confirmatory factor analysis fit indices were found as RMSEA = 0.066, CFI = 0.904 and NFI = 0.842.
Conclusion: The scale is a valid and reliable measurement tool for measuring perceptions of pregnant women about smoking cessation behavior smoking behaviours. It is recommended to use the assessment of perceptions of smoking cessation behavior among pregnant smokers.

Anahtar Kelimeler

Health Belief Model, Pregnancy, Smoking

Kaynakça

• Abide, Ç.Y., Kumruş, P., Ergenş E. B., & Kılıççı, Ç. (2018). Relationship between smoking doses and maternal and fetal outcomes of pregnancy. Medical Bulletin of Zeynep Kamil, 49(1), 31-35. http://dx.doi.org/10.16948/zktipb.393346
• Guerby, P., Garabedian, C., Berveiller, P., Legendre, G., Grange, G., & Berlin, I. (2020). Tobacco and nicotine cessation during pregnancy. Obstetrics & Gynecology, 136(2), 428-429. https://doi.org/10.1097/AOG.0000000000004033
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Sakarya Kitabevi, Adapazarı (in Turkish)
• Brosky, G. (1995). Why do pregnant women smoke and can we help them quit? Canadian Medical Association Journal, 152(2), 163-166.
• Bulduk S., Yurt S., Dinçer Y., & Ardıç, E. (2015). Health Behaviour Models, Journal of Duzce University Health Sciences Institute, 5(1), 28-34.
• Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. pp.107-123. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık (in Turkish)
• Çalık, M., Altunışık, R., & Sütütemiz, N. (2013). An investigation of the relationship among integrated marketing communication (imc), brand performance and market performance. Int. Journal of Management Economics and Business, 9(19), 137-162. http://doi.org/10.24925/turjaf.v8i5.1108-1116.3292
• Cengizoğlu, H., Gölbaşı, Z. (2021). Gebe kadınların sigara kullanımı ve pasif sigara dumanına maruziyetinin belirlenmesi. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(3), 78-89. https://doi.org/ 10.52881/gsbdergi.938147
• Erbaş, B.G., Şengezer, T., Yıldırım, U., Özkara, A. (2020). Ankara’da bir kadın doğum hastanesine başvuran gebelerde sigara kullanımı ve sigara dumanından pasif etkilenme durumlarının araştırılması. Konuralp Tıp Dergisi, 12(2): 261-269. http://doi.org/ 10.18521/ktd.653859
• Turkey Demographic and Health Survey (2008). Turkey Demographic and Health Survey 2008. Hacettepe University Access: 10.04.24 http://www.sck.gov.tr/wp-content/uploads/2020/02/Turkiye-Nufus-ve-Sa%C4%9Flik-Arastirmasi-2008.pdf (in Turkish)
• Turkey Demographic and Health Survey (2018). Turkey Demographic and Health Survey 2018. Hacettepe University Access: 10.04.24 https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%20-%20raporlar/2018%20TNSA/TNSA2018_ana_Rapor_compressed.pdf (in Turkish)
• Glanz, K., Rimer, B. K., & Viswanath, K. (Eds.). (2008). Health behavior and health education: Theory, research, and practice (4th ed. pp:1-592). Jossey-Bass.
• Gözüm, S., & Çapık, C. (2014). A Guide in the development of health behaviours: Health Belief Model. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(3), 230-237. (in Turkish)
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2014). Multi variate dataanalysis: Pearson new international edition. (7rd ed pp:1-740). Essex: Pearson Education Limited. ISBN-13: 9781292021904
• Kahyaoğlu, S., Özel, Ş., Engin-Üstün, Y., Erdöl, C., (2018). Pregnancy and smoking cessation. Jinekoloji - Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi, 15(1), 24 – 27.
• Kahyaoğlu Süt, H., Hür, S. (2020). Üreme çağında, gebe ve postpartum dönemde olan kadınların sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5(2), 243 – 256 http://doi.org/10.35232/estudamhsd.677437 (in Turkish)
• Keskinoğlu, P., Çımrın, D., Giray, H., Karakuş, N.E., & Aksakoğlu, G. (2005). Gebelerde aktif ve pasif sigara içiciliği ve etkileyen etkenler. Jinekolojik ve Obstetrik Dergisi, 19(3), 153-158. (in Turkish)
• Keten, E.E., & Bal, S. (2024). Determination of pregnant women's beliefs about third-hand smoke. Journal of Midwifery and Health Sciences, 7(1),135-143. http://doi.org/10.5281/zenodo.10926708
• Koçak, C., Kurçer, M.A., & Arıkan İ. (2015). Knowledge, attitudes, and behaviors of pregnant women regarding smoking who were admitted to the obstetrics clinic of the Bülent Ecevit University Hospital. İstanbul Medical Journal, 16, 133-136. http://dx.doi.org/10.5152/imj.2015.66588.
• Kutlu, R. (2008). The effects of active and passive smoking upon pregnancy and fetus, TAF Preventive Medicine Bulletin, 7(5), 445-448
• Orton, S., Coleman, T., Coleman-Haynes, T., Ussher, M. (2018). Predictors of postpartum return to smoking: A systematic review. Nicotine Tobacco Research, 20(6), 665–673. http://doi.org/10.1093/ntr/ntx163.
• Özdamar, K. (2013). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi. (1. Baskı, pp:1-649). Eskişehir: Nisan Kitapevi (in Turkish)
• Rohleder P. (2012). Critical issues in clinical and health psychology, (1ed., pp:1-232London, SAGE Publications.
• Tarhan, P., Yılmaz, T. (2016). Smoking during pregnancy and the effecting factors. Journal of Health Science and Profession, 3(3),140-147. http://doi.org/10.17681/hsp.61635
• Tavşancıl, E. (2010). Tutumların ölçülmesi ve spss ile veri analizi. (6. Baskıç., pp:1-230) Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. (in Turkish)
• United StatesDepartment of Health and Human Services. (2014). Health consequences of smoking, surgeon general fact sheet. https://www.hhs.gov/surgeongeneral/reports-andpublications/tobacco/consequences-smoking-factsheet/index.html
• World Health Organization (WHO) (2023). Tobacco key facts. Access: 10.04.2024 https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco