LYME HASTALIĞI VE TÜRKİYE’DE KÖPEKLERDEKİ DURUMU

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 49 - 65, 01.12.2022

Mevlüt Yener Serkan İkiz

Öz

Lyme hastalığı (Borreliosis) çoğunlukla Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya ülkelerinde
görülen, vektör kenelerle bulaşan ve en önemli yaygın hastalıklar arasında olduğu yapılan son
çalışmalarda tespit edilen bir zoonoz infeksiyondur. İnsanlarda ilk kez 1980'lerin başında Willy
Burgdorfer tarafından tespit edilen hastalık, Amerika Birleşik Devletleri’nin Connecticut
eyaletindeki Old Lyme kasabasında çocuklarda romatizmal eklem hastalığı salgını
görüldüğünde fark edilmiş ve Lyme kasabasından adını almıştır. Vektör kenelerin geniş bir
coğrafi dağılım göstermesi ile dünyanın pek çok bölgesinde Lyme hastalığına rastlanılmaktadır.
Vektörlerle bulaşan birçok hastalıkta olduğu gibi Lyme hastalığının varlığı da vektörü olan
kenenin yaşayabildiği iklim ve doğa koşullarına göre tespit edilir. Keneler, ılıman ormanlık
bölgelerde, genellikle 1300 metreden daha düşük rakımlarda bulunur. Ixodes türü keneler için
rezervuar olan beyaz ayaklı fareler, geyikler ve bazı kemirgenlerin bulunduğu ormanlık alanlar
ve kırsal bölgeler hastalığın yeryüzündeki dağılımı için riskli alanları teşkil eder. Keneler
doğada kemiricilerde yaşam döngülerinin bir kısmını geçirerek, larva, nimf ve ergin hale
dönüşürler; ayrıca kan emme sırasında infekte canlılardan hastalık etkenini alarak bir sonraki
canlıya aktarırlar. Keneler bir defa infekte olduktan sonra tüm hayatı boyunca bulaşıcı olarak
kalırlar. Lyme hastalığı kenelerin doğadaki yaşam wdöngüleriyle ilişkili olarak en sık bahar ve
yaz mevsimlerinde görülür. Hastalık birçok Avrupa ülkesinde, bildirilmesi zorunlu hastalıklar
statüsünde yer almaktadır. Türkiye’deki bazı bölgelerde Lyme hastalığına yönelik prevalans
çalışmaları ve olgu sunumları olmasına rağmen geniş çapta yapılmış epidemiyolojik çalışma
bulunmamaktadır ve Türkiye’de bildirilmesi zorunlu olmayan bir hastalıktır. Köpeklerde
görülen ve insan sağlığı bakımından da tehlike oluşturan Lyme hastalığı tüm dünyada yaygın
olarak bilinmesine karşın Türkiye’de Veteriner Hekimliği alanındaki çalışmalar yetersiz
kalmaktadır. Bu derleme, Türkiye’deki köpeklerde yapılmış olan çalışmaları ortaya
koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Borreliosis, Lyme Hastalığı, Borrelia Burgdorferi, Köpek, Türkiye

Kaynakça

• Altaş, M.G., Ipek, D.N., Sevgili, M. & Icen, H. (2013). “Prevalance of Dirofilaria immitis, Ehrlichia canis, Borrelia burgdorferi infection in stray dogs from Sanliurfa in Turkey”, Vet Res, 6(3): 48-53.
• Arda, M., Mimbay, A., Leloğlu, N., Aydın, N., Kahraman M., Akay, Ö., Ilgaz, A., İzgür, M. & Diker, S.K. (1997). Özel Mikrobiyoloji, 1. bs. Medisan Yayınevi, Ankara.
• Aydin, L. & Bakirci, S. (2007). “Geographical distribution of ticks in Turkey”, Parasitol Res, C: 101, 163-166.
• Baker, F.C., McCall, J.W., McCall, S.D., Drag, M.D., Mitchell, E.B., Chester, S.T. & Larsen, D. (2016). “Ability of an oral formulation of afoxolaner to protect dogs from Borrelia burgdorferi infection transmitted by wild Ixodes scapularis ticks”, Comp Immunol Microb, C: 49, 65-69.
• Baptista, S., Quaresma, A., Aires, T., Kurtenbach, K., Santos-Reis, M., Nicholson, M. & Collares-Pereira, M. (2004). “Lyme borreliosis spirochetes in questing ticks from mainland Portugal”, Int. J. Med. Microbiol, 293(37): 109-116.
• Barbour, A.G. (1984). “Isolation and cultivation of Lyme disease spirochetes”, Yale Journal of Biology and Medicine, C: 57, 521-525.
• Barker, I.K., Surgeoner, G.A., Artsob, H., Mcewen, S.A., Elliott, L.A., Campbell, G.D. & Robinson, J.T. (1992). “Distribution of the Lyme Disease Vector, Ixodes dammini (Acari: Ixodidae) and Isolation of Borrelia burgdorferi in Ontario, Canada”, Journal of Medical Entomology, 29(6): 1011-1022.
• Bayar, B. (2000). Lyme Hastalığı, AÜTF Klinik Bakteriyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları AD.
• Beck, G., Habicht, G.S. & Benach, J.L. (1987). “The role for interleukin-1 in the pathogenesis of Lyme disease”, Zbl. Bakt-Int. J. Med. M, C: 263, 133-136.
• Bernard, W.V., Cohen, D., Bosler, E. & Zamos, D. (1990). “Serologic survey for Borrelia burgdorferi antibody in horses referred to mid-Atlantic Veterinary teaching hospital”, Journal of the American Veterinary Medical Association, 196(8): 1255-1258.
• Bhide, M., Yılmaz, Z., Golcu, E., Torun, S. & Mikula, I. (2008). “Seroprevalance of anti Borrelia burgdorferi antibodies in dogs and horses in Turkey”, Ann Agric Environ Med., C: 15, 85-90.
• Bormane, A., Lucenko, I., Duks, A., Mavtchoutko, V., Ranka, R., Salmina, K. & Baumanis, V. (2004). “Vectors of tick-borne diseases and epidemiological situation in Latvia in 1993-2002”, Int. J. Med. Microbiol, 293(37): 36-47.
• Bosler, E.M., Cohen, D.P., Schulze, T.L., Olsen, C., Bernard, W. & Lissman, B. (1988). “Host responses to Borrelia burgdorferi in dogs and horses”, Ann New York Acad. Sci, C: 539, 221- 234.
• Bowman, D., Little, S.E., Lorentzen, L., Shields, J., Sullivan, M.P. & Carlin, E.P. (2009). “Prevalence and geographic distribution of Dirofilaria immitis, Borrelia burgdorferi, Ehrlichia canis, and Anaplasma phagocytophilum in dogs in the United States. Results of a national clinic-based serologic survey”, Veterinary Parasitology, 160(1-2): 138-148.
• Brown, E.L., Kim, J.H., Reisenbichler, E.S. & Höök, M. (2005). “Multicomponent Lyme vaccine: three is not a crowd”, Vaccine, 23(28): 3687-3696.
• Bruckbauer, H.R., Preac-Mursic, V., Fuchs, R. & Wilske, B. (1992). “Cross-reactive proteins of Borrelia burgdorferi”. European Journal of Clinical Microbiology and Infectious Diseases, 11(3): 224-232.
• Burgdorfer, W., Barbour, A.G., Hayes, S.F., Benach, J.L., Grunwaldt, E. & Davis, J.P. (1982). “Lyme disease, a tick-borne spirochetosis”, Science, C: 216, 1317-1319.
• Clark, K. (2004). “Borrelia species in host-seeking ticks and small mammals in northern Florida”, J. Clin. Microbiol, 42(11): 5076-5086.
• Cohen, N.D., Carter, C.N., Thomas, M.A., Angulo, A.B. & Eugster, A.K. (1990). “Clinical and epizootiologic characteristics of dogs seropositive for Borrelia burgdorferi in Texas: 110 cases 1988”, Journal of the American Veterinary Medical Association, 197(7): 893-989.
• Cunha, B.A. (2000). Tickborne Infectious Diseases: Diagnosis and Management, 1. bs. Marcel Dekker, New York.
• Çakır, K. (2018). “Samsun ili ve çevresindeki köpeklerde Lyme hastalığının serolojik olarak araştırılması”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Veterinerlik İç Hastalıkları Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi), Samsun.
• Çakır, K. & Pekmezci, D. (2020). “Samsun İli ve Çevresindeki Köpeklerde Lyme Hastalığının Serolojik Olarak Araştırılması”, Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 5(4): 696-703.
• Demir, A. (2018). “Erzurum yöresinde köpeklerde Dirofilaria immitis, Ehrlichia canis, Borrelia burgdorferi ve Anaplasma spp seroprevalansının araştırılması”, Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Yüksel Lisans Tezi), Erzurum.
• Elfassy, O.J., Goodman, F.W., Levy, S.A. & Carter, L.L. (2001). “Efficacy of an amitrazimpregnated collar in preventing transmission of Borrelia burgdorferi by adult Ixodes scapularis to dogs”, JAVMA, 219(2): 185-189.
• Esendal, Ö.M., İzgür, M., Arda, M., Akay, Ö. & Keskin, O. (1996). “Köpeklerde Borrelia burgdorferi antikorlarının floresan antikor tekniği ile saptanması”, I.Uluslararası Veteriner Mikrobiyoloji Kongresi, (pp. 128-129). İstanbul.
• Gern, L. & Humair, P.F. (2002). “Lyme borreliosis: biology, epidemiology and control”, CABI Publ, 149-174.
• Gökmen, T.G., Gunaydi, E., Turut, N., Akin, B., Koc, O. & Utuk, A.E. (2019). “A Serosurvey on Some Canine Vector-borne Zoonoses (Anaplasma spp., Ehrlichia spp., Borrelia burgdorferi, Dirofilaria immitis and Leishmania spp.) in Osmaniye”, Atatürk Üniversitesi Veteriner Bilimleri Dergisi, 14(2): 151-158.
• Greene, R.T. (1990). Lyme borreliosis In: Infections Diseases of the Dog and cats. In Greene RT (Ed.), WB Saunders Comp, (pp. 508-514). Philadepia.
• Greene, R.T. (1991). “CanFine Lyme borreliosis”, Vet. Clin. N. Am. Small, 21(1): 51-64.
• Guerra, M.A., Walker, E.D. & Kitron, U. (2000). “Quantitative approach for the serodiagnosis of canine Lyme disease by the immunoblot procedure”, J Clin Microbiol, C: 38, 2628-2632.
• Guerra, M.A., Walker, E.D. & Kitron, U. (2001). “Canine surveillance system for Lyme borreliosis in Wisconsin and northern Illinois: geographic distribution and risk factor analysis”, Am J Trop Med Hyg, C:65, 546-552.
• Gülanber, G.E., Gülanber, A., Albayrak, R., Gülanber, G.N. & Polat, E. (2007). “Lyme Disease (Borreliosis) in Saint Bernard Dog: First Clinical Case in Turkey”, Türk J Vet Anim Sci, 31(5): 367-369.
• Güneş, T., Poyraz, Ö. & Babacan, A. (2011). “Türkiye’nin Sinop yöresinde, klinik olarak sağlıklı görülen köpeklerde Borrelia burgdorferi sensu lato ve Anaplasma phagocytophilum seroprevalansı ve her iki enfeksiyon etkeninin epidemiyolojik benzerlikleri”, Cumhuriyet Medical Journal, C: 33, 396-401.
• Hanifeh, M., Malmasi, A., Virtala, A.M.K., Nikbakht-Brujeni, G.R., Salehi, T.Z. & Rahbari, S. (2012). “Seroprevalence, geographic distribution and risk factor analysis of Borrelia burgdorferi sensu lato in naturally exposed dogs of Iran”, African J Microbiol Res, 6(25): 5353- 5361.
• Harrus, S. & Baneth, G. (2005). “Drivers for the emergence and reemergence of vector-borne protozoal and bacterial diseases”, Int J Parasitol, C:35, 1309-1318.
• Haydardedeoğlu, A., Büyükleblebici, O., Aksoy, N.H. & Karaşahin, T. (2019). “Aksaray Malaklısı Çoban Köpeklerinde Ehrlichia Canis, Anaplasma Phagocytophilum, Borrelia Burgdorferi, Dirofilara İmmitis Enfeksiyonlarının Anlık Dağılımının Belirlenerek Hematolojik Bulguların Araştırılması”, Harran Üniv Vet Fak Derg., 8(1): 38-43.
• İçen, H., Sekin, S., Simsek, A., Kochan, A., Celik, O.Y. & Atlas, M.G. (2011). “Prevalence of Dirofilaria immitis, Ehrlichia canis, Borrelia burgdorferi Infection in Dogs from Diyarbakir in Turkey”, 17. Ulusal Parazitoloji Kongresi ve Kafkasya ve Ortadoğu Paraziter Hastalıklar Sempozyumu, (pp. 315-337), Kars.
• İnci, A. & Düzlü, Ö. (2009). “Vektörler ve Vektörlerle Bulaşan Hastalıklar”, Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 6(1): 53-63.
• Inci, A., Yazar, S., Tuncbilek, A.S., Canhilal, R., Doganay, M., Aydin, L., Aktas, M., Vatansever, Z., Ozdarendeli, A., Ozbel, Y., Yildirimi, A. & Duzlu, O. (2013). “Vectors and vector-borne Diseases in Turkey”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, C: 60, 281- 296.
• Johnson, R.C., Kodner, C. & Russell, M. (1986). “Passive immunization of hamsters against experimental infection with the Lyme disease spirochete”, Infect. Immun, 53(3): 713-714.
• Koneman, E.W., Allen, S.D., Janda, W.M., Schreckenberger, P.C. & And Winn, W.C. (1997). “Lyme disease”, Color Atlas and Textbook of Diagnostic Microbiology, (pp. 964-971), J.B. Lippincott Company, Philadelphia.
• Kornblatt, A.N., Urband, P.H. & Stere, A.C. (1985). “Arthritis caused by Borrelia burgdorferi in dogs”, J. Am. Vet. Med. Assoc, 186(9): 960-964.
• Küçüker, S. (2016). “Antalya İlinde bulunan köpeklerde Dirofilariazis, Borrelioziz, Ehrlichiazis ve Anaplazmozis'in hızlı test kitleri ile teşhisi ve insidansı üzerine araştırmalar”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Antalya.
• Küçüker, S. & Şahinduran, Ş. (2018). “Antalya İlinde bulunan köpeklerde Dirofilariazis, Borrelioziz, Ehrlichiazis ve Anaplazmozis'in hızlı test kitleri ile teşhisi ve insidansı üzerine araştırmalar”, Atatürk Üniversitesi Vet Bil Derg., C:13, 191-200.
• Littman, P.M. (2003). “Canine borreliosis”, Vet. Clin. North Am. Small. Anim, C:33, 827-862.
• Magnarelli, L.A., Anderson, J.F., Kaufmann, A.F., Lieberman, L.L. & Whitney, G.D. (1985). “Borreliosis in dogs from Southern Connecticut”, J. Am. Vet. Med. Assoc, 186(9): 955-959.
• Magnarelli, L.A., Anderson, J.F., Levine, H.R. & Levy, S.A. (1990). “Tick parasitism and antibodies to Borrelia burgdorferi in cats”, Journal of the American Veterinary Medical Association, 197(1): 63-66.
• Max, J.G. (2008). Veteriner Hekimlikte 5 Dakikada Konsültasyon Kedi ve Köpek. In Stephen, C.B. (Ed.), Lyme hastalığı, Çev. Tahsin Yeşildere-Oktay Deprem, (pp. 934-935), Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul.
• Merrill, L. (2012). Small Animal Internal Medicine for Veterinary Technicians and Nurses, Çev. John Wiley & Sons, (pp. 350-351), Somerset, NJ, USA.
• Otranto, D., Dantas-Torres, F. & Breitschwerdt, E.B. (2009). “Managing canine vector borne diseases of zoonotic concern: part two”, Trends in Parasitology, 25(5): 228-235.
• Özata, F. (2012). “Ehrlichia canis ve Anaplasma phagocytophilum ile infekte köpeklerde trombosit indeksleri; platelekrit, ortalama trombosit hacmi ve trombosit dağılım genişliği”, ADÜ Sağ Bilim Ens., Türkiye.
• Pantchev, N., Schnyder, M., Vrhovec, M.G., Schaper, R. & Tsachev, I. (2015). “Current surveys of the seroprevalence of Borrelia burgdorferi, Ehrlichia canis, Anaplasma phagocytophilum, Leishmania infantum, Babesia canis, Angiostrongylus vasorum and Dirofilaria immitis in dogs in Bulgaria”, Parasitology Research, C:114, 117-130.
• Pedersen, A.E. & Olson, P. (1989). “Borrelia burgdorferi an infection of inereasing importance”, Svensk Veterinary, 41(8-9): 545-547.
• Ranka, R., Bormane, A., Salmina, K. & Baumanis, V. (2004). “Identification of three clinically relevant Borrelia burgdorferi sensu lato genospecies by PCR-restriction fragment length polymorphism analysis of 16S-23S ribosomal DNA spacer amplicons”, J. Clin. Microbiol, 42(4): 1444-1449.
• Sarı, B., Tasci, T.G. & Kilic, Y. (2013). “Seroprevalence of Dirofilaria immitis, Ehrlichia canis and Borrelia burgdorferi in Dogs in Iğdır Province”, Turkey. Kafkas Üni Vet Fak Derg.,19(5): 735-739.
• Satır, E. (2006). “Köpeklerde Borrelia burgdorferi infeksiyonunun PCR ile araştırılması”, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Sen, G.E. (2003). “First isolation and characterization of B. burgdorferi sensu lato strains from I. ricinus ticks in Turkey”, J Med Microbiol, C:52, 807-813.
• Skotarczak, B. & Wodecka, B. (2003). “Molekular evidence of the presence of Borrelia burgdorferi sensu lato in blood samples taken from dogs in Poland”, Ann Agric Environ Med, C:10, 113-115.
• Skotarczak, B., Wodecka, B., Rymaszewka, A., Sawczuk, M., Maciejewska, A., Adamska, M., Hermanowska-Szpakowicz, T. & Swierzbinska, R. (2005). Prevalance of DNA and antibodies to Borrelia burgdorferi sensu lato in dogs suspected of borreliosis”, Ann. Agric. Environ. Med, 12(2): 199-205.
• Steere, A.C. (2005). “Borrelia burgdorferi (Lyme Disease, Lyme Borreliozis)”, Der. Gerald L. MANDEL et al, in Prıncıples and Practıce of Infectıous Dıseases, 6. bs., ELSEVIER Inc, pp. 2798-2809.
• Steere, A.C., Klitz, W. & Drouin, E.E. (2006). “Antibiotic-refractory Lyme arthritis is associated with HLA-DR molecules that bind a Borrelia burgdorferi peptide”, J Exp Med, C: 203, 961-971.
• Straubinger, R.K. (2000). “Lyme borreliosis In Dogs”, https://www.ivis.org/library/ recentadvances-canine-infectious-diseases/lyme-borreliosis-dogs, (erişim: 01.03.2022).
• Straubinger, R.K. (2006). “Borreliosis, a companion vector-borne disease: Current knowledge on Borrelia spp. In Bayer”, 7th International Parasite Symposium, Proceedings of the BSAVA Pre-Congress Symposium, (pp. 12-15), Birmingham.
• Straubinger, R.K., Dharma Rao, T., Davidson, E., Summers, B.A., Jacobson, R.H. & Frey, A.B. (2001). “Protection against tick-transmitted Lyme disease in dogs vaccinated with a multiantigenic vaccine”, Vaccine, 20(1-2), 181-193.
• Şen, E. (2006). “Lyme hastalığının epidemiyolojisi”, Türk Mikrobiyol Cem Derg, 36(1): 55-66.
• Taşkaya, S. (2014). “İzmir/Çiğli ilçesindeki köpeklerde Ehrlichiosis, Anaplasmosis, Borreliosis ve Dirofilaria immitis’in prevalansı”, Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Aydın.
• Tokdemir, M. (2012). “Trabzon ili erişkin yaş guruplarında Borrelia burgdorferi sensu lato seroprevalansının belirlenmesi”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, (Yüksek Lisans Tezi), Trabzon.
• Troy, G. (2003). “Canine Lyme disease stil raises debate on definitive diagnosis”, The Newsmagazine of Veterinary Medicine, https://www.dvm360.com/view/canine-lyme-diseasestill-raises-debate-definitive-diagnosis, (erişim: 01.03.2022).
• Tunç, H.Ö. & Aktaş, M.S. (2016). “Türkiye’de Köpeklere Kene Aracılığıyla Bulaşan Hastalıklar”, Erciyes Üniversitesi Vet. Fak. Derg, 13(3): 223-230.
• Turk, N., Marinculi, A & Modric, Z. (2000). “Serologic studies of canine Lyme borreliosis in Zagreb area”, Veterinarski Arhiv, 70(1): 39-45.
• Ural, K., Gultekin, M., Atasoy, A. & Ulutas, B. (2014). “Spatial distribution of vector borne disease agents in dogs in Aegean region, Turkey”, Revista MVZ Cordoba, 19(2): 4086-4098.
• Uruç, B. (2018). “Tekirdağ’da köpeklerde kene enfestasyonu karakteristiğinin belirlenmesi”, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Tekirdağ.
• Van Dam, A.P., Kuiper, H., Vos, K., Widjojokusumo, A., de Jongh, B.M., Spanjaard, L., Ramselaar, A.C.P., Kramer, M.D. & Dankert, J. (1993). “Different genospecies of Borrelia burgdorferi are associated with distinct clinical manifestations of Lyme borreliosis” Clin Infect Dis, C: 17, 709-717.
• Vurucu, M. (2016) “Köpeklerde Lyme Hastalığı Prevalansının ELISA ile Araştırılması”, Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Aydın.
• Yücel, A. & Çalışır, B. (1997) “Lyme hastalığı ve vektörleri. Parazitolojide Artropod Hastalıkları ve Vektörleri”, Türkiye Parazitol. Der., C: 13, 435-457.