Toplumsal Cinsiyet ile Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Arasındaki İlişki

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 3, 736 - 752, 28.07.2023

Oya Eryiğit Günler

https://doi.org/10.21547/jss.1249907

Öz

Sağlık ve hastalık konuları ile ilgili akla ilk olarak tıp ve biyoloji gibi alanlar gelmektedir. Ancak sağlıkla hastalığın toplumsal ve kültürel bağlamları da bulunmaktadır. Günümüzde sağlıklı olmak bireyler ve toplumlar açısından son derece önemlidir. Bireyler sağlıklı yaşam biçimi davranışları sergileyerek sağlıklarını geliştirebilmekte ve koruyabilmektedirler. Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının sergilenmesinde etkisi olan faktörlerden biri toplumsal cinsiyettir. Bir başka deyişle cinsiyet ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarından olan sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, kişilerarası ilişkiler ve stres yönetimi arasında bir ilişki söz konusudur. Bu ilişki toplumsal ve kültürel faktörlere dayalı olarak açıklanabilmektedir. Bu çalışmada amaç toplumsal cinsiyet ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Bu bağlamda Karaman’ın altı (6) mahallesinin dahil edildiği örnekleme “Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları II” ölçeği uygulanmıştır. Çalışmaya %51,4 oranla 241 erkek ve %48,6 oranla 228 kadın dahil olmuştur. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi gösteren t-testi sonuçlarına göre kadınların sağlık sorumluluğu, beslenme ve kişiler arası ilişkiler alt boyutu puanları erkeklere göre anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Ancak sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının diğer iki alt boyutu olan fiziksel aktivite ve stres yönetimi ile cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki ortaya çıkmamıştır. Çalışmada toplumsal cinsiyet ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişki, araştırmanın bulgularından yola çıkılarak, konu ile ilgili yapılan diğer çalışmaların sonuçlarından da faydalanılarak sosyolojik ve kültürel bağlamda değerlendirilerek çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, hastalık, toplumsal cinsiyet, sağlıklı yaşam biçimi davranışları, eşitsizlik

The Relationship Between Gender and Health Lifestyle Behaviors

Öz

When it comes to health and disease, the first thing that comes to mind is medicine and biology. However, health and illness also have social and cultural contexts. Today, being healthy is extremely important for individuals and societies. Individuals can improve and maintain their health by exhibiting healthy lifestyle behaviors. One of the factors that affect the display of healthy lifestyle behaviors is gender. In other words, there is a relationship between gender and healthy lifestyle behaviors such as health responsibility, physical activity, nutrition, interpersonal relationships and stress management. This relationship can be explained based on social and cultural factors. The aim of this study is to reveal the relationship between gender and healthy lifestyle behaviors. In this context, the Healthy Lifestyle Behaviors scale was applied to the sampling covering six (6) neighborhoods of Karaman. 241 (51.4%) men and 228 (48.6%) women were included in the study. According to the t-test results showing the relationship between healthy lifestyle behaviors and gender, women's health responsibility, nutrition and interpersonal relations sub-dimension scores were found to be significantly higher than men's. However, physical activity and stress management, the other two sub-dimensions of healthy lifestyle behaviors, did not differ significantly by gender. In the study, the relationship between gender and healthy lifestyle behaviors was evaluated in the sociological and cultural context, based on the findings of the research, and by making use of the results of other studies on the subject, and various suggestions were made.

Anahtar Kelimeler

Health, Disease, Gender, Healthy lifestyle behaviors, Inequality.

Kaynakça

• Adams, C. J. (2010). Etin cinsel politikası. (Tezcan, G. ve Boyacıoğlu, M. E. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Akiyama, H., and Antonucci, T. (2002). Gender differences in depressive symptomps: insights from a life span perspective on life stages and social networks. Levy, J. A. and Pescosolido, B. A. (Ed.). Social Networks and Health (s. 343-358). Oxford: Elsevier.
• Annandale, E. and Hunt, K. (2000). Gender inequalities in health. Philadelphia: Open University Press.
• Araz, A., Harlak, H. ve Meşe, G. (2007). Sağlık davranışları ve alternatif tedavi kullanımı. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (2),112-122.
• Arıca, S. G., Arıca, V., Arı, M. ve Özer, C. (2011). Adolesanda yeme bozuklukları. Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2 (5), 1-10.
• Aronson, E., Wilson, T. D. ve Akert, R. M. (2012). Sosyal psikoloji. (Gündüz, O. Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Ayten, A. (2013). Din ve sağlık: bireysel dindarlık, sağlık davranışları ve hayat memnuniyeti ilişkisi üzerine bir araştırma. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13 (3), 7-31.
• Bahar, Z., Beşer, A., Gördes, N., Ersin, F. ve Kıssal, A. (2008). Sağlıklı yaşam biçimi davranışları II’nin geçerlik ve güvenilirlik çalışması. C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12,1-13.
• Batıgün, A. D. (2008). İntihar olasılığı ve cinsiyet: iletişim becerileri, yaşamı sürdürme nedenleri, yalnızlık ve umutsuzluk açısından bir inceleme. Türk Psikoloji Dergisi, 23(62), 65-75.
• Bilgili, N. ve Ayaz, S. (2009). Kadınların sağlığı geliştirme davranışları ve etkileyen faktörler. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8 (6), 497-502.
• Broom, D. (1995). Masculine medicine, feminine illness: gender and health. Lupton, G. M. and Najman, J. M. (Ed). Sociology of Health and Illness: Australian Readings (p. 99-112). Melbourne: Macmillan.
• Bulduklu, Y. (2010). Televizyonda yayınlanan sağlık programları ve izleyicileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:24, 75-85.
• Canatan, K. (2016). Beden ve beyan. İstanbul: Mana Yayınları.
• Connell, R. V. (1998). Toplumsal cinsiyet ve iktidar. (Soydemir, C. Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Courtenay, W. H. (2000). Construction of masculinity and their influence on men’s well- being a theory of gender and health. Social Science and Medicine, 50(10), 1385-1401.
• Crawley, S. L., Foley, L. J. and Shehan, C. L. (2008). Gendering bodies. Maryland: The Rowman&Littlefield Publishing.
• Cungur, C., Kar, A., Kıran, Ş. ve Macit, M. (2019). Sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi: klinik sağlık hizmeti alan hastalar üzerinde bir araştırma. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (15), 43-52.
• Çabuklu, Y. (2004). Toplumsalın sınırında beden. İstanbul: Kanat Kitap.
• Çıtak Bilgin, N., Ak, B., Cerit, B., Ertem, M. ve Çıtak Tunç, G. (2019). Üniversite öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi. Kastamonu Sağlık Akademisi, 4(3), 188-210.
• Dökmen, Z. Y. (2010). Toplumsal cinsiyet. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ergin, A. B. (2014). Obezitenin kadın sağlığı ve toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilmesi. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1 (1), 41-54.
• Ermiş, E., Doğan, E., Erili, N. A. ve Satıcı, A. (2015). Üniversite öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarının incelenmesi: Ondokuz Mayıs Üniversitesi örneği. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 30-40.
• Eryiğit Günler, O. (2017). Toplumsal cinsiyet bağlamında sağlık ve hastalık: bir sağlık sosyolojisi çalışması (Karaman örneği). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Goldberg, H. (2010). Erkek olmanın tehlikeleri. (Budak, S. Çev.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Gough, B. (2013). Promoting nutrition in men’s health. Rippe, J. M. and Raton, B. (Ed). Lifestyle Medicine (p. 311-328). New York: CRC Press.
• Gökalp, P. G. (2003). Stres, anksiyete ve kadın. Akın, A. (Ed). Toplumsal cinsiyet sağlık ve kadın (s. 165-173). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.
• Gökdağ, R. (2011). Toplumsal cinsiyet. Ünlü, S. (Ed). Sosyal psikoloji (s. 98-118). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Gürsel, N., Özbey, S. ve Güzel, P. (2016). Öğretim elemanlarının sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesi. International Journal of Social Science Research, 5(2), 10-25.
• Güzel, E. (2013). Güzellik dayatması altında tüketim nesnesine dönüşen kadınlar. Global Media Journal-Turkish Edition, 5(7), 81-96.
• İlhan, N., Batmaz, M. ve Akhan, L. U. (2010). Üniversite öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 3(3), 34-44.
• Kalafat, T. ve Kıncal R. Y. (2008). Üniversite öğrencilerinin beden memnuniyet düzeyleri ile sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:23, 41-47.
• Kalaycı, Şeref (Ed.) (2005). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayınları.
• Koca, C. (2006). Beden eğitimi ve spor alanında toplumsal cinsiyet ilişkileri. Spor Bilimleri Dergisi, 17(2), 81-99.
• Koca, C. ve Bulgu, N. (2005). Spor ve toplumsal cinsiyet: genel bir bakış. Toplum ve Bilim, Sayı: 103, 163-184.
• Koçak, A. ve Bulduklu, Y. (2010). Sağlık iletişimi: yaşlıların televizyonda yayınlanan sağlık programlarını izleme motivasyonları. Selçuk İletişim, 6(3), 5-17.
• Kostak, M. A., Kurt, S., Süt, N., Akarsu, Ö. ve Ergül, G. D. (2014). Hemşirelik ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13 (3), 189-196.
• Kurtdaş, E. M. (2021). Kadınların omzundaki ağır yük: “Güzellik”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(39),185-224.
• Küçükşen, K. (2016). Yeni medyada sunulan sağlıklı yaşam önerilerinin toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilmesi. Tecim, E. (Ed.). Sağlık sosyolojisi yazıları (s. 129-155). İstanbul: Açılım Kitap.
• Macintyre, S., Hunt, K. and Sweeting, H. (1996). Gender differences in health: are things really as simple as they seem. Social Science and Medicine, 42(4), 617-624.
• Matud, M. P. (2004). Gender differences in stress and coping styles. Personality and Individual Difference, 37(7). 1401-1415.
• Momsen, J. (2010). Gender and development. New York: Routledge, Second Edition.
• Nydegger, R. (2004). Gender and mental health: incidence and treatment issues. Paludi, M. A. (Ed). Prager Guide to the Psychology of Gender (s. 93-116). Wesport: Greenwood Publishing.
• Özbudun, S. (2006). Toplumsal-cinsel hiyerarşi mekânı olarak insan bedeni. Toplum ve Hekim, 21(1), 21-24.
• Özçelik Adak, N. (2002). Sağlık sosyolojisi kadın ve kentleşme. İstanbul: Birey Yayınları.
• Parslow, R., Jorm, A. and Christensen, H. (2004). Gender differences in factors attecting use of health services: an analysis of a community study of middle- aged and older Australians. Social Science and Medicine, Vol: 59, 2121-2129.
• Rieker, P. P., Bird, C. E. and Lang, M.E. (2010). Understanding gender and health. Bird, C. E., Conrad, P., Fremont, A. N., Timmermans, S. (Ed). Handbook of Medical Sociology (p. 52-74). Tennessee: Vanderbilt University Press.
• Rudman, L. A. and Glick, P. (2008). The social psychology of gender. New York: Guilford Press.
• Sancar, S. (2013). Erkeklik: imkânsız iktidar. İstanbul: Metis Yayınları. 3. Baskı.
• Sarı, Ö. ve Atılgan, K. G. (2012). Sağlık sosyolojisi hastalık ve sağlığa ilişkin kavramsal tartışmalar. Konya: Karatay Akademi.
• Sarıca Darol, E. ve Karapınar, A. (2022). Cinsiyet, medeni, durum ile stres zemininde oluşan bazı hastalıkların ilişkisi. Sakarya Tıp Dergisi, 12(2), 263-272.
• Şahin, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin algılanan stres düzeylerinin fakülte türü ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(1), 28-35.
• Şimşek, Z., Koruk, İ. ve Altındağ, A. (2007). Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin riskli sağlık davranışları. Toplum Hekimliği Bülteni, 26(3), 19-24.
• T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu (2013). Türkiye kronik hastalıklar ve risk faktörlerinin sıklığı çalışması. Ünal, B., Ergör, G. (Ed.). Ankara.
• Tanrıverdi, G., Bedir, E. ve Seviğ, Ü. (2007). Cinsiyetin sağlıkla ilgili bazı davranış ve görüşler üzerindeki etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(6), 435-440.
• Tarhan, N. (2005). Kadın psikolojisi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Tel, M. ve Köksalan, B. (2008). Öğretim Üyelerinin spor etkinliklerinin sosyolojik olarak incelenmesi: Doğu Anadolu örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (1), 261-278.
• Terre, L. (2013). Health promotion and risk reduction in men. Rippe, J.M. (Ed.). Lifestyle medicine (p. 405-418). New York: CRC Press.
• Turner, B. S. (2011). Tıbbi güç ve toplumsal bilgi. (Tatlıcan, Ü. Çev.). Bursa: Sentez Yayınları.
• Tuygar, Ş. F. ve Arslan, M. (2015). Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının incelenmesi. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(2),59-66.
• TÜİK (2020). Türkiye sağlık araştırması 2019. Haber Bülteni, Sayı: 33661. Ankara.
• TÜİK (2022). Yaşam memnuniyeti araştırması. Yayın No: 4647. Ankara.
• Uçman, P. (1990). Ülkemizde çalışan kadınlarda stresle başa çıkma ve psikolojik rahatsızlıklar. Psikoloji Dergisi, 7(24), 58-75.
• Ünal, S., Küey, L., Güleç, C., Bekaroğlu, M., Evlice, Y. E. ve Kırlı, S. (2002). Depresif bozukluklarda risk etkenleri. Klinik Psikiyatri, (5), 8-15.
• Ünalan, D., Öztop, D. B., Elmalı, F., Öztürk, A., Konak, D., Pırtak, B. ve Güneş, D. (2009). Bir grup sağlık yüksekokulu öğrencisinin yeme tutumları ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 16(2), 75-81.
• Vançelik, S., Önal, S. G., Güraksın, A. ve Beyhun, E. (2007). Üniversite öğrencilerinin beslenme bilgi ve alışkanlıkları ile ilişkili faktörler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(4), 242-248.
• Waldron, I. (1997). Changing gender roles and gender differences in health behavior. Gochman, D. S. (Ed.). Handbook of health behavior research I: personal and social determinants (p. 303-328). New York: Plenum Press.
• Yaktıl Oğuz, G. (2010). Güzellik kadınlar için nasıl vaade dönüşür: kadın dergilerindeki kozmetik reklamları üzerine bir inceleme. Selçuk İletişim, 6(3), 184-195.
• Yalçınkaya, M., G. Özer, F., Y. ve Karamanoğlu, A. (2007). Sağlık çalışanlarında sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (6), 409-420.
• Yaprak, P. ve Amman, M. T. (2009). Sporda kadınlar ve sorunları. Türkiye Kick Boks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi, 2 (1), 39-49.
• Yılmaz, A. ve Ulaş, Y. (2016). Kadınların rekreatif alanlarda fiziksel aktivite yapma amaçları ve karşılaştıkları sorunlar. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi, 27(3), 101-117.