OSMANLI DÖNEMİNDE IRAK’TA TASAVVUFÎ HAYATA GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1 - IRAK'ta OSMANLI İZLERİ SEMPOZYUMU, 0 - 0, 28.02.2022

Mesut Akdoğan

Öz

Osmanlı Devleti’nin gerek kuruluşunda gerekse sonraki devirlerde tasavvufun özel bir yeri bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nin hâkim olduğu bölgelerin tümünde önemli sûfîlerin faaliyet göstermesi bu dönemde tasavvufî hayata ve düşünceye olumlu yaklaşımın apaçık göstergesidir. Osmanlı döneminde yaşayan sûfîler bulundukları zaman diliminde ve mekânlarda tasavvufî hayata yön vermiş, toplumları etkilemiş ve tasavvufî düşüncenin canlılığını korumasını sağlamışlardır.
Osmanlı döneminde Irak’ta hemen hemen bütün büyük tarikatların mevcudiyeti görülmektedir. Bu çalışmada genel bir bakış açısıyla Osmanlı döneminde Irak’ta tasavvufî hayatın gelişimi, o dönemde mevcut tarikatlar, tekkeler ve faaliyetleri hakkında bilgi verilecektir. Çalışmada ilk olarak bu dönemde Irak’taki ilmî faaliyetler incelenecek ve ilim dünyasındaki gelişmeler hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Daha sonra bu dönemde bölgesel olarak Irak’ta faaliyet gösteren Sünnî tasavvuf düşüncesi taşıyan mevcut tarikatların ve heterodoks tasavvufî yapıların tespiti yapılacak, toplumsal ve ahlaksal anlamda faaliyet gösteren tekkeler incelenecek, gerek düşünce dünyasında gerekse toplumsal hayatta bu tarikatların/tekkelerin konumu hakkında bilgi verilecektir. Son bölümde ise tasavvuf sahasında vücut bulan yenilik ve hareketliliklerle beraber Osmanlıların Irak’ta tasavvufa ve tarikatlara katkıları gün yüzüne çıkarılmaya çalışılacak ve yaptıkları köklü değişimlere değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, tarikat, Osmanlı, Irak, Kadirilik, Naşkbendilik

Destekleyen Kurum

Karabük üniversitesi

AN OVERVIEW OF SUFİ LIFE IN IRAQ IN THE OTTOMAN PERIOD

Öz

Tasawwuf has a special place both in the foundation of the Ottoman Empire and in the following periods. The fact that important Sufis were active in all of the regions dominated by the Ottoman Empire is a clear indication of the positive approach to mystical life and thought in this period. The Sufis who lived in the Ottoman period gave direction to the mystical life in the time period and places they were in, influenced the societies and ensured the vitality of mystical thought.
During the Ottoman period, the existence of almost all major tariqat in Iraq is observed. In this study, information will be given about the development of Sufi life in Iraq during the Ottoman period, the tariqat, dervish lodges and their activities in that period, with a general point of view. In this study, firstly, the scientific activities in Iraq will be examined and information about the developments in the world of science will be tried to be given. Afterwards, the existing tariqat and heterodox Sufi structures that carry the thought of Sunni Tasawwuf operating regionally in Iraq during this period will be determined, lodges operating socially and morally will be examined, and information will be given about the position of these tariqat / lodges both in the world of thought and in social life. In the last part, the contributions of the Ottomans to Tasawwuf and tariqat in Iraq, together with the innovations and activities embodied in the field of Tasawwuf, will be tried to be brought to light, the radical changes they made will be mentioned, and the reasons for the closure of the Iraqi-Bektashi lodges will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Ottoman, Iraq, Tariqat, Qadiriyye

Kaynakça

• Argun, Selim / Kurt, İsmail, Osmanlı Yönetiminde Arap Coğrafyası: Sosyal, Siyasi ve İdari Yapı, Ensar Neş., İstanbul, 2016.
• Cemîl Mahmûd Osmân, “et-Tekyâ fî Mûsul munzu Evâhiri’l-ahdi’l-Osmâniyye ve hattâ seneti 1918”, Dirâsâtu Mûsuliyyetin, 2008/20.
• Çakır, Mehmet Saki, “Abdurrahman Hâlis Tâlebânî Kerkûkî ve Kitâbü’l-Meârif Fî Şerh-i Mesnevî-i Şerîf Eseri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/44.
• Duman, Bilgay, “Irak’ta Bir Kimlik Arayışı: Bektaşiler”, Ortadoğu Analiz, 2011/3, 35.
• Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, İstanbul 1989.
• Karakaya, Ayfer -Stump, Irak’ta Bektâşî Tekkeleri, Belleten, 2007, 71/261, LXXI, 44.
• Kavak, Abdulcebbar, “Kuzey Irak’ta Tasavvuf ve Tarikatlar”, AKADEMİAR DERGİSİ, 2017/2 .
• Kavak, Abdulcebbar, “XVIII. Yüzyılda Kuzey Irak’ta Tasavvufî Faaliyet Yürüten Kadirî Şeyhleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (CÜİFD), XIX, 2, 2015/15.
• Kavak, Abdulcebbar, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak’ta Tasavvuf: 17. Yüzyıl, İlâhiyat Yay., Ankara, 2016.
• Kazıcı, Ziya, İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, MİFAV, İstanbul, 2009.
• LUIZARD, Pierre-Jean, “XIX. ve XX. Asırlarda Irak'ta İsnaaşeriyye ve Vehhabilik Karşısında Tarikatların Durumu”, Çev. Salih Çift, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV/ A-1.8. Dizi - Sayı: 4.
• Rıfkı, Ahmed, Bektaşi Sırrı Müdafaasına Mukabele, Dersaadet 1328.
• Seyyid Mî’âd Şerefuddîn Geylânî, Târihu Tekyâ bi Bağdâd, Dâru Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan, 2014.
• Taşgın, Ahmet / Aydın, Nurhan / Yeler, Abdulkadir, “Hazım Agâh Efendi ve Osmanlı Devleti Hâkimiyeti Son Dönemi Irak’ında Bektaşi Tekkelerini Anlattığı Mektubu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2020/96.
• Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Yay., İstanbul, 2011. 2