Lise Öğrencilerinde Madde Bağımlılığı Farkındalığının İncelenmesi: Muş Örneği

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 21 - 37

Neslihan Vergili Kenan Özmen , Zilan Bayram Elif Ecer

https://doi.org/10.57114/jswrpub.1575613

Öz

Madde/sigara bağımlılığı, tıbbi tedavinin yanı sıra geniş bir sosyal müdahale gerektiren bir alandır. Bu araştırmanın amacı, lise öğrencileri arasında madde/sigara bağımlılığı farkındalığını çeşitli değişkenler açısından incelemektir. Bu amaç doğrultusunda nitel araştırma yöntemi kullanılmış ve durum çalışması deseni tercih edilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu Muş/Merkez ve ilçelerde aktif öğrenimine devam eden lise öğrencileri oluşturmaktadır. Bu kapsamda araştırma verilerini toplayabilmek için yarı yapılandırılmış görüşme formu hazırlanmış ve 30 öğrenci ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara demografik bilgilerinin yanı sıra madde/sigara bağımlılığı ile alakalı 6 soru yöneltilmiştir. Elde edilen veriler MAXQDA Pro 2020 bilgisayar programı kullanılarak içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Araştırma bulgularına göre; öğrenciler madde/sigara kullanımı konusunda bilgi sahibi oldukları, ailelerinde madde kullanımıyla ilgili deneyimlerinin farklılık gösterdiği ve bu deneyimlerin madde bağımlılığı üzerindeki etkilerinin belirgin olduğu, madde/sigara kullanımı konusunda yakın çevre/arkadaşlarından etkilendikleri, sosyal medya/internetten madde bağımlılığı konusunda bilgi edindikleri ayrıca sosyal medyanın onları etkilediği, madde/sigara kullanımının akademik başarılarını olumsuz etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin madde temini için ailelerinden aldıkları harçlıkları madde alımında kullandıkları, bir kısmının okul dışındaki zamanlarda çalışarak para kazandığı, bir kısmının da hırsızlık yaparak maddeye ulaştıkları belirlenmiştir. Sonuç olarak, liselerde madde/sigara bağımlılığı ve zararları konusunda önleyici ve bilgilendirici eğitim programları hazırlanmalı ve bu programlar aracılığıyla, öğrencilere madde kullanımının uzun vadeli etkileri anlatılmalıdır. Bu önleyici ve bilgilendirici programlar, öğrencilerin sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemelerine ve zararlı alışkanlıklardan kaçınmalarına katkı sağlayabilir.

Anahtar Kelimeler

Bağımlılık, Madde Bağımlılığı, Sosyal Hizmet, Lise, Farkındalık

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012323316

Investigation of Substance Abuse Awareness in High School Students: The Case of Muş

Öz

Substance/smoking addiction is an area that requires a wide range of social interventions in addition to medical treatment. The aim of this study is to examine substance/cigarette addiction awareness among high school students in terms of various variables. For this purpose, qualitative research method was used and case study design was preferred. The study group of the research consists of high school students who continue their active education in Muş/Center and its districts. In this context, a semi-structured interview form was prepared to collect research data and interviews were conducted with 30 students. In addition to demographic information, participants were asked 6 questions related to substance/cigarette addiction. The data obtained were analyzed and interpreted by content analysis method using MAXQDA Pro 2020 computer program. According to the findings of the research; it was determined that students had information about substance / cigarette use, their experiences about substance use in their families differed and the effects of these experiences on substance addiction were evident, they were influenced by their immediate environment / friends about substance / cigarette use, they obtained information about substance addiction from social media / internet, and social media affected them, and substance / cigarette use negatively affected their academic success. In addition, it was determined that students used the pocket money they received from their families to buy substances, some of them earned money by working outside of school, and some of them accessed substances by stealing. In conclusion, preventive and informative educational programs on substance/cigarette addiction and its harms should be prepared in high schools and the long-term effects of substance use should be explained to students through these programs. These preventive and informative programs can contribute to students adopting a healthy lifestyle and avoiding harmful habits

Anahtar Kelimeler

Addiction, Substance Abuse, Social Work, High School, Awareness

Proje Numarası

1919B012323316

Kaynakça

• Alkan, Ö., & Abar, H. (2020). Determination of factors influencing tobacco consumption in Turkey using categorical data analyses1. Archives of environmental & occupational health, 75(1), 27-35. https://10.1080/19338244.2018.1556200
• Altunkürek, Ş. Z., & Özer, E. N. (2020). Lise Öğrencilerinin Madde Bağımlılığına Yönelik Görüş ve Bilgilerinin Belirlenmesi. Bağımlılık Dergisi, 21(3), 236-246.
• Akçay, S. & Koca, E. (2024). Nitel araştırmalarda veri doygunluğu. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(3), 829-848.
• Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi (2022), Avrupa Uyuşturucu Raporu 2022: Eğilimler ve Gelişmeler, Avrupa Toplulukları Resmî Yayınlar Bürosu, Lüksemburg.
• Ayten, A., & Güven, Ö. F. (2023). Sigara içme arzusu ve dindarlık ilişkisinde genel öz-yeterliğin aracı rolünün incelenmesi: Lise öğrencileri üzerine nicel bir araştırma. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, (59), 71-81. https://10.5152/ilted.2023.23282
• Bekman, M. (2022). Halkla ilişkiler uygulamalarında nicel araştırma yöntemi: ilişkisel tarama modeli. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 6(16), 238-258.
• Bingöl Kantarcı, Z. (2022). Muş ilinde uyuşturucu madde kullanımı ve bağımlılığına yönelik bir farkındalık çalışması olarak “gençliğine iyi bak projesi". Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi. 6(3), 826 – 849. https://10.47525/ulasbid.1115303
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cüceler, S., Yılmaz, M., & Türkleş, S. (2022). Madde bağımlısı bireylerin yaşadığı psikososyal sorunlar, uygulanan kanıt temelli müdahaleler ve hemşireliğin rolü. Bağımlılık Dergisi, 23(1), 105-110. https://10.51982/bagimli.958710
• Çevik, M. (2022). Bir sosyal problem olarak uyuşturucu bağımlılığı. Sosyolojik Düşün, 7(2), 185-203. Deniz, L., & Gürültü, E. (2018). Lise öğrencilerinin sosyal medya bağımlılıkları. Kastamonu Education Journal, 26(2), 355-367. https://10.24106/kefdergi.389780
• Diseth, Å., & Samdal, O. (2015). Classroom Achievement Goal Structure, School Engagement, and Substance Use Among 10th Grade Students in Norway. International Journal of School & Educational Psychology, 3(4), 267–277. https://10.1080/21683603.2015.1084250
• Duran, R., Dilbilir., Y., & Bor, N.A. (2024). Üniversite öğrencilerinin madde bağımlılığına dair algılarının sosyo-demografik değişkenler açısından incelenmesi. Elektronik Turkish Studies. 19(3), 991-1010. https://10.7827/TurkishStudies.75009
• Dykes, G., & Casker, R. (2021). Adolescents and substance abuse: the effects of substance abuse on parents and siblings. International Journal of Adolescence and Youth, 26(1), 224-237. https://10.1080/02673843.2021.1908376
• Görgülü, T. (2019). Madde kullanım risk faktörleri ve madde kullanım davranışının sonuçları: Madde kullanıcılarının deneyimlerine ilişkin nitel bir çalışma. Addicta-The Turkish Journal On Addictions, 6(3), 511– 538.
• Guille, C., & Aujla, R. (2019). Developmental consequences of prenatal substance use in children and adolescents. Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology, 29(7), 479–486. https://10.1089/cap.2018.0177
• Karataş, H., Kandemir, H., Kandemir, S. B., & Akın, R. (2015). Lise öğrencilerinde riskli madde kullanımının incelenmesi. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 13(1), 23-31
• Kardaş, Ö., & Kardaş, B. (2023). Çocuk ve Ergen Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezine Başvuran Olguların Sosyodemografik ve Madde Kullanım Özelliklerinin İncelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 24(2), 174-185.
• Köse, E. Ö., & Gül, Ş. (2018). Madde bağımlılığı farkındalık ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 41-56.
• Köse, E. Ö., Gül, Ş., & Keskin, B. (2017). Ortaöğretim öğrencilerinin madde bağımlılığı ile ilgili farkındalık ve bilgi düzeylerinin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 18(1), 8-15.
• Küçükşen, K., Şener, M., Tekin, H.H. & Demirel, B. (2016). Madde bağımlısı bireylerde aile işlevselliği ve sosyal destek algısı. International Journal of Social Science. 12(53), 199-212. https://10.9761/JASSS3808
• Merih, Y. D., Güdük, Ö., Ertürk, N., Yemenici, M., Arğa, K. Y., & Satman, İ. (2021). Üniversite öğrencilerinde tütün kullanım alışkanlıklarının belirleyicileri ve algılar: Sistematik bir derleme çalışması. Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı Dergisi, 4(1), 49-84.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (S. Turan, Ed. ve Çev.). Nobel Yayın Dağıtım
• Morojele, N., & Ramsoomar, L. (2016). Addressing adolescent alcohol use in South Africa. South African Medical Journal, 106(6), https://10.7196/SAMJ.2016.v106i6.10944
• Nazlıcan, E., Ersoy, Ö., Akbaba, M., & Burak, K. U. R. T. (2018). Kahramanmaraş il merkezindeki lise son sınıf öğrencilerinde madde kullanımı ve etkileyen faktörler. Sakarya Tıp Dergisi, 8(2), 235-246.
• Opara, I., Brooks-Stephens, J. R., Aneni, K., Asabor, E. N., Weerakoon, S. M., & Duran-Becerra, B. (2024). A Qualitative Exploration on Risk and Protective Factors of Substance Use Among Black Adolescent Girls. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 1–14. https://10.1080/15374416.2024.2344171
• Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 11(1), 323-343.
• Resmi Gazete (2019). On birinci kalkınma planının (2019-2023) onaylandığına ilişkin karar. Erişim Tarihi: 11.11.2023 Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/fihrist?tarih=2023-11-01&mukerrer=1
• Russell, B. S., Trudeau, J. J., & Leland, A. J. (2015). Social Influence on Adolescent Polysubstance Use: The Escalation to Opioid Use. Substance Use & Misuse, 50(10),1325–1331. https://10.3109/10826084.2015.1013128
• Sagatun, Å., Heyerdahl, S., Wentzel-Larsen, T., & Lien, L. (2014). Mental health problems in the 10th grade and non-completion of upper secondary school: The mediating role of grades in a population-based longitudinal study. BMC Public Health, 14, 16. https://10.1186/1471-2458-14-16
• Sekar, D., & Bhuvaneswari, M. (2024). Exploring the link between intelligence and drug abuse among juvenile felons in India. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 1–16. https://10.1080/14789949.2024.2353645
• Sinecen, F. & Sinecen, O. (2020). Lise öğrencilerinin sigara içme davranışlarının değerlendirilmesi. Asos Journal The Journal of Academic Social Science. 8(100), 389-395. https://10.29228/ASOS.39281
• Strauss, A. & Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research. Sage publications.
• Şener, D. K., Akkuş, D., Karaca, A., & Cangür, Ş. (2018). Lise öğrencilerinin madde kullanmama davranışlarını etkileyen faktörler. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(3), 405-429. https://10.15805/addicta.2018.5.3.0024
• Şimşek, Ü., & Erarslan, F. (2019). 2014-2018 yılları arasında Tokat’ta uyuşturucu madde kullanımı ve uyuşturucu madde bağlantılı suçlar. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 103-120.
• Taghisoylu, R. (2022). Nitel bir araştırma tekniği olarak: Durum çalışması. Social Mentality And Researcher Thinkers Journal, 6(33), 1161-1167. https://10.31576/smryj.556
• Taylan, H. H., & Genç, Y. (2019). Liselerde sigara, alkol ve uyuşturucu/uçucu/uyarıcı madde kullanım eğilimleri: Kocaeli örneği. The Journal of Academic Social Science, 47(47), 180-199. https://10.16992/ASOS.12367
• Tessem, B., Bjørnestad, S., Chen, W., & Nyre, L. (2015). Word cloud visualisation of locative information. Journal of Location Based Services, 9(4), 254–272. https://10.1080/17489725.2015.1118566
• Tunç, Z., & Kolburan, Ş. G. (2019). Ergenlik döneminde benlik saygısı ile sigara bağımlılığı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 5(1), 55-70.
• TÜİK (2023). Türkiye Sağlık Araştırması, 2022. Erişim Tarihi: 01.07.2024. Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747
• Uzun, S., & Kelleci, M. (2018). Lise öğrencilerinde madde bağımlılığı: Madde bağımlılığından korunma konusundaki öz yeterlikleri ve ilişkili faktörler. Dusunen Adam, 31(4), 356-363.
• Yaman, Ö. M. (2014). Uyuşturucu madde bağımlısı gençlerin aile içi ilişkilere yönelik görüşleri: Esenler-Bağcılar örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1), 99-132.
• Yılmayan, A. (2020). Van İli Merkezindeki 10-12. Sınıf Öğrencilerinde Narkotik Madde Kullanım Yaygınlığı. ISPEC International Journal of Social Sciences & Humanities, 4(3), 183-211. https://10.46291/ISPECIJSSHvol4iss3pp183-211
• Yılmaz, S., Yılmaz, M., Sorver, A., Karagöz, Ş. Ş., & Abalı, V. (2023). Madde Bağımlılığı Önleme Programının Ergenlerin Öz Yeterlik Algısına Etkisi. YOBÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 4(2), 105-111.
• Zou, Z., Wang, H., d’Oleire Uquillas, F., Wang, X., Ding, J., Chen, H. (2017). Definition of Substance and Non-substance Addiction. In: Zhang, X., Shi, J., Tao, R. (eds) Substance and Non-substance Addiction. Advances in Experimental Medicine and Biology, vol 1010. Springer, Singapore.