A Research on Kandıra Cloth (Village Dress, Do Not Trip The Bush)

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 318 - 329, 25.12.2025

Hacer Nurgül Begiç

Öz

Human beings have met their basic needs of planning and shelter with old methods from nature. For this purpose, they have created woven surfaces with simple hand tools by processing the wool of the animals they raised or various fibers of use depending on the climatic conditions of the geography they lived in. Turks also lived a nomadic life in the expanding geography in Central Asia during the Scythian, Hun, Gokturk and Uyghur periods and made a living from animal husbandry due to the difficult conditions of the geography they lived in. Their culture also developed in accordance with this life. Due to their active lifestyle, they sheltered in tents and used easily portable items. A large part of their vital needs came from the animals they fed. Those who formed in Central Asia also carried their weaving culture to the Anatolian lands they came to by migrating. In this context, weaving, knitting, felt and local weavings are permanent arts of handicraft and mastery among the traditional handicrafts that are material culture elements of Anatolian geography. Local structures have gained their identity with different materials, techniques, motifs and color diversity in the regions where they were made. Kandıra Cloth, woven in the Kandıra district of Kocaeli province, is also one of the local fabrics that were used frequently in the past by women in the region for clothing and home donations. Today, it is known that the widespread use of Kandıra Cloth has gradually decreased due to technological developments. In this study, the fiber and weaving properties and usage areas of Kandıra Cloth, which is woven on hand looms with natural fibers obtained from the flax plant in the Kandıra district of Kocaeli and is also called as village çezmesi (solve), bush tırmaz in the region, will be examined. Written and virtual resources related to the subject will be scanned. With this study, it is aimed to introduce and pass on Kandıra Cloth, one of our local textiles, to future generations and to draw attention to local weaving produced with natural fibers in today's world where the concept of green textile has come to the fore.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture , local weaving , kandıra clocth , flax fiber

Proje Numarası

yok

Kandıra Bezi (Köy Çezmesi, Çalı Yırtmaz) Üzerine Bir Araştırma

Öz

İnsanoğlu temel ihtiyaçlarından örtünme ve barınma ihtiyacını doğadan elde ettiği malzemeler ile karşılamıştır. Bu amaçla yaşadığı coğrafyanın iklim koşullarına bağlı olarak yetiştirdiği hayvanların yününden veya çeşitli bitkilerin liflerini bazı işlemlerden geçirerek basit el araçlarıyla dokuma yüzeyler oluşturmuşlardır. Türkler de Orta Asya’da İskit, Hun, Göktürk ve Uygur dönemlerini kapsayan tarihsel süreçlerinde yaşadıkları coğrafyanın zorlu şartları nedeniyle konar-göçer yaşam sürdürmüşler ve hayvancılıkla geçinmişlerdir. Kültürleri de bu yaşama uygun olarak gelişme göstermiştir. Hareketli yaşam nedeniyle çadırlarda barınmışlar ve kolay taşınabilir eşyalar kullanmışlardır. Yaşamsal ihtiyaçlarının büyük bir kısmını besledikleri hayvanlarından elde etmişlerdir. Orta Asya’da oluşturdukları dokumacılık kültürlerini göç ederek geldikleri Anadolu topraklarına da taşımışlardır. Bu bağlamda Anadolu coğrafyasının maddi kültür unsurlarından olan geleneksel el sanatları içerisinde dokuma, örgü, keçe ve yerel dokumalar el becerisi ve ustalık gerektiren sanatlardandır. Yerel dokumalar yapıldıkları bölgelere özgü farklı malzeme, teknik, motif ve renk çeşitliliği ile kimlik kazanmıştır. Kocaeli ili Kandıra ilçesinde dokunan Kandıra Bezi de yöredeki kadınlar tarafından geçmişte giyim ve ev donatılarında geniş bir kullanım alan olmuş yerel dokumalardandır. Günümüzde ise teknolojik gelişmeler nedeniyle Kandıra Bezi’nin yaygın kullanımının giderek azaldığı bilinmektedir. Bu çalışmada, Kocaeli’nin Kandıra ilçesinde keten bitkisinden elde edilen doğal liflerle el tezgâhlarında dokunan ve yörede köy çezmesi (çözmesi), çalı yırtmaz diye de tabir edilen Kandıra Bezi’nin lif ve dokuma özellikleri ile kullanım alanları incelenecektir. Konuyla ilgili yazılı ve sanal kaynaklar taranacaktır. Bu çalışmanın amacı, yerel dokumalarımızdan olan Kandıra Bezinin gelecek kuşaklara tanıtılarak aktarılması ve yeşil tekstil kavramının öne çıktığı günümüzde doğal liflerle üretilen yerel dokumaya dikkat çekilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü , yerel dokuma , kandıra bezi , keten lifi

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Altun, I. (2003). Kocaeli-Kandıra Türkmenlerinde (Manavlar) geçiş dönemleri (doğum-evlenme-ölüm) (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Arı, A. (2004). “Keten’in Türküsü”. Kandıra Sempozyumu ve Kandıra Kurultayı, Kandıra.
• Benli, M. (2016). Türk tekstilinde dokumanın tarihçesi ve üretim ilişkileri (Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Berkol, C. (2008). Geçmişten günümüze Anadolu’da keten dokumacılığı (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Çelik, H. (2014). Eskiçağ’da Anadolu’da dokuma (M.Ö.1974-1719) (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Çelik, E. (2016). Kocaeli yarımadasına özgü el sanatlarından örnekler. Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II, Kocaeli.
• Eravcı, H. M. (2017). Ticaret salnamelerine göre Kocaeli/İzmit şehrindeki ticari faaliyetler. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III.
• Genç, R. (1997). Kaşgarlı Mahmud’a göre XI. yüzyılda Türklerde dokuma ve yaygı işleri. Arış Dergisi, (3), 8-17.
• Gönül, M. (1964). Dokumacılığın tarihçesi ve en eski dokuma aletleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 2, 80-99. https://doi.org/10.1501/antro_0000000052
• Gülas, S. B. ve İmre, H. M. (2016). Kandıra bezinin yöresel ve yapısal özelliklerinin incelenmesi. 7th International Istanbul Textile Conference, Anadolu’ya Doku”N”an Bezler, Bezce, İstanbul.
• Sipahioğlu, O. (1992). Bursa ve İstanbul’da dokunan ve giyimde kullanılan 17. yüzyıl saray kumaşlarının yozlaşma nedenleri (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Şahin, G., Yıldız, B. (2022). Türkiye’de keten üretimi ve karakteristik keten dokumaların durumu. Erciyes Akademi, 36(1), 169-185. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1055957
• Türkiye Dokuma Atlası (2021). Anadolu’nun miras kumaşları. İstanbul: İstanbul Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTHİB).
• Uğurlu, S. S. (2018). Anadolu kilimlerinde sanatsal değerler. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 1(1), 1-15.
• Uğurlu, S. S. (2021). Geleneksel Anadolu dokumalarında çizgi ve ikonografisi. Journal of World of Turks, 13(2), 255-275. DOI: 10.46291/ZfWT/130213
• URL-1 (2025). Genel Dokuma Bilgileri. Tekstil Dershanesi. Erişim Adresi: http://www.tekstildershanesi.com.tr/bilgi-deposu/genel-dokuma-bilgileri-1411.html
• URL-2 (2025). Yeşil ve Mavinin buluştuğu Kandıra. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. Erişim Adresi: https://www.kocaeli.bel.tr/kandira.html
• URL-3 (2025). Orak ile Buğday Tarlası. Pinterest. Erişim Adresi: https://tr.pinterest.com/pin/843650942737657726/
• URL-4 (2025). El Sanatları. Kandıra Belediyesi. Erişim Adresi: https://www.kandira.bel.tr/icerik/el-sanatlari
• URL-5 (2025). Unutulmaya Yüz Tutmuş Kültürel Mirası “Gocaanalar” Göğüsledi. Bugün Kocaeli. Erişim Adresi: https://www.bugunkocaeli.com.tr/unutulmaya-yuz-tutmus-kulturel-mirasi-gocaanalar-gogusledi/amp
• URL-6 (2025). İki Bin Yıllık Gelenek “Kandıra Bezi” Yeniden Canlandırılıyor. Anadolu Ajansı. Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/yasam/iki-bin-yillik-gelenek-kandira-bezi-yeniden-canlandiriliyor/1018557
• Yurt Ansiklopedisi. (1981). Kocaeli Bölümü. İstanbul: Anadolu Yayıncılık.