Türk Uygarlığının İnşasında Dil ve Edebiyatın Rolü

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 22 - 34, 30.06.2023

Ozan Yılmaz

Öz

Köklü bir geçmişe sahip Türk uygarlığı, uzun yıllara dayanan bir tecrübenin sonucudur. Bu uygarlığın oluşmasında tarih, coğrafya, antropoloji, sosyoloji gibi ilim dallarına ait etkenlerin yanı sıra dil ve edebiyatın da büyük katkısı vardır. Yazı diliyle ulaşabildiğimiz ilk örneklerini Orhun Yazıtları’nda gördüğümüz Türk dili, 11.yüzyılda Karahanlı Türkçesiyle yetkin eserler vermiştir. Bu dönemden sonra Türk dünyasının çeşitlicoğrafyalarında edebiyatın gücünden yararlanan aydınlar, ortaya koydukları birbirinden değerli eserlerle Türk dilini işlemiştir. Ortak hafızaya dayalı eser üreten bu isimler, Türk uygarlığının oluşması için dil ve edebiyatın gücünü ustalıkla kullanmışlardır. Kaşgarlı Mahmud, Yusuf Has Hâcib, Yunus Emre, Âşık Paşa, Ali Şir Nevâyî, Necâti Bey gibi büyük isimlerin ortaya koyduğu eserler, Türk dilinin bir uygarlık dili olarak tarihte yer edinmesine büyük katkı sağlamıştır. Bu makalede, geçmişten günümüze Türk Dili ve Edebiyatı’nın uygarlık diline nasıl katkıda bulunduğu ana hatlarıyla ele alınacak, Türk uygarlık dilinin inşası için gayret gösteren önemli isimler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dil, uygarlık dili, Türkçe, Türk edebiyatı, edebi eser

Kaynakça

• Akar, A. (2014). Tarihin dile izdüşümü: Ankara savaşı sonrası Anadolu’da dil ve tarih ilişkileri. 1402 Ankara Savaşı Uluslararası Kongresi (Yıldırım-Timur) Bildiri Kitabı, 9-12 Ekim 2012, Ankara: TTK Yayınları, 103-108.
• Akün, Ö. F. (2022).“Kâşgarlı Mahmud. DİA, 25: 9-15, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (1994). Dîvânu Lugâti’t-Türk. DİA, 9: 446-449, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaplan, M., Enginün, İ. ve Emil, B. (1993). Lisân-ı Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II (1865-1876), İstanbul: Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karabulut, S. (2021). Medeniyet Dili Olarak Türkçe. ASBİDER, 8(23), 334-343.Manazir, M. (2019). Hindistan’da Türkçe Öğretimi, Türk Dili ve Edebiyatı Programı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö6), 53-64.
• Özönder, S. B. (1996). İki Dilin Muhakemesi: Muhâkemetü’l-Lügateyn. Ankara: TDK Yayınları.
• Sayılı, A. (1997). Bilim, kültür ve öğretim dili olarak Türkçe. Erdem, 9(27), 893-902.
• Tarlan, A. N. (1950). Fuzulî’nin Farsça Divanı Tercümesi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tatcı, M. (yty). Yûnus Emre Dîvânı, Kültür Bakanlığı e-kitap projesi, erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/.
• Uçman, A. (2010). Şemseddin Sâmî. DİA, 38: 519-523, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa Garîbnâme, Kültür Bakanlığı e-kitap projesi, erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/.
• Yavuz, K. (1985). Şeyhoğlu Mustafa’nın Türkçe Hakkındaki Görüşleri, Hizmeti ve Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ’sının Dili. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler I Türk Dili, c. 1, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 267-276.
• Yılmaz, O. (2022). Türk uygarlık dilinin inşasında divan şairi Necati Bey’in katkıları. Journal of Turkic Civilization Studies, 3(1), 1-12.
• Yücel, B. (1995). Bâbür Dîvânı (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.