Türk Uygarlık Dilinin İnşasında Divan Şairi Necati Bey’in Katkıları

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 12, 30.06.2022

Ozan Yılmaz

Öz

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kutadgu Bilig, Yunus Emre Divanı, Garîbnâme gibi metinlerle kendisini gösteren Türk edebî dili, İstanbul’un fethinden sonra İstanbul merkezli bir yazı dili daha kazanmıştır. Bu yazı dilinin işlenmesinde öncü rol oynayan isimler arasında Necati Bey öne çıkar. Onun kendine has tarzıyla yazdığı şiirleri, Türkçenin bir uygarlık dili olmasına katkıda bulunacak özelliklere sahiptir. Necati, Türk uygarlık dilinin inşasında köşe taşlarından biridir. Klasik Türk şiirinde önemli bir yere sahip olan şair, Edirnelidir. 15. yüzyılda yaşamış, Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezit dönemlerini görmüştür. Anadolu’ya İran etkisinden uzak, saf şiiri getiren şairlerden biri olarak kabul edilir. Şiirlerinde dönemine ait yerel söyleyişler, atasözü ve deyimler görülür. Bu şiirler, Anadolu’da İstanbul Türkçesi merkezli bir edebî yazı dilinin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Necati’nin bu çabaları, döneminde ve akabinde yetişen birçok şairin Türk edebî diliyle şiir yazmasında önemli rol oynamıştır. Bu makalede, Necati Bey’in Türk şiirine katkıları uygarlık dili özelinde incelenecektir. Şairin şiirlerine has özellikleri bu gözle ele alınacak, böylece yaptığı işin basitçe şiir yazmaktan çok daha ötesi olduğu ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Necati Bey, Divan Şiiri, Osmanlı Türkçesi, uygarlık dili, İstanbul Türkçesi

Kaynakça

• Akar, A. (2014). Tarihin Dile İzdüşümü: Ankara Savaşı Sonrası Anadolu’da Dil ve Tarih İlişkileri. 1402 Ankara Savaşı Uluslararası Kongresi (Yıldırım-Timur) Bildiri Kitabı, 9-12 Ekim 2012, Ankara: TTK Yayınları. ss. 103-108.
• Arslan, Ö. (2021). Necâtî Bey’in XV ve XVI. Yüzyıl Klasik Türk Şiirine Tesiri (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Avşar, Z. (2009). Gölge Avıyla Boşalan Bir Sadak: Mahallileşme. Turkish Studies, 4(5), 19-33.
• Bozkaplan, Ş. A. (2011). Necâtî Bey’in Türkçesi. Turkish Studies, 6(1), 169-184.
• Canım, R. (2018). Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Kültür Bakanlığı e-kitap projesi, erişim linki: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78460/tezkireler.html, erişim tarihi: 31.03.2023.
• Ercilasun, A. B. (2016). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpekten, H., Kut, G., İsen, M. , Ayan, H. ve Karabey, T. (2017). Sehî Beg Heşt-Bihişt, Kültür Bakanlığı e-kitap projesi, erişim linki: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78460/tezkireler.html, erişim tarihi: 31.03.2023.
• Karabulut, S. (2021). Medeniyet dili olarak Türkçe. ASBİDER, 8(23), 334-343.
• Kaya, B. A.(2006). Necâtî Bey. DİA, 32: 477-478. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kılıç, F. (2018). Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, Kültür Bakanlığı e-kitap projesi, erişim linki: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78460/tezkireler.html, erişim tarihi: 31.03.2023.
• Macit, M. (2010). Garip Şair: Necatî. Dil ve Edebiyat Dergisi, 24
• Mazıoğlu, H. (2009), Necâtî’nin Şiirlerinde Türkçenin Zenginliği, Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, Ankara: TDK Yayınları.
• Sayılı, A. (1997). Bilim, kültür ve öğretim dili olarak Türkçe. Erdem, 9(27), 893-902.
• Yavuz, K. (1985). Şeyhoğlu Mustafa’nın Türkçe Hakkındaki Görüşleri, Hizmeti ve Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ’sının Dili. Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler I Türk Dili, c. 1, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Yılmaz, O. (2015). Necâtî Bey Dîvânı. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.