Eski Türk Yazıtlarında Tarih Verme Yöntemi Üzerine -Köktürk / Uygur Yazıtları Esasında ve Eski Uygur Sivil Belgeleriyle Karşılaştırmalı-

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 50 - 61, 02.07.2024

Hakan Güler

Öz

II. Türk Kağanlığından ve onun halefi olan Ötüken Uygur Kağanlığından kalma yazıtlarda tarih verme yönteminin incelendiği bu çalışmada Köl Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Ongin, Hoytu-Tamir, Taryat ve Şine-Usu Yazıtları esas alınmıştır. Bu yazıtlardaki tarih verme şekilleri ve tarih verme amaçları tarihsel karşılaştırmalı yöntemle incelenmiştir. Bu yazıtların tarih aralığı VII.-IX. Yüzyıllardır. Tarih verme yönteminin gelenekselleşme durumunu görebilmek açısından XIII.-XIV. Yüzyıllarda Tarım Havzasında yazıldığı bilinen Uygur Sivil Belgeleriyle de karşılaştırılmış ve Hayvan Yılı-Ay-Gün şeklindeki sistematik yapının korunduğu görülmüştür. Bu sistematik yapının yanı sıra sayı sistemi de hem yazıtlarda hem de sivil belgelerde aynı şekilde görülmektedir. Tarih verme yöntemi olarak stilistik bakımdan hem yazıt dönemi hem de sivil belgeler dönemi önemli birliktelikler göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Yazıtları, Uygur Sivil Belgeleri, Tarihlendirme, Stilistik Paralelizm

Kaynakça

• Ağca, F. (2021). Dillik Ölçütlere Göre Eski Uygurca Metinlerin Tarihlendirilmesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Aydın, E. (2007). Eski Türk Yazıtlarının Yazılış ve Dikilişleri Üzerine. Gazi Türkiyat, 2007/1, s.149-158.
• Aydın, E. (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları
• Bayrak, S. (2022). Eski Uygur Türkçesinde Eksiltili Sayı Sistemi Üzerine. Türk Kültürü Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, s.61-72.
• Bazin, L. (2011). Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Clauson, G. (1959). The Turkısh Numerals. Journal Of The Royal Asiatic Society (JRAS).
• Ifrah, G. (2000). Rakamların Evrensel Tarihi II (Çakıl Taşlarından Babil Kulesine). Tübitak Yayınları, İstanbul.
• Orkun, H. N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Taşağıl, A. (2020). Uygurlar -840’tan Önce-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları
• Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları. İstanbul: Simurg Yayınları
• Yamada, N. (1993). Sammlung Uighurischer Kontrakte. Osaka University Press