THE PROBLEM OF THE KYRGYZ ALPHABET

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 187 - 208, 02.07.2024

Burul Saginbayeva , Satıbaldı Köçörbay Uulu

Öz

This paper delves into the intricacies surrounding the alphabet of the Kyrgyz language, offering insights into its writing system, ancient phonetic attributes, and contemporary alphabetic adaptations witnessed in cognate Turkic languages. Additionally, it explores the ongoing project aimed at transitioning the Kyrgyz language to the Latin script. In addressing the alphabet conundrum in Kyrgyz, it becomes imperative to scrutinize the shared phonetic elements across Turkic languages, their orthographic representations, and their interrelationships. Employing comparative-historical and contrastive-comparative methodologies, this study aims to extract invaluable data regarding historical phonetic shifts and present-day phonetic trends observed in related languages, thereby elucidating patterns governing linguistic units and levels of language. It is evident that such investigations hold significant theoretical and practical implications, as they facilitate a systematic examination of the phonetic architecture of Turkic languages, navigate the complexities surrounding alphabet issues, unveil the evolutionary trajectory of sound units from diverse perspectives, and provide pertinent insights into the phonetics of contemporary Kyrgyz. The findings of this study are theoretically enriching and empirically substantiated within the framework of cognate languages, offering pedagogical benefits to students specializing in Turkology, Kyrgyz, and Turkish philology.

Anahtar Kelimeler

Turkic languages, phonetics, sound, alphabet, historical epochs, sound correspondence, phonetic doublets.

Кыргыз тилинин алфавит маселеси

Öz

Макалада кыргыз жазуу системасы; андагы тыбыштардын байыркы мүнөздөмөсү; азыркы тектеш түрк тилдеринде колдонулган алфавиттер; кыргыз тилинин латын алфавитине өтүү долбоору жөнүндөгү маалыматтар берилет. Кыргыз тилинин алфавит маселеси жөнүндө сөз кылганда жалпы түрк тилдериндеги тыбыштар, алардын тамга менен белгиленүүсү жана өз ара шайкештиктери маселесине кайрылуу керек. Бул багытта изилдөө иштерин жүргүзүү үчүн тектештирме-тарыхый жана контрастивдик-салыштырма методдору колдонулат. Мунун натыйжасында тектеш тилдердеги тыбыштардын тарыхый жактан өзгөрүүлөрү жана азыркы колдонулуусу тууралуу баалуу маалыматтарга ээ болуп, тилдик бирдиктер менен тилдик деңгээлдердин заң-эрежелерин ачып берүүгө болот. Арийне, мындай изилдөөлөрдүн теориялык жактан да, практикалык жактан мааниси зор. Анткени алар түрк тилдеринин фонетикалык түзүмүн, алфавит маселесин максаттуу түрдө тектештирип иликтөөгө, тыбыштык бирдиктердин өнүгүү тарыхын ар кандай өңүттөн ачып берүүгө жана анда топтолгон баалуу даректер түркология, кыргыз жана түрк филологиясы бөлүмдөрүндө окуп жаткан студенттерге азыркы кыргыз тилинин фонетикасы боюнча теориялык жактан жеткиликтүү жана практикалык жактан тектеш тилдердин контекстинде тастыкталган маалыматтарды берүүгө өбөлгө түзөрү бышык.

Anahtar Kelimeler

түрк тилдери, фонетика, тыбыш, алфавит, тарыхый доорлор, тыбыштык шайкештик, фонетикалык дублеттер.

Kırgız Dilinin Alfabesi Sorunu

Öz

Bu makale, Kırgız dilinin alfabesiyle ilgili karmaşıklıklara inerek, yazı sisteminin, eski fonetik özelliklerin ve akraba Türk dillerinde gözlemlenen çağdaş alfabenin uyarlamalarına dair içgörüler sunar. Ayrıca, Kırgız dilini Latin alfabesine geçirmeyi amaçlayan devam eden projeyi keşfeder. Kırgız alfabesinin sorununu ele alırken, Türk dilleri arasındaki ortak fonetik unsurları, yazı dilindeki temsil biçimleri ve aralarındaki ilişkileri incelemek kaçınılmaz hale gelir. Karşılaştırmalı-tarihsel ve karşılaştırmalı-karşılaştırmalı metodolojileri kullanarak, bu çalışma, ilgili dillerde gözlemlenen tarihsel fonetik değişimler ve günümüzdeki fonetik eğilimler hakkında değerli veriler çıkarmayı amaçlamaktadır, böylece dil birimlerini ve dilin seviyelerini yöneten desenleri aydınlatır. Bu tür araştırmaların önemli teorik ve pratik sonuçları olduğu açıktır, çünkü Türk dillerinin fonetik mimarisini sistemli bir şekilde incelemeye, alfabeyi ilgilendiren karmaşıklıkları açıklamaya, ses birimlerinin evrimsel yolunu farklı bakış açılarından ortaya koymaya ve çağdaş Kırgız dilinin fonetiğine dair ilgili içgörüler sunmaya yardımcı olurlar. Bu çalışmanın bulguları teorik olarak zenginleştirici ve akraba diller çerçevesinde deneysel olarak kanıtlanmış olup, Türkoloji, Kırgız ve Türk filolojisi alanında uzmanlaşan öğrencilere pedagojik faydalar sunar.

Anahtar Kelimeler

Türk dilleri, fonetik, ses, alfabe, tarihi dönemler, ses uyumu, fonetik dubletler

Kaynakça

• 1. Дыйканов, Карбоз. Кыргыз тилинин көрсөтмө куралдары. Алма-Ата: “Экспресс-печать” издательства “Кайнар”. 1990.
• 2. Жалилов А. Азыркы кыргыз тили: I бөлүк. . – Б: Кыргызстан, 1996. – 232 б.
• 3. Караагач, Гүнай, Түркченин Дил Билгиси, Акчаг Йайынлары, Анкара 2012.
• 4. Караагач, Гүнай, Түркченин Сес Билгиси, Истанбул: Кесит Йайынлары, 2018.
• 5. Садыков Ташполот, Азыркы кыргыз тили: фонетика. – Б: 2005, 120 б.
• 6. Сыдыков Сагалы, Конкобаев Кадыралы, Байыркы түрк жазуусу (VII – кылымдар), . – Б: 2001.
• 7. Усеев, Нурдин, Сөз сырлары: тарыхый лексикологияга кириш, Бишкек 2010.
• 8. Эржиласун, Ахмет Б., Түрк Дили Тарихи, Акчаг Йайынлары, Анкара 2010.