Derlem Dilbilim Çalışmalarının Dil Öğretimine Katkısı

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 153 - 170, 02.07.2024

Muhittin Gümüş

Öz

Çağımızda gelişen teknolojiyle birlikte dil incelemeleri de değişik boyut kazanmıştır. Bilgisayar Dilbilimi, dil çözümlemelerinde bilgisayarı bir araç olarak kullanırken dil incelemeleri ve çözümlemeleri için derlemlerin kullanılması da teknolojinin eğitimin pek çok alanında daha hızlı, daha nitelikli ve daha etkili sonuçlar almaya katkı sağladığını göstermektedir. Derlem dilbilim (corpus linguistics) olarak anılan alan doğal dil kullanımlarına dayalı örnekleri alarak dil incelemelerini yapılırken sırf niteliksel yaklaşımlardan öteye derlem dilbilimi, elektronik ortamda işlenmiş metinleri niceliksel yöntemler kullanarak belirli bir dil kullanımına ait sıklık bilgilerini de sunar. Bu çalışmamızda “Kırgızca: сөз” “TT:söz” kelimesi örneğinde derlem dilbilim çalışmalarıyla bu kelimenin söz varlığı içindeki kullanım biçimleri (birleşik fiil, birleşik kelime, isim tamlaması, kalıp söz, deyim, atasözü) derlenmiştir. Dil öğretiminde öğreticilerin açıklamalı veya tematik/konulu sözlüklerin yerine derlem dilbilim incelemeleri yoluyla bütün kavramları ve bu kavram çerçevesinde oluşan kelime öbeklerini daha kolay tespit edilebilecekleri anlaşılmaktadır.
Çalışmamızın örneğini oluşturan “сөз/söz” kelimesinin Kırgızcanın bütün söz varlığı içindeki kullanım biçimlerinin derlem dilbilim incelemeleriyle tespit etmekle dil öğretiminde yazılı ve sözlü anlatım becerisi kazandırmaya yönelik etkinler, okuma metinleri ve konuşma konusu oluşturmaya katkısı olacağı düşünülmektedir. Kırgızca sözlüklerde madde başı olarak yer alan “söz/сөз” kelimesiyle oluşan söz varlığı ögeleriyle Derlem Dilbilim çalışmalarında Almanya Saarland Üniversitesi’nin alt yapısını hazırladığı “Kırgız Derlemi” verilerinden yararlanarak yaptığımız çalışmada (https://corpora.clarin-d.uni-saarland.de/cqpweb/kyrgyz_2022_03_08/ ) söz varlığı tespiti alanında önemli farklılıklar olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız derlemi,, kelime öğretimi, Kırgızca "söz" kelimesi,, derlem dilbilim

Etik Beyan

ETİK BEYAN “Derlem Dilbilim Çalışmalarının Dil Öğretimine Katkısı” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Türk Uygarlığı Araştırma ve Uygulama Merkezinin bilimsel çalışmalarına katkı sağlayan sayın bilimadamlarına editörlere teşekkür ederim.

Kaynakça

• 1. Abduvaliyev, İ., Akmataliyev, A. ve diğerleri (2019). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü Ekinçi bölük. B.: “Poligrafbumresursı”, 800 b.2019, ISBN 978-9967-9174-3-9
• 2. Aksan, D. (2006). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi, Ankara
• 3. Aksan Y. ve diğerleri (2014) Web Tabanlı Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) Akademik Bilişim, s. 14 - XVI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri. Mersin Üniversitesi
• 4. Aksan, Y., Demirhan, U.U., (2014) “Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) Arayüz Özellikleri: Tanıtım ve Uygulama” [Turkish National Corpus (TNC) interface properties]. Mersin Üniversitesi.
• 5. Aksan, Y., Mersinli, Ü., Yaldır, Y. (2011) “İlköğretim Türkçe Ders Kitapları Derlemi ve Türkçe Ulusal Dil Derlemi Örneklemindeki Sözcük Sıklıkları”. Türkçe Öğretimi Üzerine Çalışmalar (Haz. Günay, D., vd. 2011; s. 398-407). Dokuz Eylül Üniversitesi Dil Eğitimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, İzmir.
• 6. Arıkoğlu, E., Alimova C., Askarova, R., Selçuk, B.K. (2017) Kırgızça -Türkçö Sözdük (Kırgızca-Türkçe Sözlük) I-II. Cilt, Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, Bişkek.
• 7. Aşık, A. (2017). A sample corpus integration in language teacher education through coursebook evaluation. (Ders kitabı değerlendirmesiyle yapılan örnek derlem uygulaması: Dil öğretmen eğitimi için çıkarımlar). Journal of Language and Linguistic Studies , 13 (2) ,728-740 .
• 8. Ergin, M. (1980). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• 9. Karaca, H. (2017). Dilbilimin Alt Alanları ve Ekler (Sub-branches of Linguistics and Affixes). Gaziantep University Journal of Social Sciences , 16 (1) , 47-51 . DOI: 10.21547/jss.273951
• 10. Koca, F. (2021) “Yabancı Dil Öğretiminde Derlem, Derlem Dilbilimi ve Veri Yönlendirmeli Öğrenim Yaklaşımı.” Dil Öğretiminde Yeni Teknik ve Yöntemler (Edit: H. Asutay)” Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım, Çanakkale.
• 11. Kurtoğlu Z. Ö, Tosun, M. (2023) Aman Ünlemi Üzerine Derlem Temelli Bir Anlambilim ve Edimbilim Çalışması, Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, MEUDED, 2023; 19(1), 89-105
• 12. Kurtulmuş, F. (2021). Türkiye Türkçesi Ağızlarına Derlemtemelli Bir Yaklaşım Denemesi: VIII: Uluslararası Türk Dili Kurultayı (2017) Bildirileri, Ankara.
• 13. Özkan, B. (2013). Yöntem ve Uygulama Açısından “Türkiye Türkçesi Söz Varlığının Derlem Tabanlı Sözlüğü” bilig, yaz 2013 / sayı 66, 149-178
• 14. Vardar, B. (1982) “Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri”. TDK Yayınları, Ankara.
• 15. www.dilbilimdernegi.org/derlem-dilbilim (E.T: 01.04.2024)
• 16. : (https://www.dilbilimdernegi.org/dilbilim-nedir E.T. 01.04.2024).
• 17. (https://corpora.clarin-d.uni-saarland.de/cqpweb/kyrgyz_2022_03_08)